ڪو ڪيئن چوي، ڪو ڪيئن چوي
ويهه سال اڳ 1970 ۾ حميد آخوند پاڪستان نيشنل سينٽر حيدرآباد جو ريزيدنٽ ڊائريڪٽر هو. هڪ شام لاءِ مون کي پنهنجي سينٽر ۾ گھرايو هئائين. محفل مچائي هئائين ايڏي تعداد ۾، الاءِ ڪٿان ، فقط اهڙا دوست گھرايا هئائين جن وٽ مونکي ڏيڻ لاءِ ايڏو پيار هو جو مان وائڙو ٿي ويو هوس. اُن وقت فيصلو ڪيو هيم ته مان دوستن، سنگتين ۽ ساٿين جون دعائون، ۽ پيار جا پيمانا کڻي گم ٿي ويندس. اڪيلائين ۾ لکندس. جوڳ وٺي ڇڏيندس. وري ڪنهن جي سامهون نه ايندس. پوءِ مون ائين ئي ڪيو هو. اتفاق سان منهنجي بدلي اسلام آباد ٿي ويئي هئي. 1974 ۾ اسلام آباد سيڪٽرن جو جهنگ آهي. جلاوطنن لاءِ لڪي ويهڻ لاءِ مناسب هنڌ آهي.
مان اسلام آباد جي جهنگ ۾ لڪي ويهي رهيو هوس. منهنجي پَر پُٺ سنڌ ۾ منهنجن ڪتابن ۽ ڪهاڻين تي ڪيس هليا پئي، پورن پنجن سالن کان پوءِ، 1975 ۾ حميد آخوند جو سڏ آيو. چيائين ته مهراڻ آرٽ ڪائونسل حيدرآباد ۾ لطيف سائين جو ڏينهن پيا ملهايون- هليو آءُ!
حميد آخوند عمر ۾ مون کان ننڍو آهي. انگريزي ادب، ڪتابن، ۽ ڪلاسيڪ ۽ آرٽ فلمن جي باري ۾ وڏي ڄاڻ رکندڙ ۽ ڇنڊ ڇاڻ ڪندڙ آهي. پوءِ الاءِ سنڌي ٻوليءَ ۽ ادب جو ڪهڙو اچي عشق لڳس! مون جهڙن مولائين کي دز مان ڪڍي، ڇنڊي ڦوڪي کڻي ماڻهن جي آڏو پيش ڪيائين. مهراڻ آرٽ ڪائونسل ۾ به ائين ئي ڪيائين. وري به اهڙي محفل مچايائين جو دوستن جو اَڻ ميو پيار جهول ۾ جهلي مان اسٽيج تي روئي پيو هوس. مان پنهنجا ٽهڪ ۽ لڙڪ لڪائيندو نه آهيان. نه عيب، ۽ نه آر! دل ڀرجي ايندي آهي، ته سڀني جي سامهون روئي ويهندو آهيان.
ان ڳالهه کي به سورهن سال گذري ويا. اِن دوران حميد جو عڪس ننڍي ڀاءُ جي حيثيت ۾ منهنجي آڏو وڏو ٿيندو ويو. سندس ڳالهائڻ ٻولهائڻ ۽ ملڻ جُلڻ اِئين جيئن ننڍو ڀاءُ پنهنجي جلاوطن ۽ الزامن جي صليب تي ٽنگيل وڏي ڀاءُ سان ملندو هجي!
جڏهن به اسلام آباد ايندو، ڪو نه ڪو ڪتاب کڻي ايندو ٻن ٽن ڪلاسيڪ ويڊيو جا حواله کڻي ايندو. ميٽنگن ۾ ڀَلُ ته ڪيڏو ئي مصروف هجي، ملندو؛ ۽ جيڪڏهن ملڻ جي فرصت نه هوندس ته فون تي ڳالهائي وٺندو. جتي ٻيا انيڪ سرڪاري عملدار مون سان ملندي ڪيٻائيندا آهن، حميد بنا ڪنهن پرواهه جي پاٻوهه مان اچي ملندو آهي- نه ڪو ڊپ، نه ڪو ڊاءُ.
پاڪستان نيشنل سينٽر حيدرآباد واري شام 1970 کان پورا ويهه سال پوءِ حميد مون کي ڪراچيءَ ۾ لوڪ ميلي جي موقعي تي هڪ شام لاءِ جلاوطنيءَ مان ڪڍي سنڌ وٺي آيو. جون1990 جي 2 تاريخ، لياقت لائبريريءَ جي آڊيٽوريم واري شام، مان مرڻ گھڙيءَ تائين وساري نه سگهندس. پيار جي ايڏي اُپٽار ڏسي اندر اُٿلي پيو. روئي ويٺس ڳالهائڻ هون ئي مون کي ڏکيو لڳندو آهي. ڳالهائي نه سگهيس. سردار دائود ۽ ذوالفقار علي ڀٽي جي سرد جنگ، ۽ نوڪريءَ دوران لکڻ وارن لاءِ تڪليفن جون ڳالهيون ڪري خيال مٽايم. سوچيم، پيار جا پير ڀري آيل دوستن سان گفتگو ڪجي. محفل مَتل هئي.سوالن جو سلسلو ممتاز مرزا کي طويل محسوس ٿيو. متل محفل کي برخاست ڪيوسين.
ڪجهه نوجوان، زندگيءَ سان ڀرپور، اکين ۾ اميدون ۽ آسون، لفظن ۽ جملن ۾ سچائيءَ جي تيزي ۽ بيساختگي، محبت جي مهراڻ وانگر مڙي آيا. ڪاغذن تي لکيل سوين سوال مون کي ڏيئي ويا. مون هنن سان واعدو ڪيو ته سندن سوالن جا جواب پنهنجي ڪالم ۾ ڏيندس. تنهن ڪري، منهنجا ايندڙ ڪجهه ڪالم سوالن ۽ جوابن تي مبني هوندا. ابتدا هڪ سوال سان ڪجي ٿي.
سوال ڪندڙ پنهنجو نالو نه لکيو آهي. پڇيو اٿائين: اوهان جو مذهب ڪهڙو آهي؟
جواب: مان سچل سرمست جو مريد آهيان. سچل سائينءَ جي حوالي سان جواب ڏيندس، ته، ڪو ڪيئن چوي، ڪو ڪيئن چوي، آئون جو ئي آهيان، سو ئي آهيان.■
1991