پيش لفظ : انڌاري جيون ۾ ڪنهن ته ڏيئا ٻاريا !
سندس ڪتاب ”تارن ڀري رات“ بظاهر ريڊيو لاءِ لکيل مختصر ڪالم، خاڪا، تاثر يا شاعراڻا نثري مضمون آهن پر سندن مواد، موضوع ۽ من اندر جو منفرد احساس پڙهندڙن کي پاڻ ڏانهن ڇڪي ٿو.پر ريڊيائي اسڪرپٽ شاعراڻي جهڙوڪ اسلوب ۽ ٽيڪنڪ کي غور سان نوٽ ڪن، دل چاهيس ٿي ته اهو انهن مان هو، جا خاص ڪري ڪجهه نوٽيس به وٺن، ڪالمن جا عنوان ٽائيٽل ۽ ڊڪشن موضوع کان قطعي هٽيل ناهن.
مثال طور سندن هڪ ڪالم آهي ته اڪثر محبت ڪندڙ ماڻهو هن طبقاتي سماج ۾ دوکيباز ۽ دغاباز نڪرن ٿا. سندس چوڻ آهي ته جتي رت جا رشتا به مفادن جي نظر ٿي وڃن، جتي محبت بي لوث نه رهي، جتي محبت جون دعوائون ڪندڙ دغا ڏئي وڃن، جتي ڪنهن واعدي جي تڪميل نه ٿئي اتي پوءِ احساس رکندڙ ماڻهو هر ٻئي ماڻهوءَ کان ڊڄڻ لڳي ٿو، هن کي ڪنهن تي اعتبار نٿو رهي، هو رت جي رشتن کي دوستن کي هر ماڻهو جي وفا کي شڪ جي نگاهه سان ڏسندي ڏسندي اڪيلائي جي اونهي کوهه ۾ ڪرندي پاڻ کي تنهائيءَ جي تنور ۾ تڙپندو محسوس ڪري ٿو ۽ جڏهن اڪيلائيءَ جا احساس ساٿي بڻجن ٿا، تڏهن هو دنيا جي روين کان تنگي محسوس ڪندو آهي.
اوهان سندس لکيل هڪ مٿيون ڪالم جو پيراگراف پڙهي ڪري اهو اندازو لڳائي سگهو ٿا ته نواز سومرو سنڌ جو اهو ليکڪ آهي، جنهن وٽ هڪ الڳ ڏات ۽ ڏانءُ آهي.
ڪتاب ”تارن ڀري رات“ ۾ الائجي ڪيترا ريڊيائي اسڪرپٽ، ڪالم ۽ نثري شاعراڻا ٽڪرايا خاڪا آهن جيڪي سنڌ ڌرتيءَ ۽ سرتيءَ کان وٺي سنڌ جي سموري فطرتي احساس ۽ حسن کان وٺي سنڌي ماڻهن جي شعوري ۽ فڪري اصلاح خاطر لکيل سندن ڪوتا ڀريون لکڻيون نهايت ڪارائتيون لڳن ٿيون، سندن ڪالم سچ ته جهڙوڪ دردن جي ڪٿا ته آهي ئي آهي پر هڪ درد وارو ليکڪ ۽ حساس آرٽ لَوَر ئي اهڙا ريڊيائي اسڪرپٽ ڪالم لکي سگهي ٿو، ليکڪ ته پنهنجي دور جو آئينو آهي، جيڪو به چاهي ڏسي منجهس پاڻ کي سماج جو هڪ ذميوار فرد سمجهي، هو هڪ شاهد ليکڪ بڻجي لکي ٿو، نواز سومرو جيئن ته هڪ حساس ذهن دل ۽ روح رکي سنڌي سماج ۽ ماڻهن جا انيڪ عڪس چٽي اهڙا ڪالم لکيا آهن جن پنهنجي پر ۾ وڏي ڳالهه کي چند منٽن ۾ سمائي ڇڏيو آهي.
اچو ته ڪي ڳاڻ ڳڻيا عڪس ۽ جمالياتي حسن سان ڀريل ڪي سحر انگيز ۽ دلڪش منظرنگاري کي ڪجهه گهڙي لئه جهپي وٺون.
هن ڀونءِ جو وڏو ڪلاسڪ جو ڄاڻون هن ڪالم ۾ سندس اشارو هڪ اهڙي ليکڪ ۽ شاعر ڏانهن آهي، جيڪي پنهنجي دور جا وڏا ترجمان هوندا آهن، هن ڪالم ۾ نواز سومرو لکي ٿو ته ”اڄ به جيڪڏهن اسان دنيا جي ڪلاسيڪل ادب ۾ سرجيل شاهڪارن تي نظر وجهون ٿا ته پوءِ اُهي نثر جا شاهپارا هجن، يا شاعريءَ جا شاهڪار ليڪن انهن ۾ پنهنجي پنهنجي سماج جي نه رڳو عڪاسي ٿيل هوندي آهي پر انهن سان گڏو گڏ حالتن ۾ تبديلي آڻڻ ۽ نئين رخ ۽ نئين روشني حاصل ڪرڻ لاءِ رهنمائي پڻ ٿيل هوندي آهي. ”منهنجي خيالن مطابق هن ڀونءِ جو وڏي کان وڏو ڪلاسڪ جو ڄاڻو ليکڪ لاکيڻو لطيف ڀٽ جو گهوٽ شاهه عبداللطيف ۽ سندس رسالو آهي“.
