ڪتاب ۽ صاحب ڪتاب
اها حقيقت آهي ته آفتاب جي طبيعت يا آفتاب جو ذهني لاڙو ڪڏهين به ”نوڪري ڪرڻ“ وارو نه هو پر ”جيئڻ ڪاڻ جيڏيون، مون وڏا وس ڪيا“ يعني آفتاب پنهنجو پاڻ تي جبر ڪري پنهنجي ”نيچرل طبيعت“ جي ابتڙ مختلف اهم عهدن تي ڪم ڪيو. سندس لکڻين مان سندس ”چهرو“ جهاتي پائي، سندس ”من“ جي چغلي کائڻ لاءِ مجبور آهي. هُن نوڪري ته ضرور ڪئي پر نه ته ڪڏهين ”مطمئن“ رهيو. نه ئي پنهنجي ”ذهني رجحان“ کي نوڪري جي تابع ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي سگهيو. اهڙي طرح ”آفتاب“ زنده رهيو.
هر انسان، ڪنهن نه ڪنهن حد تائين حساس ۽ جذباتي هوندو آهي ۽ ان جو اظهار ڪنهن نه ڪنهن موقعي، ڪنهن نه ڪنهن ”رنگ“ ۾ ضرور ڪندو آهي. پر آفتاب ڪنهن وقت ۽ موقعي جو منتظر رهڻ جي بدران پنهنجي ”اڌمن“، ”آهن“، ”سڏڪن“ ُ ”دانهن“ کي تخليقي روپ ڏيئي بروقت ”احتجاج“ ڪندو نظر آيو آهي، جنهن مان اهو ثابت ٿو ٿئي ته قدرت ۽ حالتن آفتاب کي اها سُتي سرس پيئاري آهي.
اهو درست آهي ته آفتاب، هن مدي خارج ۽ انسان ڪش سماجي نظام ۾ ملازمت ڪندو رهيو آهي پر اها پڻ حقيقت آهي ته هن هر گهڙي، ۽ هر ڏينهن ان ئي سماجي نظام کي ذهني طور تي قبول نه ڪيو آهي ۽ ان جي ”انسان دشمن“ حرڪتن کي وائکو ڪرڻ ۾ ڪابه ڪسر نه ڇڏي آهي. اهڙي طرح آفتاب ڪنهن حد تائين ”پنهنجي نفي“ پڻ ڪئي آهي. ذهني ”هورا کورا“ ۽ ”پيڙا“ ۾ وڪوڙيل انسان جيڪڏهن پنهنجي ذهني ڪيفيت ۽ پنهنجن حقيقي احساسن جو تخليقي عمل ذريعي اظهار نه ڪري ته سچ پچ يا ته اهو ”چريو“ ٿي پوي يا ذهني لحاظ کان ”موت“ جو شڪار ٿي وڃي.
آفتاب پنهنجو پاڻ کي ڪاميابيءَ سان زنده به رکيو آهي ته هن سڙيل سماج کي پنهنجو چهرو به ڏيکاريو آهي.
”هر پل صليب تي“ هڪ اهڙو آئينو آهي، جنهن ۾ هن سماج جا ”انيڪ عڪس“ ڪَرَ کنيو بيٺا آهن. جڏهن ته آفتاب پاڻ به آئيني جي اڳيان بيهي اهڙي مسڪراهٽ سان مسڪرائيندي نظر اچي رهيو آهي، جنهن ۾ ”درد“ به آهي ته ”دانهن” به آهي، جنهن ۾ ”ٻاڦ” به آهي ته ”ٻڙڪ“ به آهي. آفتاب کلي به رهيو آهي ته روئيندي به نظر اچي رهيو آهي. نااميدي به آهي ته پُراميد به ڇاڪاڻ جو ڪٿي ته هو پنهنجي وجود کان انڪاري آهي ته ڪٿي وري ٻئي جي وجود جو منڪر آهي.
آفتاب پنهنجو پاڻ کي جيئرو رکڻ لاءِ به لکيو آهي ته اسان ۽ اوهان لاءِ به لکيو آهي. آفتاب مائرن ۽ مجبورن لاءِ به لکيو آهي ته معصوم ٻارن ۽ ٻيجلن لاءِ به لکيو آهي. هن مجموعي ۾ هونئن ته آفتاب جون سموريون لکڻيون سبق آموز، معلوماتي، تاثراتي، منفرد ۽ پڙهڻ جهڙيون آهن پر ”مينهنءَ آ“ ۽ ”خواب ڏٺاسين“ ۾ آفتاب قلم جي ”قدرتي ڏات“ جي مقام تي بيٺل نظر اچي رهيو آهي. جڏهن ته ”اڌ گابريون ڳالهيون“ ۾ پڻ آفتاب پنهنجو پاڻ خوب نڀائيندي نظر اچي رهيو آهي.
