مون کي ٻيو ڪجهه نه کپي
1843 کان 1947 تائين، سڄن سارن هڪ سؤ چئن سالن ۾ انگريزن کي خبر ئي نه پئجي سگهي ته اسين ڪيتري قدر بهادر، ۽ جنگجو هئاسين. هنن اسان جي حڪمرانن جون هيرن جواهرن سان جڙيل تلوارون عجائب خانن ۾ رکائي ڇڏيون، ۽ عجب ۾ پئجي ويا. اڄ تائين ڪيمبرج ۽ آڪسفورڊ يونيورسٽين ۾ ريسرچ هلي رهي آهي ته ساڍن پنجن ڪلاڪن ۾ اسان جي سرموڙ ۽ سرٽوڙ حڪمرانن دٻي ۽ مياڻيءَ ۾ جنگيون ڪيئن هارايون، ۽ انگريزن جنگيون ڪيئن کٽيون!
هڪ صدي گذرڻ جي باوجود اِن راز تان پڙدو نه کڄيو. انگريزن جو تپرس وڃي انتها کي پهتو. سوچي سوچي ٿڪجي پيا. ڪو کڙتيل نه نڪتو. مايوس ۽ مجبور ٿي پيا. سنڌ ڇا، هنن سموري هندستان تان هٿ کڻڻ جو فيصلو ڪري ڇڏيو، ۽ 1947ع ۾ اسان کي آزاد ڪري انگلستان هلي ويا. ويندي ويندي گهڻو ڪجهه وساري ويا، ۽ گھڻو ڪجهه پاڻ سان جهاز ڀرائي کڻي ويا. کڄي ويل املاڪ ۽ هيرن جواهرن سان جڙيل تلوارون، ڍالون، ۽ خنجر به هئا. انگريز خوبصورت ۽ خوب سيرت ٿيندا آهن. هُنن اسان جي حڪمرانن جون هيرن جواهرن سان جڙيل تلوارن ۽ خنجر لنڊن ۾ نيلام نه ڪيا. بلڪه، ميوزيمن ۾ رکائي ڇڏيا. دنيا جا وڏا وڏا تاريخدان کوجنا ۾ رُڌل آهن ته تاريخ ۾ ڪٿي ، ۽ ڪهڙن ملڪن ۾ هيرن جواهرن سان جڙيل تلوارن ڪيتريون جنگيون کٽيون، ۽ ڪيتريون جنگيون هارايون آهن.
اوهين سياڻا آهيو. سمجهي ويا هوندا ته هندستان مان انگريزن کي تڙي ڪڍڻ جو سهرو اسان جي سِرَ تي آهي. اِهو جُملو درست ناهي. اسين سهرا ڳائيندا آهيون، ۽ مٿي تي پڳ ٻڌندا آهيون. اسان جا سرموڙ ۽ سرٽوڙ حڪمران جيڪڏهن ڏيڍ صدي اڳ ساڍن پنجن ڪلاڪن ۾ دٻي ۽ مياڻيءَ جون جنگيون نه هارائين ها، ته پڪ ڄاڻو 1947 ۾ انگريز هندستان تان ڪڏهن به هٿ کڻڻ جو فيصلو نه ڪن ها.
