سنڌ شناسي

سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سنڌو درياهه سنڌي قوم جي جياپي جو اهم ذريعو ۽ ساهه جو سڳو آهي. هزارين سالن کان سنڌي قوم جو هي محبوب درياهه پنهنجي ٻچڙن جو پيٽ پالي رهيو آهي. عثمان راهوڪڙي اُن شينهن درياهه جي تاريخ ۽ هاڪڙي بابت زبردست قلمي تحقيق ڪري هڪ منفرد ڪم ڪيو آهي. ان لاءِ دوست عثمان جس لهي.
Title Cover of book سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

اٽڪ

سنڌو تي اٽڪ قلعو پل اهڙي هنڌ تي آهي جتي ڪابل دريا سنڌو سان هميشه لاءِ سنگم ڪري ٿو. جڏهن ٻنهي دريائن جو لهرون ۽ ڇوليون هڪ ٻئي ۾ ضم ٿين ٿيون تڏهن هڪ من کي موهيندڙ منظر پيش ڪن ٿيون ۽ لڳندو آهي ڄڻ ٻه تهذيبون هڪ ٻي ۾ ضم پيون ٿين. ان هنڌ کي رنڊڪ به چيو ٿو وڃي. اٽڪ لفظ جي معني به رنڊڪ آهي. ان ماڳ وٽان سنڌو ۾ ڪيترائي جنگي ۽ مسافر ٻيڙا گذريا. اٽڪ جي هن هنڌ تي راجا رنجيت سنگھ قلعو تعمير ڪرايو هو. هتي اڪبر بادشاھ به هتي ڪابل کان آيل فوج جو لنگهه روڪڻ لاءِ شاهي قلعو تعمير ڪرايو هو. جيڪو هڪ ميل تائين ڊگهو هو. اڪبر بادشاھ هتي خير آباد نالي سان هڪ ڳوٺ جو به بنياد رکيو. اٽڪ قلعي جي ديوارن سان سنڌو جو ڇوليون ٽڪرائينديون رهن ٿيون. ڪاريگرن جي ڪاريگري ته هن قلعي جي هڪ برج کي اهڙو ٺاهيو آهي ڄڻ اک هجي جيڪا سنڌو ۽ قابل دڙي جي سنگم جو مشاهدو ڪري رهي آهي. 7 آگسٽ 1937ع ۾ اليگزينڊر برنس هتي پهتو هو. هن قلعي ۽ دريا جي هتي ماپ ورتي. سنڌو تار هو. 30 ٻيڙين جي مدد سان 537 فٽ ڊگهي پل ٻڌي وئي. جڏهن ته پاڻي جي گهرائي 12 فيڊم يعني 72 فٽ هئي. 23 مارچ 1839ع جڏهن ليفٽينٽ وليم بار پنهنجي ساٿين سان مليو تڏهن هتي هڪ وڏو طوفان آيو هو. جنهن ڪافي تباهي مچائي هئي. ان طوفان ۽ ڳڙي واري برسات پوڻ ڪري پل جو نالو نشان مٽجي ويو. 1831ع ۾ مورڪرافٽ به راجا رنجيت سنگھ جي اجازت سان قلعي جو دورو ڪيو هو. ان به پل جو ذڪر ڪيو آهي. اٽڪ وٽ سنڌو جو پيٽ انگريز دور ۾ 970 فٽ هو. هتان هاٿين کي دريا اُڪارڻ لاءِ تاريو ويندو هو. 1856ع ۾ اٽڪ وٽان هندستان سرڪار سنڌو جي هيٺيان هڪ سرنگ کوٽڻ جو حڪم ڏنو. اها سرنگ 1862ع ۾ مڪمل ٿي پر ڪجهه ئي عرصي ۾ پاڻي سان ڀرجي وڃڻ سبب بيڪار ثابت ٿي. 1880ع ۾ اٽڪ پل جي رٿا شروع ٿي ۽ باقاعدي ڪم 1882ع ۾ شروع ڪيو ويو. مئي 1883ع ۾ پل جڙي مڪمل ٿيو. جنهن کي ٽريفڪ لاءِ کوليو ويو. پل جي تعمير جو ڪم ويسٽ وڊ بئلي اينڊ ڪمپني ڪرايو. 1812ع ۾ اٽڪ قلعي تي راجا رنجيت سنگھه جو قبضو ٿيو هو. اٽڪ وٽ اڳي سنڌو جو پاڻي ميرانجهڙو هوندو هو پر ڊيم ٺهڻ سبب هاڻ هتي پاڻي اڇو نظر اچي ٿو. اٽڪ پل صوبي خيبرپختونخواه ۾ آهي پر اٽڪ شهر صوبي پنجاب ۾ اچي ٿو. هي پشاور ۽ راولپنڊي شاهراهه جي هي اهم پل آهي. اٽڪ قلعو پاڪستاني فوج جي حوالي آهي.