اُماس کي مات ڏيندڙ آفتاب
آزاد خيالي، آدرشي دنيا، استحصال کان پاڪ معاشرو، متڀيد کان آجو سماج سندس خواب آهي ۽ اها آدرشن واري دنيا جنهن کي عام طور هڪ تصوراتي آس ئي سمجهيو ويندو آهي. تنهن جي ساڀيان لاءِ آفتاب بحث ڪرڻ چاهي ٿو ۽ اهو بحث هو ان پختي ويساهه پٽاندر ڪرڻ چاهي ٿو ته سماج جي ازلي تقاضا بهرحال اڳتي وڌڻ آهي.
آفتاب جي شخصيت ۽ سندس لکڻي ڀٽائي صاحب جي هن سٽ جي مصداق آهي ته ”الا ڏاهي مَ ٿيان، ڏاهيون ڏک ڏسن“. هيءُ حساس ۽ سوچيندڙ ماڻهو جڏهن سماجي انياءَ ڏسي ٿو ته صفا جُهري پوي ٿو، ظلم ۽ زيادتين کي ڏسندي رڙيون ڪري ٿو ۽ ذهني پسماندگيءَ تي ماتم ڪرڻ لڳي ٿو. ان سمي آفتاب، سماجي بي قراري جو ڄڻ ته آئينو بڻجي پوندو آهي. هو ان بي قراري جو انت چاهي ٿو. اُماس رات کي ختم ڪري آفتاب ٿي اڀرڻ چاهي ٿو ۽ آفتاب بڻجي اُماس رات کي مات ڏيڻ چاهي ٿو. پر جيئن ته سماج انکي تبديلي آڻڻ کان روڪي ٿو ۽ سندس سرگرمين تي بندش وجهي ٿو انڪري هو سراپا بي چين آهي ۽ سراپا احتجاج آهي.
هو ڪنهن موري جي شهربانوءَ تي جاگيرداراڻين ريتن رسمن جي آڙ ۾ ٿيندڙ دهشت گرديءَ تي به لُڇي پوي ٿو ته ننڍين ۽ قديم ٻولين جي ختم ٿيندڙ خبرن تي به ڦٿڪي پوي ٿو. هو سنڌين جي قومي وجود کي درپيش خطرن تي به پريشان نظر اچي ٿو ته سنڌي ٻوليءَ کي بچائڻ جو اونو به ڏيکاري ٿو.
هيءُ يارن جو يار به رهيو آهي ۽ ڪنهن به پل يارن دوستن جو ساٿ ڇڏڻ جو قائل ناهي رهيو. دوستن جي اخبارن ۾ ڪالم لکڻ کي به هو ونگار سمجهندو رهيو آهي. پر ان جو مطلب اهو به ناهي ته ڪو هو سماج آڏو پاڻ کي جوابدار نٿو سمجهي. هو پاڻ تي سماج جا هڪڙا فرض به سمجهي ٿو ۽ قرض به جيڪي هو خاموشي سان ادا ڪندو به آيو آهي. هو ان تلخ حقيقت کان واقف آهي ته اسان جي سماج ۾ عقل جي استعمال کانسواءِ هڪڙيون ڏند ڪٿائون، ڪُڌيون ۽ مدي خارج روايتون ۽ رسمون زوريءَ گهڙي آيون آهن جن کي هو ٻالڪپڻي کان ننديندو آيو آهي. پنهنجي هڪ ڪالم ”راڪاس ۽ پَريون“ ۾ لکي ٿو ته: ”ماءُ! جڏهن مان ٻار هئيس ته تون مون کي ڪوهه قاف جي پرين ۽ ديون جون آکاڻيون ٻڌائيندي هئين. هڪ طرف حُسن، نزاڪت ته ٻئي پاسي ڀوائتا، خوفناڪ ۽ ڊيڄاريندڙ ديو! توکي ياد آهي ته مون هميشه تو کان پڇيو هوندو ته امڙ پوءِ اهي سهڻيون نازڪ پريون اهڙيون ڀوائتن ديون جي ديش ۾ ڇو ٿيون رهن. مون کي تڏهن تنهنجي ڳالهه سمجهه ۾ ڪونه آئي پر اڄ ياد ٿو اچيم ته تنهنجي نوراني چهري تي گنڀرتا ڇائنجي ويندي هئي. تون چوندي هئين ته ”منهنجا مٺڙا جتي سهڻيون، من موهڻيون پريون هونديون آهن، ديو اتي ئي مارو ڪندا آهن. امڙ تنهنجو اهو مطلب هو نه ته جتي سچ جو حسن آهي اتي ڏاڍ، ظلم ۽ ڏهڪاءُ جو به راڄ آهي“. آفتاب ميمڻ سچ پچ ته ان سماجي انياءُ جو زنده شهيد آهي. هن انهيءَ سماج تي وڏيون جُهلون ڪيون آهن.
