آخري سنڌي
منهنجي نظرئي مطابق ته هاڻ اهو وقت ڪونهي جو ڌرتيءَ ماءَ جي عظمت جا گيت ئي سڀ ڪجهه آهن. سنڌو ۾ کير وهي ٿو. سنڌي ماڻهو سٻاجها آهن. سنڌي ماڻهو سچا آهن، سنڌي سپتيا آهن. هي سڀ زيب داستان آهي، سڀ آکاڻي آهي، سنڌي ماڻهو ا، ب، ٻ، پ …… اهڙي ئي عام آکاڻي آهي، جهڙي هر ٻي آکاڻي. تاريخ جو تسلسل ڏاڍو بي رحم آهي. سنڌ ۽ سنڌ جي ماڻهن جي حقن جا رکوالائي سنڌ جا وڏا دشمن آهن. ڀلي ته سنڌ جو رهبر هجي يا سنڌ جو ڏهيسر. سنڌي ماڻهن کي ڪوڙيءَ خودپرستي ۽ اڻ لڀ نام نهاد عظمت جي آفيم جي نشي ۾ مبتلا ڪرڻ وارا اسين قومپرست ئي سندن سڀ کان وڏا دشمن آهيون. سنڌي ٻولي به شايد انهن ٻولين ۾ شامل هجي جي ايندڙ سو سالن ۾ ناپيد ٿينديون. ايندڙ سو سال ته ٺهيو، ايندڙ ٽيهن سالن ۾ جتي دنيا جو ڪاروبار انٽرنيٽ ۽ اي ميل تي هلندو، اُتي رڳو چند ٻوليون ئي رهجي وينديون. شاهه جو رسالو رڳو اسان جهڙن ڪجهه چرين جي ذاتي لائبريري جي هڪ ڪُنڊ ۾ دَزَ ۽ مٽيءَ سان ڀريل ملندو.
مون تي هي جنون ڪيئن سوار ٿيو؟ ڊان جي صفحن ۾ پڙهيم ”دَ لاسٽ آف موهاناس“ معنا ”آخري مهاڻو“ سمجهيم ته مشهور ناول ۽ فلم ”دَ لاسٽ آف موهينڪس“ تان ورتل آهي.اها فلم جي ڪنهن نه ڏٺي آهي ته مهرباني ڪري ڏسي. ”موهيڪن“ آمريڪا جي اصل باشندن جي هڪ قبيلي جو نالو هيو. ريڊ انڊين قبيلو. هي آکاڻي ان وقت جي آهي، جڏهن آمريڪا بلڪه رياست هاءِ متحده آمريڪا تي يورپ جي اڇي چمڙي وارن ڦورؤن جو قبضو ٿي چڪو هو. ڪٿي انگريز ته ڪٿي فرانسيسي ته ڪٿي ڊچ. ڪٿي واپاري ته ڪٿي پيشه ور ڌاڙيل ۽ مفرور مجرم. سڀ هڪ مشترڪه مفاد تحت گڏ ٿي اڻ کٽ وسيلن سان ڀرپور نئين سر زمين تي هڪ متحده رياست جو بنياد وجهي رهيا هئا. اڇي چمڙيءَ وارن مشترڪه مفادن تحت پنهنجون اصل ۽ اباڻيون قوميتون هڪ پاسي رکيون ۽ پاڻ کي هڪ نئين قوم ”آمريڪي“ چوائڻ لڳا. اصل ڌرتي واسي جن جي چمڙي تتل ٽاميءَ جي رنگ جيان هئي، تن کي ريڊ انڊين سڏيو ويو. سندن زمينن تي قبضا ٿيندا ويا، حيلي بهاني سندن وسنديون تباهه و برباد ڪيون ويون. لاشن جي ڍير تي نئين رياست جي اوسر ٿي. اهڙي ئي هڪ قبيلي ”موهيڪن“ جي نوجوان جي آکاڻي آهي.
سندس قبيلي جي اڇي چمڙي وارن هٿان تباهيءَ کانپوءِ هو سر سان ڪفن ٻڌي اٿي ٿو. وسنديءَ وسنديءَ پنڌ ڪري ٿو. ريڊ انڊين قبيلن کي گڏ ڪري ٿو. وڙهي ٿو. نيٺ سر جو دان ڏي ٿو. موهيڪن قبيلي جي آخري فرد جي جدوجهد ۽ سندس اکين ۾ ٻرندڙ باهه جا اُلا نه وسرندڙ آهن. آمريڪا جي ريڊ انڊين قبيلن جي جدوجهد ۾ اهڙا ڪيئي ڪردار آهن، جيڪي وڙهندا رهيا ۽ مرندا رهيا. تان جو بهتر ٽيڪنيڪي مهارت، بهتر اٽڪلون، ُ حرفتون سڀني گڏجي اڇي چمڙي وارن جي برتري ۽ اقتدار کي تسليم ڪرايو.
ڊان جي صفحن ۾ ”آخري مهاڻي“ جي ذڪر سنڌوءَ جي ٻنهي ڪنارن تي صدين کان آباد مهاڻن جي ختم ٿيندڙ ڪِرت جي داستان بيان ڪئي آهي. سنڌو درياءَ تي هڪ پاسي ته بند ۽ بيراجون ۽ ٻي پاسي پاڻي جي اُڻاٺ. پلو ته ناپيد ٿيندو وڃي پر مڇي به هاڻ فارمن ۽ هٿرادو تلائن ۾ پرورش ٿي ٿئي.
”آخري مهاڻو“ يا ”آخري سنڌي ڳالهائيندڙ“ جي روئڻ ۽ پٽڪي مان ڪي حاصل ڪونه ٿيندو. ضرورت آهي ته سنڌ جو ماڻهو جديد دنيا جي ٽيڪنيڪي هٿيارن سان ليس ٿئي. فني تعليم، ڪمپيوٽر، واپار ۽ جديد زراعت سان آشنا ٿئي. پوين ڏهن سالن ۾ سنڌ جي وڏ وزارت توڙي سنڌ جي حڪومت سنڌي ڳالهائيندڙ سيدن، ميرن، پيرن ۽ ڀُٽن جي حوالي رهي آهي. سنڌ اسيمبليءَ ۾ 75 کان 80 سيڪڙو ميمبر سنڌي وڏيرا ئي رهيا آهن پر ڪراچيءَ ۾ ئي سر سيد، بقائي، ضياءُ الدين، جناح، فاسٽ ۽ الائي ٻين ڪيترن ادارن کي سنڌ اسيمبلي ۽ سنڌي وڏيرن يونيورسٽي ۽ انسٽيٽيوٽ جو چارٽر ڏنو آهي. مجال آهي ته ڪنهن سرنديءَ واري سنڌي يا دانشور يا نام نهاد قومپرست ان ڏس ۾ ڪو قدم کنيو هجي يا جاکوڙ ڪئي هجي. يا ڪنهن سنڌي وڏي وزير يا وزير تعليم پلاٽن، پرمٽن ۽ رشوت خوريءَ کان مٿڀرو ٿي سنڌي قوم جي آئيندي لاءِ حيدرآباد ۾، نوابشاهه ۾، ميرپورخاص ۾، دادو يا خيرپور ۾ ڪنهن فني تعليم جي، انجنيئرنگ يا ميڊيڪل يونيورسٽي جي نجي شعبي ۾ قيام لاءِ ڪا ڪوشش ورتي هجي.
(عوامي آواز، 4 نومبر 1999ع)