سنڌو ۽ موسم
موسم جي تبديلي سبب برساتون وسن ٿيون، زلزلا اچن ٿا، طوفان لڳن ٿا، ماڻهن ۽ مال کي ڪيتريون ئي بيماريون به ٿين ٿيون. سنڌو دريا جنهن کي هتي جا ماڻهو سون ندي پڻ سڏين ٿا ان جو هڪ ڪارڻ هن دريا مان ڌاتو جن ۾ سون پڻ شامل آهي، اهو آڳاٽي زماني ۾ ڪڍيو ويندو هو هڪ اهو آهي ۽ ٻيو هي دريا جتان وهي ٿو ته اتي هن جو پاڻي زمين کي زرخيز ڪري سون جهڙا فصل اڳائي ٿو ، جنهن ڪري سنڌ ، پنجاب ، سرحد جي انهن پٽن مان گذري انهن جي خوشحالي جو ذريعو پڻ آهي ، سنڌو ڪري خوشحال سنڌ جنهن عظيم فاتحن کي پاڻ ڏانهن چقمق جيئن ڇڪيو انهي دريا جي وهڪرن جو سڄو دارومدار موسمن تي رهيو آهي گهڻي برسات وسڻ ڪري سنڌو تار وهي هن سڄي خطي کي سرسبز ڪري ٿو . فصلن سان گڏ سنڌ ۾ خالي پيل ميداني علائقا ۽ ڍنڍن ۾ پاڻي پهچي سڄي علائقي کي سرسبز بڻائي ٿو ، ٻيلن جي فطرتي جنم جو مدار پڻ سنڌو دريا جي پاڻي تي آهي . خالي پٽن، ڍنڍن ۾ وڻن جا ٻيلا ٿيندا آهن، جن ۾ ڪيترائي جانور، پکي، جيت، پنهنجا ٿاڪ جوڙي رهن ٿا، جيڪي سنڌ ۾ سٺي ماحول جي ايڪو سرشتي کي برقرار رکن ٿا. سنڌو جو بهتر ماحول ٿر جي وڻن، ميداني علائقن جي ٻيلن ۽ زمينداري وڻن ۽ سمنڊ جي تمر جي وڻن تي مدار رکي ٿو، ٿر جي ٻيلن کانسواءِ سنڌ جي وڻڪاري جو مدار سنڌو دريا جي پاڻي تي مدار رکي ٿو، جيڪو برسات وسڻ نه وسڻ جو سبب پڻ هن پٽ تي بيٺل وڻن جا ٻيلا آهن. جيڪي آڪسيجن خارج ڪري ماحول ۾ پيدا ٿيل هٿرادو ماحول کي گندو ڪندڙ گئسن کي جذب ڪن ٿا.سنڌ جيئن مون ڏٺي جو ليکڪ ٽي پوسٽن لکي ٿو ته سنڌ ۾ اونهارو ۽ سيارو ٻه موسمون آهن موسمن جي تبديلي ايتري جلد ٿيندي آهي جو بهار ۽ سرءَ جو ڄڻ ته ڪو پتو ئي ڪون پوندو آهي . موسمن جي خرابي جا اثر جهاز راني ، ٻيڙائتن ، جهازن جي اڏامن ، خطن ، ماڻهن ، ۽ چوپائي مال تي پڻ پون ٿا ، خراب موسم ۾ سنڌو ۽ سندس ڇوڙ واري علائقي ۾ ٻيڙا به نٿا هاڪاري سگهجن . ان بابت شاھ عبدالطيف ڀتائي به هيئن گواهي ڏني آهي ته “ڏٺي ڏياري، سامونڊين سڙھ سنڀاهيا” وانگر جڏهن سمنڊ ۽ دريا جي ڪٺار جي موسم بهتر هوندي هئي ته ٻيڙائتا اچ ۽ وڃ ڪندا هئا اهي ٻيڙائتا نکٽن ذريعي موسم بابت ڄاڻ حاصل ڪندا ها ته ڪهڙي موسم ۾ سندن دريائي يا سامونڊي سفر مشڪل ٿيندو . پراڻي دور ۾ موسم بابت ڄاڻ ڪون هئي پر جديد دور ۾ پوري دنيا جي سمورن ملڪن ۾ موسميات بابت ادارا قائم آهن، ۽ نشرياتي ادارن سميت اليڪٽرانڪ ۽ پرنٽ ميڊيا ذريعي روزاني موسم جي بابت ڄاڻ ڏني وڃي ٿي، جنهن ڪري جديد دور جا ٻيڙائتا پڻ موسم کان باخبر آهن. سنڌو ۾ تهذيب جي اوسر سنڌو ۽ هاڪڙو دريائن سبب ٿي، سنڌو ٻوڏن ۽ زلزلن دوران ڪئي ڀيرا پنهنجا وهڪرا تبديل ڪيا آهن. سنڌو ۾ جيڪا 1990ع کان هٿرادو چئجي يا اڻ ڌُري ورهاست پاڻي جي نه ٿيڻ سبب سنڌ ۾ خاص طور تي گڊو کان ڪوٽڙي بئراج ۽ ڪوٽڙي بئراج کان ڪيٽي بندر تائين سنڌو سڪل ئي رهي پيو. جنهن ڪري ڊيلٽا ۾ جيڪا تباهي ٿي آهي يا ٿي رهي آهي. جئين ماحول جي تباهي، سمنڊ جو مٿي چڙهي اچڻ، لکين ايڪڙ زمين ويران ٿيڻ، مياڻون، تڙ ويران ٿي وڃڻ، آبادي جي لڏپلاڻ سميت اڻڳڻين انساني المين جنم ورتو آهي ۽ ايندڙ سمي ۾ صورتحال وڌيڪ خراب ٿيندي.
فشرمين جو روزگار تباھ ٿي ويو آهي. 1990ع کان 2018ع تائين ڪوٽڙي هيٺ دريا ۾ پاڻي نه ڇڏڻ سبب وڏي موسمي، آبهوائي ۽ معاشي تباهي ٿي آهي. ٿيل تباهي بابت پاڪستان جي سينٽ پاران ڪميٽي به قائم ڪئي وئي. جنهن تباهي جا لِگَ ڪانڊاريندڙ تفصيل سامهون آندا آهن. جيڪا ڪهاڻي جڙي آهي ان جا ڪئي پهلو آهن ۽ هي هڪ ڊگهو بحث آهي سال 2018ع دوران پڻ سنڌ ۾ آبڪلياڻي جي سيزن (مند) دوران ريڪارڊ تي پاڻيءَ جي کوٽ 40% کان 60% رهي. جنهن ڪري ڏکڻ ۽ اتر سنڌ ۾ فصلن جي پوکائي نه ٿي ۽ پوکيل فصل سوڪڙي جو شڪار ٿيندا رهيا. سال 2018ع جي سيمپٽبر مهيني تائين پڻ سنڌو ۾ سنڌ اندر پاڻي جي کوٽ ختم نه ٿي.
•