سنڌ شناسي

سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سنڌو درياهه سنڌي قوم جي جياپي جو اهم ذريعو ۽ ساهه جو سڳو آهي. هزارين سالن کان سنڌي قوم جو هي محبوب درياهه پنهنجي ٻچڙن جو پيٽ پالي رهيو آهي. عثمان راهوڪڙي اُن شينهن درياهه جي تاريخ ۽ هاڪڙي بابت زبردست قلمي تحقيق ڪري هڪ منفرد ڪم ڪيو آهي. ان لاءِ دوست عثمان جس لهي.
Title Cover of book سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سونڊا جو نالو ۽ سنڌو جو پلو کائي مرندڙ حاڪم

سونڊا شهر جيڪو سنڌ جي سمون حڪمران ڄام تماچي سنڌو جي ڪناري آباد ڪرايو سو هن وقت کنڊر بڻيل آهي. هن کنڊر بڻيل ماڳ جي تاريخ تي الاهي دز چڙهيل آهي. پر سونڊا سان جيڪا سنگتراشي واڳيل آهي سا سونڊا جي هزارين قبرن تي ٿيل آهي. تن قبرن ۾ ڪهڙا ڪهڙا نامور جوڌا، جنگي جوان، حسين عورتون دفن ٿيل آهن تن جي نالن ۽ ذاتين کان تاريخ جا پنا هن وقت اڻواقف آهن. پر جي سنڌو جي ڪٺار سان موئن جو دڙو سميت سوين تهذيبي شهرن جي کنڊرن ۽ هن قبرستان کي ڏٺو وڃي ته سونڊا جو قبرستان فن سنگتراشي جو شاھڪار نظر ايندو. جيڪڏهن اسان تاريخ تي نظر وجهنداسين ته تيرنهن سو قبل مسيح کان پنج سو قبل مسيح تائين مٽي ۽ ڪاٺ مان ٺهيل گهرن جي اڏاوت نظر ايندي. اشوڪ اعظم جي دور ۾ هن فن کي نئين جدت ملي. اشوڪِ اعظم جي دؤر کان اڳ عمارت سازي سادي نموني سان ڪئي ويندي هئي پر هن جي دور ۾ گلن جي گلڪاري فن سنگتراشي ۾ شامل ٿي. ڊاڪٽر احمد حسن داني لکي ٿو ته “سنڌ وارو خطو هندستان جو اهڙو حصو رهيو آهي جتي انساني تهذيب سڀ کان اڳ اک کولي، سنڌ ۾ هندو مت، ٻڌ مت ۽ جين مت جو اثر موجود هو. جنهن ڪري ان فن جو اثر اسلامي فن تي پڻ پيو. سنڌ ۾ مسجدن جي تعمير تي ترڪي، ايران، مصر ۽ هند جي تعمير جو اثر نظر اچي ٿو”
سونڊا جي قبرن بابت ڊاڪٽر غلام علي الانا لکي ٿو ته “سونڊا قبرستان ۾ ڪافي قبرن تي گهوڙي سوارن جون تصويرون ٺهيل آهن جن جي هڪڙي هٿ ۾ نيزو ۽ ٻي هٿ ۾ ڍال آهي. ڪن قبرن تي پٽڪا يا پڳ تراشيل آهي. ائين قبرن جي سڃاڻپ مختلف نشان سان ڪئي وئي آهي.”
سونڊا واري قبرستان جي فن سنگتراشي بابت ڪافي محقق متفق آهن ته سونڊا واري قبرن جو فن سمان دور ۾ گجرات کان هت پهتو. گجرات ۾ عمارت سازي تي هن قسم جي سنگتراشي ٿيل آهي. چيو وڃي ٿو ته سلطان محمود تغلق کي ملاحن پلو کارايو ۽ پلي جو ڪنڊو نڙي ۾ ڦاسڻ ڪري سلطان محمود تغلق سونڊا ۾ وفات ڪري ويو. هن وقت 2018ع ۾ سونڊا پتڻ ويران ان ڪري آهي ته سنڌو ۾ ڪوٽڙي کان هيٺ پاڻي جو ڦڙو نٿو اچي. انهي ڪري پتڻ ۽ سونڊا مياڻ ويران بڻجي ويا. هن وقت سونڊا قبرستان سنڌو جي اولھ پاسي، هاءِ وي جي اوڀر پاسي هڪ ٽڪري تي موجود آهي. سونڊا جي ان شهر خاموشان ۾ هڪڙي تاريخ دفن آهي.