اُرڏَو آفتاب
ٽريننگ جي لاءِ لاهور اڪيڊميءَ ۾ گڏ رهياسين. اتي مون تي عيان ٿيو ته همراهه نه رڳو تمام گهڻو پڙهيل ڪڙهيل هيو پر ارڏو انسان به هيو. هڪ سال لاهور جي اڪيڊميءَ ۾ گڏ کائڻ، گڏ سمهڻ، گڏ رهڻ ٿيو. مونکي محصول اوڳاڙيءَ وارو کاتو ”ڪسٽم“ مليو ۽ آفتاب کي بادشاهن ۽ حڪمرانن وارو کاتو ”ڊسٽرڪٽ مئنيجمنٽ گروپ“ مليو. لاهور کانپوءِ ٽريننگ جي ٻئي مرحلي ۾ ”ڏاڍن جي چنبي ۾“ بهاول پور پهتاسين. اتي به ٻئي گڏ. اتي به آفتاب جي ساڳي ارڏائي. ڏاڍو پئي سمجهايومانس: ”ڀَائُو، ائين نه ڪر، مُڙي وَڃُ“ پر لڳي پيو اها ارڏائي سندس ڪنٽرول ۾ به شايد نه هئي. انهيءَ ارڏائي جي ڪري نوڪريءَ ۾ ڌڪ به ڏاڍا کاڌائين، نقصان به ڏاڍا ٿيس. بهرحال تڏهن کان وٺي آفتاب ۽ منهنجي ياري پڪي ۽ پڪي به اهڙي جو لطيف سرڪار چواڻيءَ ”ڪَي ڏُور به اوڏا سپرين.“
”ڪي وسرن نه مور.“ هاڻي ته ڪُنڍيءَ مينهن جيان پُور پيل آهن سو شايد ڪَارائيءَ سان ڪٽجي سگهن. پَر اِهو به مشڪل آ ڇو ته وَراڪا دِل ۾ پيل آهن.
مونکي اها صفا خبر نه هئي ته ڪو آفتاب لکندو به آهي. مان ريڊيو پاڪستان ڪراچيءَ تان ادبي پروگرام ”رسالو“ ڪندو هوس. ڪراچيءَ ريڊيو تي هڪ ڏينهن دوستن سان ويٺي عوامي آواز اخبار پئي پڙهي، ان ۾ هڪ زبردست ڪالم ڇپيو هو ۽ مٿس لکندڙ جو نالو لکيل هيو ”آفتاب“. اتي منهنجي جگري يار مرحوم فقير محمد لاشاريءَ ٻڌايو ته اهو ”آفتاب“ ساڳيو مان وارو ڪامورو يار آفتاب ميمڻ هيو.
آفتاب جي لکيل ڪالمن جي ڊَمي ملي آهي، ان حڪم سان ته ان بابت ڪجهه لکان. حُڪم سو به هڪ ڪرڙي ڪاموري جو. ڪالمن جي هن ڳُٽڪَي ۾ جنوري 1990ع کان وٺي جنوري 2000ع تائين جا ڪالم جيڪي عوامي آواز اخبار ۾ ڇپيا، شامل آهن. ان کانسواءِ 7 ڪالم ”سوڀ“ ۾ ڇپيل پڻ شامل آهن.
جيستائين مونکي ياد آهي، سنڌي اخبارن ۾ ڪالم لکندڙن ۾ سائين نُور عباسي، پروانو ڀٽي، عبدالڪريم سعدي، امر جليل، قمر شهباز، محمود مغل ۽ نصير مرزا شامل آهن. امر جليل ته سنڌيءَ کان علاوه اردو ۽ انگريزيءَ ۾ به تمام عمدا ڪالم لکندو رهيو آهي.
هڪ عام پڙهندڙ جي حيثيت ۾ مان ان راءِ جو آهيان ته لِکڻي ڪهڙي به هُجي، سٺي اُها جيڪا پڙهندڙ جي دل ۾ لَهي وڃي. شروع ڪرڻ کانپوءِ تيستائين نه ڇڏي جيستائين پوري نه پڙهي. ڀانيان ٿو شايد ان کي ئي اثرائتي لِکڻي يا انگريزيءَ ۾ ”اِفيڪٽِو ڪَميونيڪيشن“ سڏجي ٿو. ٻين لفظن ۾ اهڙي لکڻي جا نه رڳو اڪابرن کي نه پر غريب غربي کي به سمجهه ۾ اچي. ان معيار تي آفتاب جا ڪالم بلڪل فِٽ ٿا لڳن. آفتاب ڪي ڪالم ”اَمڙ“ ڏانهن مخاطب ٿي لکيا آهن. هنن ڪالمن لکڻ ۾ آفتاب، سائين امرجليل کان گهڻو متاثر ٿو لڳي. اهو رڳو آفتاب سان لاڳو ناهي پر سنڌ جا 90 سيڪڙو لکاري ائين لڳندا.
آفتاب هڪ آبجيڪٽو لکاري آهي. هو پنهنجن ڪالمن لاءِ ڪچو مال پنهنجي اردگرد جي عام ماڻهن مان حاصل ڪري ٿو. کيس ماحول ۽ ماڻهن جي تمام گهڻي ڄاڻ آهي جنهن جي بيان ڪرڻ ۾ ڪا به ڪسر نه ڇڏي اٿائين. خاص ڪري حالتن جي مشاهدي جو ته وڏو تجربو اٿس ۽ ان جي اظهار جو پڻ. ڪٿي به، ڪنهن به هنڌ، نه هٻڪي ٿو ۽ نه وري ڏڪي ٿو، سڀ ڪجهه صاف صاف بي ڊَپو ٿي ڪري چئي ٿو ڏي. جيئن مون مٿي عرض ڪيو ته انهيءَ بيباڪيءَ جي ڪري کيس ڏک به مليا آهن. مرشد لطيف چواڻي: ”اَلا، ڏاهي مَ ٿيان، ڏاهيون ڏُک ڏِسن.“ سو ڏک ته ملندا.
