سنڌو ۾ ٻوڏون
نمبر 2 : جيڪڏهن پاڻي جو وهڪرو 3 لک کان 5 لک ڪيوسڪ ٿئي ٿو ته ان کي وچولي ٻوڏ جو نالو ڏنو وڃي ٿو۔
نمبر 3 : جيڪڏهن پاڻي جو وهڪرو 6 لک کان 9 لک جي وچ۾ هوندو آهي ته ان کي (Very High Flood) چئجي ٿو
نمبر 4 : جيڪڏهن 9 لک ڪيوسڪ کان پاڻي جو وهڪرو وڌي ٿو ته ان قسم جي ٻوڏ واري پاڻي کي سپر فلڊ جو نالو ڏنو ويو آهي۔
سنڌو تي ريڪارڊ ۾ آيل ويجهي ماضي ۾ آيل 1992ع ۽ 2010ع جي مها ٻوڏ يعني سپر ليول جي ٻوڏن ۾ درياءُ کي کنڊ يا گهارا پيا ۽ دريائي بند مختلف هنڌن (ماڳن) وٽان ٽٽا۔ انهن ٻوڏن ڪري وڏي تباهي ٿي، معشيت تباھ ٿي، ماڻهن جا گهر، ڳوٺ، شهر، فصل، تاريخي ماڳ ٻڏي ويا، ماڻهو لڏپلاڻ تي مجبور ٿيا۔ نجي ۽ سرڪاري انفرا اسٽرڪچر ٻوڏ جي زد ۾ آيل علائقي جو مڪمل طور تباھ ۽ برباد ٿي ويو۔
سنڌو ۽ سندس ڦاڪن، واهن کي قديم دور کان وٺي گهارا پوڻ ۽ پاڻي پلٽڻ يا رخ مٽائڻ وارا مرحلا ٿيندا رهيا آهن۔ سنڌو ۽ سندس ڦاڪن کي جيڪي گهارا پيا آهن، تن مان هڪ گهارو ته اهڙو مشهور ٿي ويو جو ان شهر تي نالو ئي گهارو پئجي ويو، اهو گهارو سنڌو جي قديم ڦاڪ ڪلري ۾ ديبل بندر کان ڀنڀور ڀرسان صديون اڳي لڳو هو۔ ان گهاري سبب جڙيل شهر جو نالو گهارو رکيو ويو۔ هن وقت به گهاري شهر ۾ سنڌو جو اهو قديم ڦاڪ موجود آهي۔ گهارو شهر هن وقت ٺٽي ضلعي ۾ شامل آهي۔ ٻيو گھلو وارو گهارو مشهور آهي۔ انهن کان سواءِ 1932ع کان موجوده درياءُ کي ڏنل بندن بعد جيڪي گهارا لڳا آهن تن جو ريڪارڊ هن طرح ملي ٿو : 1955ع ۾ PR بند ميل 1/3 سومرن جي ڳوٺ وٽ، 1956ع 13/3 اگهاماڻي وٽ، جن ڪري ٺٽي جو شهر پاڻي هيٺ اچي ويو۔ 1990ع ٻيهر ساڳئي بند کي گهارو پيو، جيڪو حڪومتي ڪوششن سببن تاريخ ۾ پهريون دفعو ٻڌو ويو ورنه درياءُ کي لڳل گهارا درياءُ ۾ پاڻي جو چاڙھ لهڻ کان بعد ئي ٻڌا ويندا هئا۔ 2010ع ۾ ڪوٽ عالمو ۽ غوثپور وٽان سنڌو کي گهارا پيا، جن جي سبب اتر سنڌ جو جيڪب آباد ضلعو، شڪارپور، ڪنڌڪوٽ، لاڙڪاڻو ۽ دادو ٻڏي ويا ۽ ان وقت جي ٺٽي ضلعي ۽ هاڻوڪي سجاول ضلعي جا تعلقه سجاول ۽ جاتي به ٻڏي ويا۔ هن ٻوڏ ۾ وڏي تباهي ٿي هئي، گهر انفرااسٽرڪچر تباھ ٿي ويا، معيشت کي وڏو ڌچڪو لڳو ۽ ماڻهن جا مال ۽ فضل تباھ ۽ برباد ٿي ويا هئا۔
