جادوگرن جو شهر
مون کي ياد ناهي ته هاسانند جادوگر هندستان جي ٽٽڻ ۽ پاڪستان جي ٺهڻ کان اڳ گذاري ويو هو، يا پوءِ گذاري ويو هو. مرضيءَ جو مالڪ هو. جڏهن وڻيس، الوپ ٿي سگهندو هو. مان سمجهان ٿو، هندستان جي ٽٽڻ کان ۽ پاڪستان ٺهڻ کان اڳ يا پوءِ هاسانند جادوگر گذاري نه ويو هو. هاسانند جادوگر يا ته ديهانت ڪري ويو هو، يا سرڳواسي ٿي ويو هو. گذاري نه ويو هو. اِن ڳالهه جي مون کي پڪ آهي. پر، مون کي اِن ڳالهه جي پڪ ڪونهي ته هندستان جي ٽٽڻ ۽ پاڪستان جي ٺهڻ کان پوءِ هاسانند جادوگر هجرت ڪري هندستان هليو ويو هو، يا پاڪستان ۾ رهي پيو هو. هاسانند جادوگر پاڪستان ۾ رهي پيو هو، يا نه رهي پيو هو، ان ڳالهه جي به مون کي پڪ ڪونهي. مون کي هڪ ڳالهه جي پڪ آهي ته هاسانند جادوگر جيڪڏهن هندستان هليو ويو هو ته پوءِ هن هجرت نه ڪئي هوندي. هو هندستان ڏانهن لڏي ويو هو. هجرت فقط هندستان مان پاڪستان لڏي ايندڙ ڪندا آهن. انسانن جي وچ ۾ سنڌا مون نه کنيا آهن. جن کنيا آهن سي ڄاڻن، انهن جون تشهيرون، انهن جا محاورا ڄاڻن. اسين اکرن کان اڻڄاڻ، اسان کي ڪهڙي خبر ته هاسانند جادوگر گذاري ويو هو، يا وري سرڳواسي ٿي پيو هو. اسان اَڌ اکرين لاءِ ايترو ڄاڻڻ ڪافي آهي ته هاسانند جادوگر هن جڳ مان هليو ويو هو. پٺيان ڇڏي ويو پنهنجي ياد.
پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ اسان وڏا وڏا، اجگر جيڏا جادوگر ڏٺا. سندن ڪرتب ۽ ڪارناما ڏسي اسان واري ٽهيءَ مان ڪجهه چريا، ڪجهه کريا، ۽ ڪجهه وائڙا ٿي ويهي رهيا. ڪجهه الهلوڪ ٿي پيا. جادوگرن شينهن کي گاهه کارايو، ۽ ٻڪريءَ کي شامي ڪباب هنن باز کي ڳيرو ۽ ڳيري کي باز ڪري ڏيکاريو. سگريٽ جو ڪش هڻي دونهون ڪنن مان ڪڍيائون. هٿ ۾ هميشه دوربين هوندي هئن. دوربين مان جڏهن به ڏسندا هئا، پاڪستان کين نازڪ ترين دور مان گذرندي نظر ايندو هو. اُها دوربين جادوگرن کي ورثي ۾ ملي هئي، جيڪا نسل در نسل ٽيونجاهه سالن کان جادوگرن جي هٿ ۾ رهي آهي، جنهن مان کين هميشه پاڪستان پنهنجي تاريخ جي نازڪ ترين دور مان گذرندي نظر ايندو آهي. اُها دوربين نيڪ سيرت ۽ نيڪ صورت جنرل ضياالحق کي به هٿ چڙهي ويئي هئي. هو ڏاڍو دور انديش حڪمران هو. هن کي دوربين مان نه فقط پاڪستان پنهنجي نازڪ دور مان گذرندي نظر آيو، کيس اسلام به خطر ۾ نظر آيو. هن هڪدم پاڪستان جي مسلمانن کي ٻيهر مسلمان ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. فيصلي تي عمل ڪرڻ کان اڳ هو هرڪيوليس هٿان مارجي ويو.
