سنڌ، سنڌ آهي
آمريڪا ۽ عراق جي جنگ جا سموري دنيا ۾ سياسي، اقتصادي ۽ سماجي اثر ظاهر ٿي رهيا آهن- سنڌ کان سواءِ! سنڌ ڌاڙيلن جي قبضي ۾ آهي. اڄ به، سنڌي اخبارن ۾، جيتريون خبرون آمريڪا ۽ عراق جي جنگ بابت شايع ٿي رهيون آهن، ان کان وڌيڪ خبرون ڌاڙيلن جي باري ۾ اچي رهيون آهن.
ڪاري موريءَ وٽ اڇي ڌاڙيل جا قهري ڪارناما!
اڇي موريءَ وٽ ڪاري ڌاڙيل جا قهري ڪارناما!
ڳوٺ خان محمد نوناريءَ مان جان محمد جانوري اغوا!
ڳوٺ علي بخش ساند مان بخش علي ڪاند جو ڏاند چوري!
ڀيلن جي چوري!
ايسپرو جي گوري!
کيساني موري!
ريل ۾ ڌاڙيل!
کيل ۾ ڌاڙيل!
تيل ۾ ڌاڙيل!
جيل ۾ ڀڳوانداس!
ڪوٽ ۾ ڌاڙيل!
سوٽ ۾ ڌاڙيل!
کوٽ ۾ رامداس! يا، موليٰ داس! جوزف داس!
مولائين جهڙي ڊاڪٽر انصاريءَ کي کڻي ويا. چَوَن، پنجويهه لک ڀري ڏيو، ورنه اجهو ٿا ڊاڪٽر کي ماريون! ائين لڳو، ڊاڪٽر عبدالقادر انصاريءَ جو ڀاءُ نه کنيو هئائون، ڄڻ سيٺ عبدالقادر ڊائمنڊ والا جو ڀاءُ کنيو هئائون! عقل فيل! متِ ۾ ٻُڙي، ٻَرو ۽ پُڙي! پرائمري ماسترن کي کڻڻ شروع ڪيو اٿائون ! ٽيلر ماسٽرن کي کڻن، ته ڀنگ ۾ سبڻ جي مشين، ڌاڳي، بڪرم، بٽڻن، ۽ گراهڪن جي سبيل ۽ اڻ سبيل ڪپڙن جو آسرو ٿئين. پرائمري ماسترن وٽان ڀنگ ۾ ڇا ملندن! غربت، مفلسي، ڦاٽل پراڻا ڪپڙا، ٻارن جي دائمي کنگهه، بخار ۽ هڪ ويلو ماني، سا به سُڪا لولا ساڳ سان! خبر پئي ته فرنٽيئر ڪانسٽيبلريءَ وارن ڌاڙيلن جو، ۽ ڌاڙيلن فرنٽيئر ڪانسٽيبلريءَ وارن جو عقل چرخ ڪري ڇڏيو آهي. وچ ۾ کاڄ ٿي رهيا آهن ڳوٺاڻا. نڌڻڪا گهوڙا، غيباڻا هسوار! نه فرنٽيئر ڪانسٽيبلريءَ کي خبر، نه جانوري، ۽ نه ٽانوري ڌاڙيلن کي خبر، ۽ نه نڌڻڪن گهوڙن، عرف ڳوٺاڻن کي خبر ته آمريڪا ۽ عراق جي جنگ هلي رهي آهي. ٽنهي کي سِرَ سان لڳل آهي! اَمن مشن تي روانو ڪجين، تڏهن وڃي ڪا خبر پوندن، ته دنيا ۾ ڇا پيو وهي واپري!
ڌاڙيل ته ٿيا عقل جا انڌا، ۽ مَت جا موڙها! پاٿاريدارن جا ڀِڀَ ڀرڻ لاءِ پاڻ کي جهرن جهنگن ۾ مِرُن جهڙي زندگي گذارڻ تي راضي ڪري ڇڏيو اٿائون. زندگيءَ جي هڪ هڪ ساعت ڇرڪندي ۽ ڪنبندي، ڀڄندي ۽ لڪندي گذارڻ جا عادي! هڪ ڀُنگ جي اٽڪل ڏهه لک رقم مان کين ڪيتري رقم کيسي ۾ پوندي! ڌاڙيلن کي ڌوڙ جيتري رقم حصي ۾ ايندي آهي، سا به جهنگ ۾ جک ماريندي سندن ڪهڙي ڪم ايندي! مت جي موڙهن ڌاڙيلن اهڙي زندگي قبول ڪئي آهي، سو سندن نصيب. گهٽ ۾ گهٽ سنڌ سونهاريءَ جا ڀوتار، اهڙي وقت ۾، جڏهن دنيا اقتصادي، معاشي، سياسي ۽ سماجي ڦير گهير جي تاريخي محور تي پهچي چڪي آهي، پنهنجن پاليل ڌاڙيلن کي ڪجهه وقت لغام ڏين، پنهنجي قبضي ۾ رکن، ته جيئن سنڌ انهن تاريخي تبديلن جو تنقيدي جائزو وٺي سگهي.
يار ٿيٻا، يار چانڊيا، يار شيدي ڪجهه ته خيال ڪريو! موليٰ علي جي ملڪ تي بمن جو وسڪارو ٿي رهيو آهي، امان حسين ۽ سندس ٻاهتر شهيدن جي ملڪ تي بمباري ٿي رهي آهي، پيران پير دستگير سيد عبدالقادر جيلاني، حضرت جنيد بغدادي، ۽ حسين ابن منصور الحلاج جي ملڪ تي ميزائلن، بمن، ٽينڪن، هوائي ۽ بحري جهازن جا لاڳيتا حملا ٿي رهيا آهن. يار، توهين سنڌ جي ماڻهن کي سوچڻ ڏيو- کين تاريخ جو جائزو وٺڻ ڏيو. موجوده حالتن ۾ پنهنجي ڀوتارن جا ڀِڀَ نه ڀريو. تاريخ جي شهادت آڏو نه اچو.
پنهنجي قوم خلاف تاريخي ڏوهه ۾ شامل نه ٿيو.■
1991