سنڌو ۾ 1914ع کان وٺي 2010ع تائين آيل وڏي ٻوڏن جو ريڪارڊ هن طرح آهي۔
1914ع .......... 771.000 ڪيوسڪ
1924ع .......... 706.000 ڪيوسڪ
1929ع .......... 702.000 ڪيوسڪ
1943ع .......... 728.000 ڪيوسڪ
1950ع .......... 776.000 ڪيوسڪ
1955ع .......... 805.000 ڪيوسڪ
1957ع .......... 707.000 ڪيوسڪ
1958ع .......... 1058.000 ڪيوسڪ
1959ع .......... 972.000 ڪيوسڪ
1960ع .......... 979.000 ڪيوسڪ
1961ع .......... 828.000 ڪيوسڪ
1973ع .......... 1083.000 ڪيوسڪ
1975ع ..........1002.000 ڪيوسڪ
ان حساب سان 1914ع کان 2018ع تائين سنڌو ۾ 14 وڏيون ٻوڏون ريڪارڊ ڪيون ويون آهن، جن جو باقاعدگي سان ريڪارڊ به رکيو ويو آهي۔ درياءُ ۾ جبلن تي برف پوڻ ۽ وڌيڪ برساتون وسڻ سبب ٻوڏ ايندي آهي۔ 1960ع درياءُ راوي، ستلج ۽ بياس هندستان جي حصي ۾ وڃڻ سبب سنڌو تي ڊيم ٺهيو، جنهن ڪري صورتحال تبديل ٿي آهي۔ ڊيم کان اڳي سنڌو جي پاڻي ۾ لٽ تمام گهڻي وڃي ساحلي ڪنارن تي ٻيٽ ۽ دڙا ٺاهيندي هئي۔ سنڌو ۽ ٻين دريائن ۾ ڪن رنڊڪن ڪري ٻوڏون آيون آهن، جن جا ڪجهه هي مثال ريڪارڊ تي موجود آهن۔ 1830ع ۾ شياڪ ندي ۾ برفاني ڇپ ڪرڻ سبب شياڪ ندي جو وهڪرو رڪجي ويو ۽ پاڻي جي دٻاءُ ڪري جڏهن اها رنڊڪ بڻيل ڇپ ٽٽي ته شياڪ ندي ۾ ٻوڏ اچي وئي ۽ ان جو اثر اهو ٿيو جو سنڌو ۾ سمائيندڙ ڪابل ندي ابتي وھڻ لڳي ۽ سنڌو جو پاڻي پشاور تائين ويو هو۔ سنڌو ۾ 1841ع ۾ نانگاپربت جي هڪ حصي جي ڪرڻ سبب پاڻي جو گذرڻ بند ٿي ويو ۽ پاڻي پوئتي چاڙھ ڪندي هڪ وڏي ڍنڍ ٺاهيندي وڃي گلگت سان لڳو ۽ 6 مهينن دوران وڏي ڍنڍ ٺهي وئي، اها ڇپ ٽٽڻ سان درياءُ ۾ وڏي ٻوڏ اچي وئي هئي۔ اهڙي صورتحال 1885ع ۾ درياءِ هنزه تي پڻ ٿي هئي۔ سنڌو ۾ ٻوڏون جبلن تي برسات گهڻي وسڻ، برف پگهرجڻ، زلزلن يا ڇپن واري رڪاوٽن سبب ٿيون آهن۔
شاھ عبداللطيف ڀٽائي سر سهڻي ۾ چون ٿا.
سهي ڪين سمونڊ جا، ماندي دل دڙڪا،
ساهڙ ڄام سُڻ ڪا، فرياد هن فقير جي.
دهشت دم درياهه ۾، جتي جايون جانارن،
نڪو سنڌو سير جو، مپ نه ملاحن،
درندا درياهه ۾، واڪا ڪيو ورن،
سڄا ٻيڙا ٻار ۾، هليا هيٺ وڃن
پرزو پيدا نه ٿئي، تختو منجهان تِن،
ڪو جو قهر ڪُنن ۾، ويا ڪين ورن،
اُتي اڻ تارُن ساهڙ سير لنگهاءِ تون.