ساڳي ڪالم ۾ ماءُ کي مخاطب ٿي چئي ٿو ته: ”تون چوندينءَ ته مان آدرشي آهيان، مان خوابن جو سوداگر آهيان، مان ڏينهن ڏٺي جو خواب پيو لهان، مان چريو آهيان جو سمجهان ٿو ته ان ديش ۾ رهندس جتي ڪو اهڙو ڪوه قاف هوندو جنهن ۾ صرف ۽ صرف نازڪ، نرمل، سهڻيون، من موهڻيون، حسن ڀريون پريون هونديون. ڪو راڪاس نه هوندو، ڪو جن نه ايندو، ڪنهن ديو جو پاڇو نه پوندو. پر امڙ! ايئن آهي، آئون توکي ڪري ڏيکاريندس.“
ارتقا جي تاريخ به انهيءَ حقيقت جي شاهد آهي ته انسان جڏهن به پنهنجو عقل استعمال ڪري سائنس کي پروڙڻ شروع ڪيو ته پراڻن خيالن جا بت ڀُرڻَ لڳا آهن. دنيا جي تاريخ شاهد آهي ته سائنس جي پهرين کوجنا ڪندڙ کي چريو سڏيو ويو هو. بهرحال جڏهن به ڪو ليکڪ لکڻ جي ضرورت محسوس ڪندو آهي ته ان سان گڏوگڏ هن جي ذهن آڏو ”آدرشي دنيا“ جي اها تصوير به تجلا ڏيندي رهندي آهي جنهن کي هو ٺاهڻ گهرندو آهي. آفتاب ميمڻ به هن دوکي واري دنيا جي ڪرندڙ ديوار کي ٿورو زور ڏئي ڪيرائڻ چاهي ٿو ۽ ان احساس وچان ڪيرائي ٿو ته ”نيٺ ته ڊهندي“ ۽ وري پنهنجي ئي هڪ ڪالم ۾ پڇي به ٿو ته ”ڪيئن ڊهندي“. ۽ پوءِ لفظن جا آفتاب اڀري پون ٿا. هو جهالت ۽ ذهني پسماندگي جي خاتمي ۽ سماجي تبديلي جي ڳالهه ڪري ٿو ۽ اهي سڀ ڳالهيون هو تاريخي تناظر ۾ سائنسي بنيادن، پنهنجي اٿاهه سماجي مشاهدي ۽ سياسي شعور کي ڪتب آڻي ڀرپور دليلن سان ڪري ٿو. آفتاب جو اٿاهه سماجي مشاهدو ڄڻ ته کيس سماج جو ”نبض شناس“ بڻائي ٿو. هو سماج جي نبض تي هٿ رکي لکي ڪري نه رڳو ان جي بيماريءَ کي پروڙي ٿو پر ان جو علاج به وٽس موجود ملي ٿو.
سياسي شعور ۽ جمهوري سوچ ماڻيندڙ جي خواهش هوندي آهي ته عوام کي جمهوري آزادي ڏيارجي ۽ جمهوري نظام کي مضبوط ڪجي. سندس خيال آهي ته جيستائين ملڪ ۾ جمهوري قدرن کي سگهارو نه ڪبو تيستائين عوام جي جمهوري آزادي جو خواب پورو نه ٿي سگهندو. ان ڏس ۾ آفتاب پنهنجي هڪ ڪالم ”درست حڪمراني“ ۾ لکيو آهي ته ”درست، چڱي ۽ نيڪ حڪمراني ايشيا ۽ ٽين دنيا جي سڀ کان وڏي ضرورت آهي“.
آفتاب جا هن ڪتاب ۾ ڇپيل ڪالم 1990ع کان 2008ع تائين واري دور جي لفظي فوٽوگرافي آهن. هيءُ اهو دور آهي جنهن ۾ يا ته آمريت سڌو سنئون ملڪ تي مڙهيل رهي يا وري انجي تلوار جمهوري حڪومتن مٿان ٽنگيل رهي. هو ڄاڻي ٿو ته هڪڙن سامراجي، آمريتي ۽ اقتداري مفادن ڪري ملڪ جي ڀينگ ڪئي وئي آهي. سندس ڪالم جمهوري آمريت ۽ سرخ آ، سرخ آ، آمريڪا سرخ آ، ان تناظر ۾ لکيل آهن.
نيلسن منڊيلا جي آزادي وارو مامرو هجي يا آمر نوريگا جي سماج دشمن سرگرمي هجي. آفتاب انهن واقعن کي نه صرف سياسي بصيرت سان ڏسي ٿو پر هڪ ذميوار ۽ باضمير ليکڪ جي حيثيت ۾ انهن کي پنهنجي ڪالمن ۾ اوتي انهن کي تاريخ ۾ قلمبند ڪري ڇڏي ٿو. استحصال کان پاڪ معاشرو به جيئن ته آفتاب جو آدرش رهيو آهي. ان ڪري هو پنهنجي ڪالم ”استحصالي سامراج ڪير؟“، ۽ ”ملڪ تي قابض 200 خاندان“ ۾ ان سماجي برائيءَ کي نه صرف نندي ٿو پر پنهنجين لکڻين ۾ ڄڻ ته انجا آنڊا گونڊا ڪڍي ٻاهر اڇلائي ڇڏي ٿو. سو عوامي آواز اخبار ۾ ڇپيل آفتاب ميمڻ جا هي ڪالم نه صرف اسانجي ملڪ جي هڪ سياسي ۽ سماجي دور کي قلمبند ڪن ٿا پر جمهوريت ۽ عوام دشمن عنصرن کي پڻ بي نقاب ڪن ٿا.
ڊاڪٽر جبار خٽڪ