کاروڇاڻ: جتي سنڌو جي لٽ ڇڻي ٿي!!!
سامونڊي وير چڙهيل هئي. ٻنگهاڻ کان کاروڇاڻ تائين روڊ جي هڪ طرف پاڻي ئي پاڻي هو. ٻي طرف پان، ڪيلن، انبن، ناريلن جا باغ ۽ ڪمند پوکيل هئا. انهن مان گذرندي جڏهن کاروڇاڻ اچي ٿو. جتي هن وقت شينهن درياءَ سنڌو پاڻ کي سمنڊ ۾ سمائي ٿو. ۽ سندس لٽ اتي ڇڻي ڪيئي ٻيٽ ٺاهي ڇڏيا آهن. واهوندو وريل هو، ڇوليون هڪ ٻئي سان پي ٽڪريون، مالدار مينهون درياءَ مان پار اڪاري مينهن جي پڇن ۾ جهلي مينهن سان گڏ تري رهيا هئا. اهي مالدار برسات وسڻ بعد پنهنجا ڍور سامونڊي ٻيٽن تي چارڻ لاءِ ڪاهي وڃي رهيا هئا. زندگي جو اهو پهريون تجربو جو معلوم ٿيو ته جڏهن برسات وسي ٿي ته سامونڊي سوين ٻيٽن تي قسمين قسمين ۽ گاهه ۽ ٻوٽا ڦٽن ٿا. جتي ٺٽي ۽ سجاول جا ڀاڳيا مينهون، ڍڳا، اُٺ، ٻڪريون ۽ رڍون چارڻ لاءِ ڪاهي وڃن ٿا. ڀاڳيا تيستائين سامونڊي ٻيٽن تي ڍور چارين ٿا جيستائين سامونڊي کارين ۾ مٺو پاڻي ختم نٿو ٿئي. جڏهن کارين مان مٺو پاڻي ختم ٿئي ٿو ته ڀاڳيا واپس پنهنجي ماڳن ڏانهن ورن ٿا. کاري ڇاڻ جي سماجي ڪارڪن ايوب سهتو جو چوڻ آهي ته ڪوٽڙي بئراج ٺهڻ کان پوءِ آهستي آهستي سنڌو جو پاڻي ڊائون اسٽريم ۾ بند ٿيندو رهيو. جنهن ڪري اڏيري لال جي درگاهه وٽان نڪرندڙ اوچتو ڦاڪ به 1960ع کان 1965ع تائين سڪي ويو. جنهن ڪري ڳاڙهو، ٻگهاڻ، ٻهارا ۽ ڪيٽي بندر جون سبز زمينون ويران ٿي ويون. ۽ 1947ع ۾ هندن جي لڏپلاڻ سبب کاري ڇاڻ سامهون سوکي بندر به ويران ٿي ويو. هي علائقو عربن جي ڪاهه کان وٺي مغلن جي حاڪميت تائين ڌارين جي آمد جو لنگهه ۽ سياست جو محور به رهيو ۽ هتان کان ڪڏهن ايسٽ انڊيا ڪمپني جا فلوڊيا جهاز به هاڪاريندا هئا. ته ڪڏهن آر ماڙ به گذرندا هئا. پر هاڻي خشڪي واري رستن ۽ جهاز راني سبب نه اهي دريائي وڻج ۽ واپار وارو رستو ته ويران ٿي ويو آهي پر اڄ به ماهگير مڇي ماريندي سنڌو جي کاري ڇاڻ سميت مختلف بندرن ۽ مياڻن تي نظر اچن ٿا. سنڌو جي ڇوڙ واري علائقي ۾ هاڻي جڏهن پاڻي اچي ٿو ته ان ۾ پلو به سمنڊ مان چڙهي ٿو. ۽ ماهگيرن جي منهن تي مرڪون به نظر اچن ٿيون.