لالڻ سائين! آئون ته گولي گلام تنهنجي در جي
”سمن سائين!! آءٌ ته گولي گلام (غلام) تنهنجي در جي.....“
جهڏي ٽنڊي باگي، روڊ لڳ سيد سمن شاهه جو روضو آهي، جتي ويجهي ماضيءَ ۾ سمن فقير وسندو هو. سمن سائين، جهڏي جنهن کي جهڏو گدام به ڪري سڏيندا آهن، جي ڀرسان هڪ وڻ جي هيٺان سياري اونهاري پٺن اگهاڙو ويهندو هو. باشرع هيو يا نه سا خبر نه آهي پر اها خبر اٿم ته اسان جو چاچو مرحوم رٽائرڊ ڪليڪٽر۽ عليڳڙهه يونيورسٽي جي پهرئين مسلمان سنڌي گريجويئيٽن مان هڪ هوندي به سمن شاهه جي حاضري ڀريندو هيو. جهڏي کي پاڪستان جي ٻي نمبر وڏي مرچ منڊي هئڻ ڪري ايتري شهرت ڪانهي جيتري سمن سرڪار جي ڪري آهي. ۽ هاڻ وري لالڻ سائين يا ”لالو لاشاري“ جي ڪري ٿي آهي. لالو لاشاري به جهڏي جي ڀرسان جهڏي نبي سر روڊ تي مڪاني هوندو آهي. چون ٿا ته اڪثر پٺن اگهاڙو يا ته واهه جي ڪپ سان يا واهه اندر يا ڳوٺ ڪرم خان لغاري جي ڀرسان بس اسٽاپ تي ويٺو هوندو آهي. لالڻ سائين هڪ نيم مجذوب فقير آهي. جنهن وٽ ڪجهه وقت کان ماڻهن جا لشڪر پيا اچ وڃ ڪن. فقير هر ڪنهن کي دعا ڪيو ويٺو آهي. ڪجهه اسان جي لغاري دوستن جي مهرباني جن لالڻ سائين جي ڪرامتن جا قصا محفلن ۾ عام ڪيا جو هر ٻڌندڙ جو من هرکيو ته، وڃي ڪنهن ڪرامت جي ڪانيءَ کان دعا ڪرائجي ۽ ڪجهه وري لالڻ سائين وٽ وي آءِ پي اچ وڃ، واقعي جهڏي گودام جا وارا نيارا ٿي ويا. چون ٿا ته ضلعي ميرپورخاص سان واسطو رکندڙ هڪ وزير صاحب لالڻ سائين جي ڪرامتن جو قائل ٿيو ۽ ائين لالڻ سائين جي هاڪ ايوان اقتدار تائين پهتي. وزيراعليٰ سنڌ به لالڻ سائين کي ڏسڻ ۽ سندس دعائن لاءِ جهڏي گودام جي پاسي آيو. قبلا سائين کي ڏسندي سنڌ جي ڪافي وزيرن ۽ ڪامورن به لالڻ سائين ڏي پنڌ ڪيو. وزراعظم بينظير ڀٽو صاحبه جن به ايڏهين لانگهائو ٿيون. سندن ور آصف زرداري صاحب به تر ۾ آيا. آصف صاحب لاءِ ته ميرپورخاص سندن ٻيو گهر آهي. پاڻ ڪافي وقت ميرپورخاص جي ڀرپاسي ۾ زمينداري ڪئي اٿائين ۽ تر جي هر ماڻهوءَ سان سندس قرب ۽ رستو اڄ به ائين آهي جيئن ڏهه پندرهن سال اڳ هوندو هيو. انهي بهاني ٽنڊوباگو جهڏو رستي جو نصيب کليو. سالن کان وساريل سنڌ جو هي اهم رستو، جو سنڌ جي ٻن وڏين منڊين، ڪنري ۽ جهڏي کي ڪراچي سان ملائي ٿو. مسين مسين مرمت ۽ ويڪري ٿيڻ لاءِ منظور ٿيو. هڪ ننڍڙو ٽن ڪلوميٽرن جو ٽڪرو جو جهڏي نبي سر روڊ کي باءِ پاس طور ٽنڊي باگي جهڏي روڊ سان ملائي ٿو سو بدين جي ايم اين اي ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا جي مهربانين سان پتافي موڙ وٽان به منظور ٿيو.