اهو منهنجو پنهنجو خيال آهي ته ريڊيائي ڪالم نگاري يا اسڪرپٽ نگاري ۾ ڪي چند ليکڪ يا پروڊيوسر آهن جن پنهنجي ڌرتي سنڌي سماج جي انيڪ مسئلن جي نه فقط نشاندهي ڪئي آهي پر سنڌي ثقافت سندس عوام جي سوچ ۽ فڪر کي پنهنجي شاعراڻن نثري خاڪن ۾ هڪ خوبصورت روپ به ڏنو آهي، انهن مان سچ ته نواز سومرو نه فقط هڪ منفرد ليکڪ ۽ ڪالم نگار آهي ڇو ته سندن ٻولي سندس موضوعن جي چونڊ ۽ پنهنجي هڪ الڳ منفرد سوچ، فڪر ۽ تخليقي صلاحيتن کي استعمال ڪندي هو پنهنجي اندر جي احساسن کي ڏاڍي خوبصورت انداز سان پيش ڪري ٿو. حقيقت اها آهي ته هن ڪتاب جا سڀ ڪالم مضمون ۽ خاڪا پڙهڻ جهڙا آهن، هو مون کي نه فقط خليل جبران جهڙو روح رکندڙ هڪ عالم، فلسفي، دانشور ليکڪ لڳو پر ٻوليءَ ۽ نثر جي اسلوب چٽڻ ۾ سنڌ جو گورڪي لڳو، سندس لکڻين جو هڪ الڳ دائمي اثر رهي ٿو، نواز سومرو سچ ته پنهنجن خوبصورت خيالن ۽ فطري جذبن کي نهايت آرٽسٽڪ انداز ۾ پنهنجن لکڻين ۾ پيش ڪيو آهي، سندس ڪتاب توهان جي هٿن ۾ آهي، نواز سومرو تقريبن سنڌ جي سڀني موضوعن کي هڪ ذميوار ليکڪ جي حيثيت ۾ لکيو آهي، مون کي اميد آهي ته سنڌ جا پڙهندڙ هن مجموعي کي پڙهي نه فقط پنهنجي صوفيت پرچارڪ من اندر روح، ذهن ۽ سموري شعوري فڪر ۾ هڪ نرالو تحرڪ ايندي محسوس ڪندا پر نواز سومرو جي ساڳي ريڊيائي اسڪرپٽ واري هڪ ٽرينڊ سيٽ ڪالم نگاري جي فن کي جيئن جو تيئن استعمال ڪرڻ کان بنهه لنوائيندو!
نواز سومرو پنهنجي پر ۾ هڪ وڏو ليکڪ ۽ شاعر به آهي، ان ڪري هن ڪتاب ۾ سمورا ڪالم ۽ نثري خاڪا نه فقط دلچسپ آهن پر پنهنجي پر ۾ انيڪ فلسفي جا مختلف رنگ سمائي رکيون ٿا هلن، سندس هڪ ڪالم آهي جنهن جو عنوان آهي ”احساس بنا زندگي اڌوري آهي“ هو لکي ٿو ته ”ڪڏهن ڪڏهن ائين به ٿيندو آهي ته ماڻهو ڪا ياد ڪا جدائي ڪو چهرو وسارڻ جي ڪوشش ڪندي پاڻ ئي ڪا اوڇنگار ٿي ويندو آهي ائين ڇو آهي؟ احساس جو رشتو هڪ اهڙو رشتو آهي جيڪو ساهه جي سلسلن تائين هوندو آهي، آخر هي ڪهڙو جذبو آهي جيڪو ڪڏهن ڪڏهن ڳوڙهن ۾ جذب ٿي وڃي ٿو ته ڪڏهن دل ۾ دفن ٿي وڃي ٿو“.
ڪتاب مون سمورو هڪ ويهڪ پڙهيو ، پڙهڻ کانپوءِ مان ان نتيجي تي پهتو آهيان ته مان هڪ اسٽوري رائيٽر لاءِ الائي جي ڪيترا عنوان ۽ اهڙا پيراگرافس آهن جيڪي پڻ منهنجين ڪهاڻين جا ڊائلاگ ٿي سگهن ٿا، سندس ڪالمن جي ٻولي بيهڪ ۽ منظرنگاري ۽ پڄاڻي ڪافي حد تائين پڙهندڙ کي حيرت ۾ وجهي ٿي.
“باري منگي”