راڪاس ۽ پريون
ماءُ! جڏهن مان ٻار هئس ته تون مون کي ڪوه ڪاف جي پرين ۽ ديون جون آکاڻيون ٻڌائيندي هئين. هڪ طرف حُسن، نزاڪت ته ٻي پاسي ڀوائتا، خوفناڪ ۽ ڊيڄاريندڙ ديو! توکي ياد آهي، ته مون هميشه توکان پڇيو هوندو ته، ”امڙ! پوءِ اهي سهڻيو. نازڪ پريون اهڙن ڀوائتن ديون جي ديش ۾ ڇو ٿيون رهن. ”مون کي تڏهين تنهنجي ڳالهه سمجهه ۾ ڪو نه آئي. پر اڄ ياد ٿو اچيم ته تنهنجي نوراني چهري تي گهنڀيرتا ڇانئجي ويندي هئي. تنهنجي جوت جا ڏيئا ڄڻ اجهامڻ لڳندا هئا. تون چوندي هئين: ”منهنجا مٺڙا! جتي سهڻيون من موهڻيون پريون هونديون آهن، ديو اتي ئي مارو ڪندا آهن.“ مان ڪجهه نه سمجهندي به ائين ڪنڌ ڌوڻيندو هئم ته ڄڻ ته مون سڀڪجهه سمجهي ورتو آهي.
پر، تڏهن مون ڪجهه به نه سمجهيو هو، تڏهن مون رامائڻ ڪا نه پڙهي هئي جو خبر هجيم ته سيتا کي راوڻ ڇو کڻي ويندو آهي. نه ئي مون کي سسئي سان سندس ڏيرن ۽ ڏاگهن جي وير جي خبر هئي.
۽ اڄ.........!اڄ............. ته........... امڙ! مون کي هر گهڙي وارث شاهه ياد ٿو اچي مون کي نه.... پر امرتا پريتم کي....! امرتا پريتم ورهاڱي تي ئي چيو هو! مون کي سندس تقسيم هندو پاڪ تي چيل هي سٽ...........
اڄ ڪيدو بڻ گئي حسن و عشق دي پجاري.........
اڄ جي ماحول تي آفاقي ۽ عالمگير نظر ايندي آهي. هي کن پل جي زندگي. جيون جيئن جَرَ ڦوٽو هجي. ڄڻ هيو ئي ڪو نه. پر تنهن ۾ به ڪيڏي نه سونهن آهي. ڪيڏو نه حسن آهي. صادقين جڏهن سوره الرحمان جي خطاطي ڪئي ته پهريون دفعو منهنجي سمجهه ۾ آيو...
”۽ پنهنجي رب جي ڪهڙين ڪهڙين نعمتن کان انڪار ڪند ؤ...“
هي وڻ، هي ميوا، هي بادنسيم، هي اڻ ڄاتل خلقت مان ٺهيل ڄاتل مخلوق.... جا ايڏي ته عظيم ۽ اڻمٽ آهي جو سقراط وانگيان زهر جو پيالو پنهنجي هٿن سان پيو ڇڏي، برونو وانگيان صليب تي چڙهيو وڃي... جنهن ڪئين نيلسن منڊيلا پيدا ڪيا ته وري اهائي خلقت نفرتن، ڪوڙ ۽ ٺڳي جي ديوار کڙي ڪري ٿي!! ڪئين يزيد آهن، ڪئين نيرو آهن، ڪئين نمرود آهن.
امڙ! تنهنجو اهو مطلب هو نه! ته جتي سچ جو حُسن آهي اتي ڏاڍ، ظلم ۽ ڏهڪاءُ جو به راڄ آهي. جتي سنڌو بنجر، ويران ۽ ٺوٺ سڪيل زمين کي سرسبز ڪري ٿي.... جتي ڀٽياڻي ڪارونجهر جي آغوش مان مڌر سُرَ ڪڍندي نروار ٿئي ٿي اتي جمنا سونار بنگلا ۾ سندس گيت ڳائيندڙن کي سيلاب جي صورت ۾ ڏک، درد کانسواءِ ڪي به ڪو نه ٿي ڏيئي، يا متان تنهنجو اهو مطلب ته ڪو نه هيو ته......
”اسان انسانن جي درميان ڏينهن ۽ راتين کي ڦيريندا گهيريندا رهندا آهيون...“ ۽ تنهنجي خيال ۾... ايمان ۾... انسان جو مقدر آهي ته ڏينهن ۽ راتين جي وچ ۾ ڦرندو گهرندو رهي. جو... شايد اها تقدير آهي، اذن الاهي آهي. مان نٿو مڃيان اهڙي تقدير کي... انهي اذن الاهيءَ کي.... مون جڏهن کان هوش سنڀاليو آهي تڏهن کان توکي ٻڌايو اٿم، صاف چيو اٿم ته، آئون پنهنجي تقدير پاڻ ٺاهيندس.... نه صرف پنهنجي.... پر مون جهڙن انيڪ دردمندن جي..... جيڪي هن اڻ ڏٺي گهاڻي ۾ پيا پيسجن. ها، مان سمجهان ٿو ته تون مون کي صرف اڻ ڏٺي جي ڏيکار ٿي ڏئين پر امڙ! هاڻ ته آئون وڏو ٿي ويو آهيان. هاڻ مون کي خبر پئجي چڪي آهي ته ائين ڪونهي ته.... جا ٿيئڻي آهي سا ٿيندي.
مان سمجهان ٿو ته ائين نه آهي، ٿيئڻي ڪجهه به نه آهي، اها ئي آهي جا آئون ٺاهيندس... آئون نه ته منهنجا پٽ.... پوٽا..... پڙپوٽا...... ڪير ته هي ڪاڪ محل ڊاهيندو.
تون چونديئن ته مان آدرشي آهيان، مان خوابن جو سوداگر آهيان، مان ڏينهن ڏٺي جو خواب پيو لهان. مان چريو آهيان جو سمجهان ٿو ته ان ديش ۾ رهندس جتي ڪو اهڙو ڪوه ڪاف هوندو جنهن ۾ صرف ۽ صرف نازڪ، نرمل، سهڻيون، من موهڻيون، حسن پريون هونديون.... ڪو راڪاس نه هوندو.... ڪو جن نه ايندو... ڪنهن ديو جي پاڇو نه پوندو.... پر امڙ! ايئن آهي! آئون توکي ڪري ڏيکارينديس. ڌرتي ماءُ! تون ڏاڍي ڏکايل آهين. جيجل! توکي يقين نٿو اچي! ڇو نٿو اچي! تنهنجي ڪک ته هر ويلي سائي رهي آهي. تو هزارين لکين ڪونڌر ڪسايا آهن پر پوءِ به ماڻهو جو ويساهه نه ويو آهي، ڪي ته آهن جي تو تان ساهه صدقو ڪن ٿا ته تون امر هجين. ها، تون شايد ڪارونجهر جي مورن جيان سدا اڃايل آهين. جو توکي دان کپي بلڪه بليدان کپي. سو ماءُ! توکي هر ويلي، هر گهڙي، هر دور ۾، ڪيئي هوشو ڪيئي هيمون، ڪيئي سقراط، ڪيئي برونو، ڪيئي ذوالفقار ملندا ۽ ملندا رهندا..............
ڪُسندا رهندا، اُف به نه ڪندا، تون پنهنجو دان وٺندي رهه.تنهنجا ڪونڌر پنهنجو واعدو جو، هنن قالو بليٰ چئي ڪيو هو، پورو ڪندا رهندا.
(عوامي آواز، 9 جنوري 1990ع)