لالڻ سائين بينظير ڀٽو صاحبه ۽ سائين عبدالله شاهه سان هيليڪاپٽر ۾ چڪر ته کاڌو، کين بقول راوي دعائون به ڪيون پر علائقي جي عوام جو به ڀلو ٿيو. هاڻ جي مائي ڀاڳي جيئري هجي ها ته جهڏي جو عوام ضرور فرمائش ڪري ها ته جيڪي سمن سائين تي ڳايئي سو لالڻ سائين تي به ضرور ڳاءِ. لالو لاشاري مجذوب فقير هجي. ڪرامتن جو ڪاني صاحب هجي يا نه هجي. اڄڪلهه ڪرم خان لغاري اسٽاپ تي رڳو موٽرن جي اچ وڃ آهي. ايريگيشن جا عملدار ۽ ٺيڪيدار لالڻ سائين جي ڪڍ!! منطق، تجربي ۽ تجزيه جي سهاري هڪ راءِ ته قائم ڪرڻ جو حق ضرور هوندو آهي پر پنهنجي راءِ کي ٻين تي مڙهڻ جو حق ڪنهن کي به ڪونهي. سو اهو حق آئون پاڻ کي به ڪو نه ٿو ڏيان ۽ نه ڪنهن جي تضحيڪ ڪرڻ ڪا صحت مند سوچ آهي. جنهن مهل هي سٽون لکڻ ويٺس ٿي ته ذهن ۾ ڪجهه هيو. مرحوم بزرگوار محمد عثمان ڏيپلائي ياد ٿي آيو جنهن سڄي عمر پيري مريدي مت موڙهيل اڻڄاڻ سنڌي جي فقيرن ۽ درويشن، پيرن ۽ سيدن جي استحصال جي خلاف قلم جي جنگ ڪئي. سوچيم پي تي هي جو هيڏا سارا اڪابر آهن. حڪومتون هلائين ٿا. علم جي روشني وڌائي ۽ جهالت جي خلاف نبرو آزما ٿيندڙ. سي وڃن وري جهڏي گودام..... دعائون وٺڻ، ٻيلي ائين نه ڪريو. پر وري انهي بهاني ملندڙ علائقي جي ترقي کي نظر انداز ڪرڻ به ته منافقت واري اک ٻوٽ آهي. جي ماڻهو انهي علائقي سان واسطو رکن ٿا انهن کي خبر آهي ته جهڏو ٽنڊوباگو ڪيڏو نه اهم روڊ آهي ۽ جهڏو باءِ پاس ڪيڏو نه ضروري آهي. اهي رستا علائقي جي معيشت ۾ ڪرنگهي جي هڏي جي حيثيت رکن ٿا.
سوچيم پي ته مرحوم بزرگوار محمد عثمان ڏيپلائي کي ليلائيندس ته سائين! اسان جي جند اڃا مرشدن مان ڪو نه ڇٽي آهي. پر لکڻ تي آيم ته قلم جهل ڪئي. هاڻ وري انهيءَ تسلسل ۾ اچو عوامي آواز جي 29 جنوري 1996ع واري اخبار م خبر هئي ته علي محمد جنائي ٺٽي وارو عمري جي سعادت ماڻڻ ڪاڻ حرم شريف روانو ٿيو آهي. اتي هو 25 رمضان شريف تائين عبادت ڪندو ۽ گڏوگڏ جنن جا جهيڙا به نبيريندو ڇو ته جنن ۾ سڱابندين ۽ ٻين قبيلائي مامرن ۾ جهيڙا گهڻا وڌي ويا آهن. شابس هجي علي محمد ٺٽوي کي. ٺٽي ۾ هونئن به چوندا آهن ته سوا لک اولياءَ ابدي ننڊ ڪن پيا. مڪلي ۾ رڳو ترخانن، ارغونن ۽ سمن جون قبرون ڪينهن پر ڳاڻاٽي ۽ شمار کان گهڻا اولياءَ دفنيل آهن. لڳي ٿو ته هي جو ٺٽو وري وري ويران ٿيو. ڪٿي هندوستان جي عظيم درسگاهن جو شهر سنڌ جي گادي جو هنڌ ۽ ڪٿي اهي گهٽيون ۽ رستا جتي کڏا کوٻا، ڪن ڪچرو ۽ ڪني پاڻي جا بيٺل دٻا. سي متان ڪرامتون ته ڪونهن!؟ يا پاڻ اولياءَ صاحبان مڪلي تي ٽڪريءَ مٿان ٿڌيون هيرون پيا کائين ۽ شهر واسين لاءِ آهي. سم ۽ ڪلر واري زمين. ڪسر بچي هئي شهر ۾ هڪ عدد جنائي جي سو علي محمد پوري ڪئي. ڀلا جنن جي سڱابندين جي مامري نبيرڻ لاءِ حرمين شريف جو پنڌ ڪيائين. هاڻ انهي بهاني جنن جي قبيلن جا قبيلا به پي آءِ اي ۾ سفر ڪري جدي ويندا، تڏهن ته پي آءِ اي ۾ سفر ڪندو ته هونئن سيٽ ڪونهي. پر جي لاچار ملندي ته اڪثر سيٽون خالي ملنديون جن جو سفر ڪن ٿا!! وري سائين، ڳالهه ته ٻڌو اهي جو ڪراچي ۾ هيڏا سارا جن ويٺا آهن ۽ اچي مامرو مچايو اٿن انهن جو فيصلو ڪير ڪندو؟
بهتر آهي ته علي محمد جنائي واپس اچي کيس ڪجهه ڪو نه چيو ويندو. هتي وارن جنن جا فيصلا حرم پاڪ ۾ نه ڪري، انگريزيءَ ۾ جو چوندا آهن، مارل آف دي اسٽوري يعنيٰ بمعنيٰ ڪهاڻي جو مقصد، اهو ته ماڻهو ايڏو ته خوف ناڪ جن آهي جو جنن جا قبيلن جا قبيلا جڏهن وڙهيو چٽ ٿين ته فيصلو وڏي جن يعنيٰ انسان کان ڪرائين ٿا. ڇا نه عجيب ڳنڍيون آهن. ماڻهو جي شعور ۾ ۽ نفسيات ۾!! ڪڏهين جن! ڪڏهين ڌاڳو، ڪڏهين ڦيڻو، ڪڏهين تعويذ دعا!! هو جو چوندا آهن ته نڪ جي هيٺان جو پيو وهي واپري سو جي نظر اچي ۽ ان تي ماڻهو غور ڪري ۽ ڌيان ڌري ته زندگي شايد گهڻي آسان ٿي وڃي.
ٺٽي وارن کي لڳي ٿو ته جنن سان گهڻو عشق آهي. پهرين سومار فقير هو جنهن کي ”سومار جنڙي“ به چوندا هئا. سومار جنڙي وٽ به ڪهي پنڌ ڪري ماڻهو ايندا هئا. ڀت (ديوار) ڏانهن هٿ ڪري ڪنهن کي کٽمٺڙو، ڪنهن کي سوپاري، ڪنهن کي پان گهرائي ڏيندو هو. ديوار ڏانهن هٿ ڪرڻ خالي ۽ شيءِ جي گهر ڪرڻ ته هڪدم هٿ ۾ اها شيءِ اچي ويندي هئي. هڪ دوست ٻڌايوته سومار چيو ته ڪهڙي به دوا چاهي ولايت مان گهرائڻي هجي منهنجا جن آڻي ڏيندا پر دوائن لاءِ پئسا کپندا هئا. پانن، کٽمٺڙن، سوپاريءَ وانگيان دوا مفت ۾ . ڪو نه ملندي. اهو ڪو نه پڇيم ته دوا جا پئسا رپين ۾ کپيا ٿي، يا ڊالرن ۾ ڀلا دوا مفت ۾ ڇو نه؟ چيائين ”ادا!! ولايت ۾ ته دڪانن ۾ ڪيمرائون به لڳل هونديون آهن. انگريز پاڻ چڱو ڀلو ڀوت آهي. جهلي جن کي ماري دنبو نه بڻائي ڇڏين. يا سعودي عرب ۾ چوري جي الزام ۾ هٿ نه ڪپي ڇڏين ۽ هتي جي جن جهلاڻو ته به ڪنهن ڪاموري يا ميمبر جو ڪارڊ يا يوٿ، اولڊ، ڪلچر، ايگريڪلچر مڙيئي ڪو نه ڪو سچو ڪوڙو ڪارڊ ڏيکاري جند ڇڏائيندو، نه ته به بندر روڊ واري بابي جو ڦوٽو ته پري نه آهي هر ڪنهن لاءِ لهر نه لوڏو.
آخري خبرن مطابق علي محمد جنائي سعودي عرب مان موٽي آيو آهي. اتي سعودي اميرن کي جنن جا آواز ٻڌرائي پنهنجو معتقد بڻائي آيو آهي. نيٺ ٺٽائي آهي نه!! هتي سمجهيائين ته ملي ملي سوزوڪي ڪار ملندي. سعودي اميرن کان ڪار ملي ته به پيجارو يا ٽوياٽا. سعودي شيخ جي مريد ٿيو ته روز روز جي ڪراچي ۽ اسلام آباد جي پنڌن کان آجو ٿي پوندو. غريب جن به هر ٽئين ماڻهو وٽ ظاهر ٿي ٿڪجي پوندا ڪٿي باغي نه ٿي پون.
(عوامي آواز، 26 فيبروري 1996ع)