نڌڻڪا گهوڙا، غيباڻا هسوار
هٿ ادب جا ٻڌي چيم، “الله سائينءَ جي فضل ۽ ڪرم، ۽ اوهان جي نظرِ ڪرم سان خوش چاڪ چڱو ڀلو، ۽ نو بنو آهيان، ۽ اوهان جي حق ۾ دعاگو آهيان. موليٰ شل اوهان کي وڏي ڄمار ۽ ڊگهي رسي ڏيئي جيئن اوهين پاڪستان ۽ پاڪستان جي مظلوم، بلڪه غريب عوام جي وڌ کان وڌ خدمت ڪري سگھو.”
چيائون، “آمين.”
مون به ڀڻڪن ۾ چيو، “آمين”، ۽ منهن تي هٿ ڦيرائيندي ٻنهي هٿن سان پاڻ کي ڀونڊو ڏنو.
چيائون، “سنڌ جو احوال ڏي.”
کين سنڌ جو مفصل حال احوال ڏيندي چيم، “سنڌ ۾ خير لڳو پيو آهي. ويجهڙائيءَ ۾ ٻن ٽن دورن دوران شينهن ۽ ٻڪريءَ کي هڪ گھاٽ تان پاڻي پيئندي ڏٺو آهي.”
چروٽ جا ڪش هڻي گُد گُد ٿيا.
چيم، “سرڪار، اوهان کي اهو ٻڌي خوشي ٿيندي ته سنڌ جي غريب عوام الغوزي تي راڳ درٻاري ٻڌائڻ شروع ڪيو آهي.”
پڇيائون، “غريب عوام جا ٻيا ڪهڙا حال آهن؟”
چيم، “ ڏاڍا مزي ۾ آهن. کير پُڙا، ماوا ۽ ملايون کائي رهيا آهن، ۽ جان بنائي رهيا آهن.”
پڇيائون، “غريب عوام جي سياسي شعور جو ڪهڙو حال آهي”؟
وراڻيم، “غريب عوام جو سياسي شعور اوج تي آهي.”
ساڄي هٿ سان ميز وڄائي خوشي جو اظهار ڪيائون. پوءِ چيائون، “اِن جو مطلب آهي ته ريڊيو ۽ ٽيليويزن تان تربيتي پروگرامن ڪم ڪري ڏيکاريو آهي!”
هڪدم چيم، “سرڪار، تربيتي پروگرامن غريب عوام جي سياسي سڌ ٻڌ، ۽ سوچ سمجهه ۾ انقلاب آڻي ڇڏيو آهي.”
اِها ڳالهه مون حاڪمن کي خوش ڪرڻ لاءِ نه چئي هئي. ويجهڙائيءَ ۾ مون سنڌ جو دورو ڪندي مون غريب عوام جي سياسي شعور م وڏي تبديلي ڏٺي هئي. تاريخ جي ڪنهن به دور ۾ مون غريب عوام جي سوچ ۾ مون ايڏي مثبت تبديلي نه ڏٺي هئي، ويندي جو ذوالفقار علي ڀٽي جي دور ۾ به نه ڏٺي هئي جنهن غريب عوام جو محاورو ايجاد ڪيو هو. ذوالفقار علي ڀٽي جي دور ۾ به غريب عوام ووٽ ڏيئي چوڌرين، وڏيرين، مَلڪَن، جاگيردارن ۽ سرمائيدارن کي اقتدار جي ايوان، اسيمبلين تائين پهچائي ڇڏيو هو. جيڪي ايڪڙ ٻيڪڙ مبشر، رحيم، ۽ معراج جهڙا مولائي چونڊجي اسيمبلين ۾ الله جي نيڪ بندن سان گڏجي وڃي ويٺا هئا، تن جو حشر ڏاڍو خراب ٿيو هو.
پر، مون کي پڪ آهي ته هِن دفعي ائين نه ٿيندو. اِئين برابر آهي ته ٻارهين آڪٽوبر واري اُٿل پٿل کان پوءِ اقتدار ۾ آيل حڪومت گذريل ڏهن سالن ۾ آيل وَيل، ڪڍيل ۽ ٿڏيل حڪمرانن کان حساب ڪتاب وٺڻ شروع ڪيو آهي. هنن ضياالحق جي يارهن سالن واري دور ۾ انڪري هٿ نه وڌو آهي جو اُهو دور نيڪ سيرت، نيڪ بختن ۽ قول ۽ فعل ۾ غازين جو دور هو. مون ضياالحق کي پنهنجي ڊرائيور سان ساڳي ٿالهيءَ مان ماني کائيندي ڏٺو هو. سبحان الله.