هينئر اسين الله سائينءَ جي فضل ۽ ڪرم سان مڪمل آزاد آهيون. آزاديءَ جا مزا ماڻي رهيا آهيون. پنهنجين لڪل ۽ مخفي صلاحيتن جو ڀرپور نماءُ ڪري رهيا آهيون. وڻي ته جهرڪي ٿي اُڏامي وڃون. وڻي ته ماڻهوءَ مان سيهڙ ٿي. ڌرتيءَ ۾ ٻرُ ٺاهي لڪي پئون. سڀ ڪجهه اسان جي مرضي تي منحصر آهي. ڪا جهل پل ڪونهي. آزاديءَ جي اظهار لاءِ حالتون ڏاڍيون سازگار ۽ مهربان ٿي پيون آهن. ناسپاتيءَ جي وڻ مان اسان ڪيلا پٽي کاڌا آهن. حق ملي، نه ملي گھٽ ۾ گھٽ آزاديءَ سان مري ته سگهون ٿا. زهر پي سگهون ٿا. پاڻ کي باهه ۾ ساڙي سگهون ٿا. ڪا جهل پل ڪونهي. مڪمل آزادي آهي. ڪجهه نه ڪرڻ جي باوجود اسان کي گرفتار ڪري لاڪپ ۾ سان ڪُٽيِ سگهجي ٿو. اُبتو لٽڪائي لترن ۽ بيد جي لڪڻ سان ڪٽي سگهجي ٿو. ڪا جهل پل ڪونهي. مڪمل آزاديءَ آهي. موج ڪريو. مزا ماڻيو، ۽ موچڙا کائو.
اسان جي آزاديءَ جو ڪو انت ڪونهي. جاهل هجڻ جي باوجود قانون ساز اسيمبليءَ جو ميمبر ٿي سگهي ٿو. وزيراعظم کي رڇ، سوئرن ۽ ڪتن جي ويڙهه ڏيکاري، شڪار ۽ شيل ڪرائي وزير به ٿي سگهجي ٿو. ڪا جهل پل ڪونهي، مڪمل آزادي آهي. قاتل کي مقتول، ۽ مقتول کي قاتل ثابت ڪري سگهجي ٿو.
آزادي آهي ته سڀ ڪجهه آهي، ورنه ڪجهه به نه آهي. اِهو آزاديءَ جو ئي ته ثمر آهي جو پنهنجي علائقي ۾ اسڪول. اسپتال ۽ پوسٽ آفيس کلڻ نه ڏجي! پنهنجي مرضيءَ جو مَن پسند ايس پي، ايس ايڇ او، ڊپٽي يا اسسٽنٽ ڪمشنر مقرر ڪرائجي! اَڻ پڙهيل هاريءَ کان اڇي، خالي پني تي آڱوٺو هڻائي، کيس ڏهن لکن جو مقروض ڪري ٻاويهين صديءَ جي پڇاڙيءَ تائين سندس ستاويهه پشتن کان بيگار وٺي سندس بنياد وڃائي ڇڏجي! ائين ٿي سگهي ٿو. ائين ٿي رهيو آهي. ڪا جهل پل ڪونهي. مڪمل آزادي آهي. ٻيو ڇا کپي؟
اِئين برابر آهي ته ساڍن پنجن ڪلاڪن ۾ اسان جي سرموڙ ۽ سرٽوڙ ٿلهن حاڪمن دٻي ۽ مياڻيءَ جون جنگيون هارايون هيون. هيرن جواهرن سان جڙيل تلوارون مياڻ مان نه ڪڍيون هيون. اسان جا حاڪم دورانديش هئا. هُنن 1857 واري بلوي کان چوڏهن سال اڳ انگريزن کي هندستان مان تڙي ڪڍڻ جو پڪو پهه ڪري ڇڏيو هو. جيڪڏهن، 1843 ۾ دٻي ۽ مياڻيءَ وارين جنگين دوران اسان جا حاڪم هيرن جواهرن سان جڙيل تلوارون مياڻ مان ڪڍن ها، ته يقين ڄاڻيو 1947 ۾ انگريز هندستان تان هٿ نه کڻي ها، ۽ پاڪستان وجود ۾ نه اچي ها.
آزاديءَ جا مزا ماڻيندي سڄا سارا ٽيهٺ سال خير خوبيءَ، ۽ سُک شانتيءَ سان گذري ويا آهن. سڀ ڪجهه آزاد ملڪ جي آزاد عوام جي مرضيءَ ۽ منشا مطابق ٿيندو رهيو آهي. بس، هڪ شانتي هلي ويئي آهي. شانتي هلي ويئي ته ڇا ٿي پيو. مان ڪنهن به وقت پاڪستان جو حاڪم ٿي سگهان ٿو. مون کي پاڪستان کپي.■