آفتاب ڌرتي لاءِ به لکيو آهي ته ڌرتي ڌڻين جي ڪچاين ۽ ڪمزورين کي به بي نقاب ڪيو آهي. حڪومتي ۽ سماجي نظام جي سنگدليءَ جا ڇوڏا به لاٿا آهن ته ”سياسي لاٽڙين“ جي عمومي ڪردار کي به اگهاڙو ڪيو آهي. ڪرپشن، بدانتظامي، غلط پاليسين ۽ غلط حڪمت عملين کي انگن- اکرن ۽ شهادتن سان وائکو به ڪيو آهي ته ”فطرت“ سان هٿ چراند ڪرڻ جي نتيجي کان به خبردار ڪيو آهي.
‘هر پل صليب تي’ ۾، آفتاب، ڪتاب جي هر هڪ صفحي تي ”پاڻ“ پنهنجي ”وجود“ سان گڏ نظر ايندو رهيو آهي.
آفتاب اڃا جڏهن ڪاليج جو شاگرد هو تڏهين به لکندو هو ۽ لکڻ لاءِ پڙهڻ، تمام ضروري هوندو آهي. اهو درست آهي ته ”لکڻ پڙهڻ“ جو ڪوبه ڇيهه ئي نه ٿيندو آهي ۽ اهو به سچ آهي ته انسان جيترو وڌيڪ پڙهندو ۽ لکندو رهي ٿو ته اوترو ئي کيس پنهنجي گهٽ پڙهيل هجڻ يا ”ڪم علمي“ جو احساس وڌيڪ ٿئي ٿو پر اها حقيقت آهي ته آفتاب جيترو پڙهي ٿو، اوترو لکي نٿو.
انجنيرنگ ڪاليج ڄام شوري جي ستر واري ڏهاڪي جي شروعاتي سالن ۾ آفتاب، ارشاد نبي عباسي (پارس ارشاد) ۽ زاهد مخدوم، گهاٽا دوست به هئا ته يونيورسٽي ۾ ”دانشور“ ۽ ”پڙهيل لکيل” نوجوان به شمار ڪيا ويندا هئا. شاگرد سياست ۾ سرگرم ڪردار به ادا ڪندا رهيا ته سلجهيل ۽ اڪيڊمڪ بحثن جا به ڪوڏيا هئا. حساس ۽ جذباتي به هئا ته شاگردن، نوجوانن، استادن، ملازمن، عورتن، ٻارڙن، نياڻين، ڳوٺاڻن، مزدورن ۽ پورهيتن جي لاءِ هلندڙ هلچل ۾ حاضر به هوندا هئا.
آفتاب، اهو تسلسل برقرار رکيو. پنهنجي تخليقي عمل سان پنهنجو پاڻ کي زنده رکيائين. سندس لکڻين جو هي مجموعو معلوماتي به آهي ته پڙهڻ جهڙو به آهي. تاثراتي به آهي ته ”خود تنقيدي“ ۽ ”تعبيري“ به آهي.
”هر پل صليب تي“، سنڌي ادب ۾ هڪ انتهائي ”شاندار“ ۽ منفرد اسٽائيل سان لکيل هڪ اهڙو مجموعو آهي جنهن کي پڙهڻ کان پوءِ پڪ سان اهو چئي سگهجي ٿو ته انسان جيڪڏهن چاهي ته ”ڪٿي به رهي“ ڪوبه ”موچارو“ ۽ ”منفرد” عمل سرانجام به ڏئي سگهي ٿو ته پنهنجو پاڻ کي ”جيئرو“ به رکي سگهي ٿو. اميد آهي ته سنڌ جا نوجوان ادب دوست حلقا ۽ انسان دوست ڌرتي ڌڻي، هن مجموعي کي پسند ڪندا. ”آفتاب“ ۾ اميد آهي ته کيس گذارش به آهي ته پنهنجي تخليقي عمل ۽ ذهني پورهئي جي تسلسل کي باقاعدگي سان برقرار رکي ته جيئن ديس واسي ۽ انسان دوست، سندس لکڻين مان لاڀ حاصل ڪندا رهن.
احمد خان جمالي