سنڌ شناسي

سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سنڌو درياهه سنڌي قوم جي جياپي جو اهم ذريعو ۽ ساهه جو سڳو آهي. هزارين سالن کان سنڌي قوم جو هي محبوب درياهه پنهنجي ٻچڙن جو پيٽ پالي رهيو آهي. عثمان راهوڪڙي اُن شينهن درياهه جي تاريخ ۽ هاڪڙي بابت زبردست قلمي تحقيق ڪري هڪ منفرد ڪم ڪيو آهي. ان لاءِ دوست عثمان جس لهي.
Title Cover of book سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سنڌو جو شروعاتي وهڪرو ۽ گليشيئر

هماليه جي اتر ۽ اولھه واري حصي مان ننڍيون ۽ ٻه وڏيون نديون آبشار جيان آهستي آهستي پنهنجو وهڪرو ٺاهين ٿيون. انھن مان ٻنهي وڏين ندين سنڌو ۽ گنگا برصغير جا وڏا تراکڙا ميدان ٺاهيا آهن. چائنا ملڪ جي تبت واري هماليه جي ان حصي مان جيڪي نديون وهن ٿيون. انهن ۾ پاڻي ڪٿان ۽ ڪيئن ٿو اچي. ان سوال کي معلوم ڪرڻ لاءِ جيالاجيڪل سروي آف انڊيا جي ٽيم 18 سالن جي جدوجهد بعد جيڪا معلومات سامهون آندي. ان حساب سان پتو پوي ٿو ته هماليه جابلو سلسلي ۾ گليشيئر 38039 ڪلوميٽرن تي موجود آهن. انهن جو سلسلو ٽن دريائي ماٿرين نمبر 1 سنڌو، نمبر 2 گنگا ۽ نمبر 3 برهم پترا جي وچ ۾ آهي. گليشيئرن جو وڏي ۾ وڏو تعداد 3538 سنڌو جي طاس ۾ آهي. گنگا دريا جي طاس ۾ 1020 ۽ برهم پترا طاس ۾ 662 آهي. هماليه جي اوڀر کان اولهه طرف ڊيگھ 2500 ڪلوميٽر ۽ ويڪر 400 ڪلوميٽر آهي.
سنڌو پنهنجي شروعاتي سفر دوران سوڙهو ۽ ورن وڪڙن ۾ وهندو آهي. تبت ڇڏڻ بعد دنيا جي اتاهن جبلن هماليه ۽ قراقرم جا لڪ لتاڙيندي اقوام متحده جي اڻ ڌري پٽي مان گذري، جتان لداخ واري عالمي ليڪ کان مقبوضه ڪشمير ۾ داخل ٿئي ٿو. جتي پاڪستان ۽ هندستان وچ ۾ ليڪ واري حيثيت حاصل ڪري وٺندو آهي. اتان کان هن کي 1947ع ۾ قائم ٿيل ملڪ پاڪستان جي ندي سمجهيو وڃي ٿو.
سنڌو جو لداخ وٽان رخ يا وهڪرو اتر ۽ اولهه آهي. اتان هي قراقرم جي ڏکڻ طرف کان وهي ٿو. هي ندي آهستي آهستي ڏکڻ طرف مڙي جبلن مان ور وڪڙ کائيندي جڏهن پشاور کان اولھه اوڀر طرف کان لنگهي هزاره کان گذري ٿي ته هن جي وهڪري ۾ تيزي اچي ٿي۔ پشاور وٽ وهڪري ۾ ماٺي ندي هاڻي تيز وهڪري ۾ تبديل ٿي اوڀر ۽ راولپنڊي کان اولهه طرف کان گذري ٿي.