آفتاب جي جوڙجڪ ڪجهه هن طرح آهي ته ٻاهران پهڻ پٻ جو ۽ اندر ۾ وري ڪپهه کان به ڪونئرو. ڪنهن جو ڏک نه ڏسي سگهڻ وارو. حالانڪه هن معاشري ۾ گهڻائي اهڙن جي آهي جيڪي روز ٿيندڙ ظلم ۽ هاڃا ڏسي منهن پري ڪري لنگهي ويندا آهن، اهو چوندي ته ”اسان جو ڇا بابا، وڃي هرڪو پاڻ ڄاڻي“ پراهو ڪم آفتاب کان ڪونه پڄي.
اوهان سندس ڪالم پڙهو. ڪالمن جي آئيني ۾ اوهانکي هن رنگ رنگيلي همراهه جا مختلف عڪس نظر ايندا. ڪٿي هي اوهانکي صفا هڪ باغيءَ جي روپ ۾ نظر ايندو. جيئن سندس ڪالم ”راڪاس ۽ پريون“ جي هنن سِٽن ۾:
”اسان انسانن جي درميان ڏينهن ۽ راتين کي ڦيريندا گهيريندا رهندا آهيون“..... ۽ تنهنجي خيال ۾، ايمان ۾، انسان جو مقدر آهي ته ڏينهن ۽ راتين جي وچ ۾ ڦرندو گهرندو رهي، جو شايد اها تقدير آهي. مون جڏهن کان هوش سنڀاليو آهي تڏهن کان توکي ٻڌايو اٿم، صاف چيو اٿم ته آئون پنهنجي تقدير پاڻ ٺاهيندس- نه صرف پنهنجي پر پاڻ جهڙن انيڪ دردمندن جي جيڪي هن اڻ ڏٺي گهاڻي ۾ پيا پيسجن.“
ڪٿي وري زخمي شينهن جيان زخمن کان چور چور، ٿَڪجي ساڻو ٿيل جيئن ”گوندر ول“ جي هنن جملن ۾:
”ماءُ! آئون رِڻ جو راهي آهيان. منهنجا ڏينهن ٿورڙا آهن. امڙ! آئون ڳاڙهو گهوٽ آهيان. مون يا رت سان لانئون لڌيون آهن يا شَفق جي لاليءَ سان لائون لهڻ جو خواب پيو ڏسان...... مان ته امڙ! سدا جو وڻجارو آهيان، سيلاني آهيان، در در جو ديوانو آهيان. منهنجو پنهنجو ڪو به رنگ ڪونهي.“
اهو ساڳيو آفتاب ڪٿي وري اوهانکي حضرت عمر ؐ واريون دعائون گهرندو نظرا يندو:
”ڪاش! مان هڪ بي جان پَتو (وڻ جو) هجان ها، جنهن کي هوا اُڏاري پَهاڙن تان ڦِٽو ڪندي وَتي“ (ڪالم: خواب ڏٺاسين)
هونئن ته هر اديب، هر لِکاري حساس هوندو آهي پر اِها شي آفتاب ۾ ڪجهه سَرسُ آهي. جنهن جي اندر ۾ درد هوندو آهي سو روئندو ته آهي ئي پر جنهنجو اندر درد کان صفا اڌ ٿيل هوندو آهي اهو نه صرف پاڻ روئندو آهي پر سندس درد ٻڌڻ واري کي به روئاريندو آهي. سرڪار لطيف جيئن سُرمارئيءَ جي هڪ وائيءَ ۾ چئي ٿو:
”محلن ماندي مارئي، ادا عمر! روئي ۽ روئاري، الا....“
سو، آفتاب روئڻو به حد درجي جو آهي. پاڻ پنهنجي هڪ ڪالم ”نيٺ ته ڊهندي“ ۾ ٻڌائي ٿو ته ڪيئن هڪ ڏينهن هڪ مذهبي عالم سان ملاقات دوران ٻئي اوڇنگارون ڏئي، يڪو ڪلاڪ تائين روئندا رهيا.
جانيئڙي آفتاب جون ڳالهيون ته گهڻي ئي آهن پر هتي بريڪ ٿو هڻان.
آفتاب پيارا! معاف ڪجانءِ روانيءَ ۾ الائي ڇا ڇا چئي ويٺو آهيان. انهيءَ روانيءَ ۾ اهو وساري ويٺس ته تون هڪ ڪرڙو ڪامورو به آهين ۽ اسان ماڻهو هونئن ئي ڪامورن جي ڪروڌ جا ڏڌيل آهيون. سو ادا، فِدوي بعد از قدم بوسيءَ جي، ڏڪندڙ آڱرين سان هٿ ادب جا ٻڌي عرض ٿو ڪري ته ڪا غلطي ٿي وئي هجي ته نظر انداز ڪرڻ فرمائيندا. مهرباني.
فضل قلباڻي
ڪراچي سنڌ
پهرين سيپٽمبر 2010