موجوده حڪمرانن غريب عوام کي وساريو ناهي. کين خبر آهي ته حاڪمن جي وڏي پيماني تي هيرا ڦيري فٽپاٿ تي پڪوڙا وڪڻڻ واري، سائيڪلن جا پنڪچر ٺاهڻ واري جي زندگيءَ تي سڌو سنئون اثر انداز نه ٿيندي آهي. تنهن ڪري، موجوده حڪمرانن اهڙا برجستا اُپاءَ ورتا آهن جو هيٺين سطح تي ڪو به ماڻهو ڪرپشن جو شڪار نه ٿيندو. اوهين پڪوڙا وڪڻو، ڳنڍيريون وڪڻو، جيڪي وڻيوَ ڇٻي ۾ وجهي، مٿي تي رکي وڪڻو، ڪو به اوهان کان ڀتو نه وٺندو. ڀتو نه ڏيڻ جي صورت ۾ ڪو به سپاهي اوهان کي لاڪ اَپ ۾ بند ڪري لِترن سان مار نه ڪڍندو. تپيدار اوهان کي تنگ نه ڪندو. انڪم ٽيڪس وارا اوهان کي ذليل نه ڪندا. سڃاڻپ ڪارڊ ٺاهڻ وارا اوهان کان رشوت نه وٺندا. ريل ۾ سيٽ وٺڻ لاِ بڪنگ ڪلارڪ کي خرچي ڏيڻي نه پوندي. سرڪاري اسپتالن مان دوائون غائب نه ٿينديون. سگريٽون ٺاهڻ وارا ڳوٺ ڳوٺ پهچي، ميلا ملاکڙا هڻي اوهان جي ٻارن کي اول سگريٽ ۽ بعد ۾ هيروئن پيئڻ تي نه هرکائيندا.مختلف سياسي رايو رکڻ ڪري ڪڏهن به ڪو پوليس اهلڪار اوهان جي کيسي ۾ چرس جي پُڙي وجهي اوهان کي گرفتار نه ڪندو. هيٺين سطح تي غريب عوام کي ڏاڍو ڏمر کان مڪمل تحفظ ڏنو ويو آهي.
گاهه جي پاڙ تائين هيٺاهين سطح تي جمهوريت کي به انڪري آندو ويو آهي جو غريب عوام هِن دفعي پنهنجي مرضيءَ مطابق پنهنجي پسند جا پاڻ جهڙا نمائندا چونڊي سگهي. اڳ، ورنه ائين ٿيندو هو جو غريب عوام ڇپن کي ووٽ ڏيئي ڇپن هيٺان دٻجي ، چچرجي، چٿجي مري ويندا هئا. ڪو سندن واهي وارث نه ٿيندو هو. گذريل هڪ سال کان لاڳيتو ريڊيو ۽ ٽيليويزن تان غريب عوام جي سياسي سوچ بلند ڪرڻ لاءِ تربيتي پروگرام هلي رهيا آهن. اهڙن پروگرامن جا خاطر خواهه نتيجا سامهون آيا اهن. اڄ جو غريب عوام هڪ سال کان اڳ وارو غريب عوام نه رهيو آهي. وڏي سياسي تبديلي ۽ جاڳرتا آئي آهي سندن سوچ ۾!
گذريل مهيني مان سنڌ جي دوري تي آيو هوس. هڻ کڻ ٻيلي ۾ آباد ڀُنگ برادري ۽ سندن قبيلي جي ماڻهن سان منهنجي تفصيلي ڳالهه ٻولهه ٿي هئي. يقين ڪريو، مون کي ڏاڍي حيرت ٿي جڏهن هُن چيو، “اسين تربيتي پروگرامن کان ڏاڍا متاثر ٿيا آهيون. هن دفعي ڀَلُ ته اسان جي قبيليءَ جو سردار چونڊن ۾ بيهي، پر ووٽ اسين ڪنگلي ڪمپائونڊر کي ڏينداسين. پڙهيل ڪڙهيل آهي. هر هفتي دوائون درمل کڻي ، سِرُ تريءَ تي رکي ٻيلي ۾ ايندو آهي، ۽ اسان جو ۽ اسان جي ٻارن جو علاج ڪندو آهي.”
اِها خبر جڏهن مون حاڪمن کي ڏني ته ڏاڍا خوش ٿيا. هڪٻئي جي تعريف ڪرڻ کان پوءِ چيائون، “تنهنجي اطلاع تي اسان کي يقين آهي، مسٽر سيهڙ سنڌي. پر، اسان ٻڌو آهي ته وڏي پيماني تي سردار، جاگيردار ۽ وڏيرا ناظم ٿيڻ لاءِ چونڊن ۾ بيهڻ لاءِ تيار ٿيا آهن.”
هڪدم چيم، “ بنهه غلط ۽ جُڙ تو خبر آهي. ڪو به سردار، ڪو به جاگيردار، ڪو به وڏيرو، ڪو به مير ۽ پير گاهه جي سطح تائين هيٺ لهي آيل جمهوريت لاءِ چونڊن ۾ حصو وٺڻ لاءِ تيار ناهي.ايترو هيٺ لهڻ کي هو پنهنجي توهين سمجهن ٿا.”
پڇيائون، “۽ جيڪڏهن چونڊن ۾ بيٺا ته پوءِ؟”
پاڻ کي ڀونڊو ڏيندي چيم، “پنهنجي ضمانت ضبط ڪرائيندا.”■