سنڌ شناسي

سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سنڌو درياهه سنڌي قوم جي جياپي جو اهم ذريعو ۽ ساهه جو سڳو آهي. هزارين سالن کان سنڌي قوم جو هي محبوب درياهه پنهنجي ٻچڙن جو پيٽ پالي رهيو آهي. عثمان راهوڪڙي اُن شينهن درياهه جي تاريخ ۽ هاڪڙي بابت زبردست قلمي تحقيق ڪري هڪ منفرد ڪم ڪيو آهي. ان لاءِ دوست عثمان جس لهي.
Title Cover of book سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

درياءُ ڏيڻ سان نقصان سنڌ جو ٿيو

پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾ پاڻي بابت جيڪو عالمي بئنڪ جي نمائندي روبرو 1960ع ۾ ٺاھ ٿيو ان ٺاھ ۾ راوي ستلج ۽ بياس ڀارت کي ڏنا ويا. انهن دريائن تان پاڪستان جي مالڪي ختم ٿيڻ سبب جيڪڏهن 1960ع کان پهريان گذريل سو سالن جو ريڪارڊ جانچيو وڃي ته راوي ۽ ستلج تي پاڪستاني سرحد وٽ پاڻي ماپ ڪرڻ جا گز سو سالن کان وٺي لڳل هئا. ستلج دريا تي بارڊر وٽ سليمانڪي بئراج آهي ۽ راوي جي سرحد وٽ جسر پل آهي. آبادي لاءِ پاڻي جي ضرورت ربيع ۽ خريف جي موسم ۾ ٿيندي آهي. مٿين ٻن جاين وٽ پاڻي جي ڊسچارج ڪجهه هن ريت هئي ته سراسري طور تي هر سال ٽي ملين ايڪڙ فٽ پاڻي رهيو آهي. انهن ٽي ايڪڙ ملين فٽ پاڻي ڊسچارج مان 1960ع کان اڳ گذريل سو سالن تائين ٻه ملين ايڪڙ فٽ پاڻي سنڌو درياءُ ۾ ويندو هو جڏهن ته هڪ ايڪڙ فٽ پاڻي پنجاب جي زرعي زمينن ۾ استعمال ٿيندو هو. ڪتاب پاڻي ۾ پساھ جي ليکڪ شير محمد بلوچ پڻ پنهنجي ڪتاب ۾ اهڙي نشاندهي ڪئي آهي. جيڪڏهن پاڻي ريڪارڊ جي حوالي سان ڏٺو وڃي ته ستلج، بياس ۽ راوي هندستان کي ڏيڻ سان وڌ ۾ وڌ نقصان سنڌ جو ٿيو آهي ۽ هنن دريائن جو پاڻي نه ملڻ سان سنڌو جي وهڪري ۾ ڃاڻايل پنج ند کان گهٽتائي آئي آهي. جڏهن ته انڊيا طرفان جيڪي 175 ملين ڊالر ۽ ورلڊ بئنڪ طرفان قرض جي مند ۾ مليل رقم جيڪا ڪل ملائي 315 ملين ڊالر ٿئي ٿي. ان مان سنڌ کي ون يونٽ هجڻ سبب هڪ روپيو به نه مليو ۽ جي پاڻي جي حساب سان ڏٺو وڃي ته نقصان سنڌ جو ئي ٿيو. هي دنيا جي معلوم تاريخ جو پهريون مثال آهي جو ڪنهن جنگ کي ٽارڻ لاءِ ڪنهن ملڪ پنهنجا دريا ڏنا هجن. جڏهن ته هن ٺاھ جو وڌ ۾ وڌ نقصان سنڌ ڀوڳي رهي آهي ۽ ان ٺاھ ۾ وري سنڌ جو ڪو به نمائندو موجود نه هو.