پاڪستان جي حيرت انگيز ۽ سحر انگيز تاريخ ۾ فيلڊ مارشل ايوب خان پهريون حڪمران هو جنهن جادوگرن لاءِ نئون ۽ نويڪلو شهر اسلام آباد تعمير ڪرايو. ايوب خان اسلام آباد ۾ ئي هو ته کيس دوربين مان پاڪستان پنهنجي تاريخ ۾ نازڪ دور مان گذرندي نظر آيو هو. ڏاڍو پريشان ٿيو. درِد وندي دل جو مالڪ هو. پاڪستان کي نازڪ ترين دور مان ڪڍڻ لاءِ حڪومت جون واڳون مجبور ٿي پنهنجي هٿ ۾ کنيائين. تڏهن پاڪستان کي وجود ۾ آئي يارهن سال مس ٿيا هئا. هو سوچ ۾ پئجي ويو ته پاڪستان کي هلائڻ لاءِ ڪهڙو نظام ڏجي. نظام ڏجي به، يا نه ڏجي. يا پهرين يارهن سالن وانگر بنان ڪنهن نظام جي ملڪ کي هلڻ ڏجي! ڏاڍو سوچيندو هو. سڄي سڄي رات جاڳندو هو، دريءَ مان مٿو ڪڍي تارا ڳڻيندو هو. نيٺ سڄي ملڪ کي اسي هزار يونين ڪائونسلن ۾ ورهائي ڏهه سال حڪومت ڪيائين، ۽ پاڪستان جو ٻيڙو ٻوڙي ڇڏيائين. سندس وڃڻ کان فقط ٽي سال پوءِ پاڪستان ٻه اڌ ٿي پيو.
جسٽس حمود الرحمان جي رپورٽ ۾ ڪٿي به فيلڊ مارشل ايوب خان جي بنيادي جمهوريتن، ۽ سندس ڏهن سالن واري مارشل لا جو ذڪر ڪيل نه آهي. بنگالي ايوب خان جي مارشل لا مان ڏاڍا خوش هئا. ايوب خان کي هٿ کڻي دعائون ڏيندا هئا. اُهي ڪي ٻيا سبب هئا، جنهن جي ڪري پاڪستان، مشرقي پاڪستان ۾ جنگ هارائي، ۽ ملڪ ٽٽي ويو. مُلڪ جي ٽٽڻ ۾ فيلڊ مارشل ايوب خان جي مارشل لا، ۽ اسي هزار ٽڪرن ۾ ملڪ کي ورهائڻ واري عمل جو ڪو دخل نه هو.
اسلام آباد جادوگرن ۽ گُرگن جو شهر آهي. سڄي جڳ جهان مان چونڊ جادوگر اسلام آباد پهچي ويا آهن. هنن حاڪمن کي کوجنا کان پوءِ صلاح ڏني آهي ته فيلڊ مارشل ايوب خان واري غلطي ڪڏهن نه ڪجي. ملڪ کي ڪنهن به قيمت تي اسي هزار يونٽن ۾ نه ورهائجي. اسي هزارن بدران هن دفعي اڌ رهجي ويل پاڪستان کي ٻه لک پنجويهه هزار يونٽن ۾ ورهائجي، ۽ نئين سر جمهوريت جو ٻج پوکجي. جيڪي ماڻهو پڇن ٿا ته اڌ صديءَ کان مٿي عرصو گذري وڃڻ باوجود ڇو پاڪستان ۾ اڃا تائين جمهوريت اُسري نه سگهي آهي، سي ماڻهو پاڪستان ۽ جمهوريت جا دشمن آهن. کين ڦاهيءَ تي لٽڪايو وڃي.
انتظار ڪريو ايندڙ وقت جو، جنهن جي اچڻ سان پاڪستان جمهوري ملڪن ۾ سڀني کان اڳتي نڪري ويندو. قرض جا طوق لهي ويندا. تعليم کي اوليت نصيب ٿيندي. علم ۽ آگاهيءَ جي روشني گمراهيءَ جي اونداهي تي غالب ايندي. روزگار جا در کلي پوندا. غربت جو خاتمو ٿيندو، ۽ خوشحاليءَ جو دور ايندو. رُڳو انتظار ڪريو، عزيز هم وطنو- انتظار ڪريو.■