سنڌو ۾ مڇيون ۽ واڳون
اسان جي لوڪ گيتن ۾ "گندڻ گندي مان ڪتو کڻي ويو" يا وري جديد گيت "حسينا پوپري آ، دمادم ڇوڪري آ" مشهور آهن. مڇي سنڌ جي لوڪ ورثي جو حصو آهي، پلو ۽ ٻلهڻ به وڏي اهميت رکن ٿا هن جي به الاهي ساراهه ڪئي وئي آهي. سنڌو ۾ هزارين سالن کان انڌي ٻلهڻ مڇي رهي ٿي ۽ پيدا ٿئي ٿي. جنهن جو نالو ئي" انڊس ڊولفنIndus Dolfin" پئجي ويو آهي. جنهن سڄي دنيا ۾ شهرت ماڻي آهي. کيس اکيون ته آهن پر انڌي ٿي چڪي آهي ڇو ته لڙاٽيل پاڻي ۾ اکين جو استعمال بيڪار آهي. هي مڇي ماري ۽ کاڌي ڪونه تي وڃي. پلو مڇي کاري جي ساحل تي جنم وٺي مٺي پاڻي ۾ اچي ٿي. سنڌ ۾ هڪڙي ڪهاڻي خواجه خضر ۽ اڏيرو لعل بابت مسلم ۽ هندو فڪرن ذريعي جدا جدا ملي ٿي. ان بابت جيڪي ٻئي رايا آهن تن مان(1) خواجه خضر جو آستانو ، سکر وٽان اوڀر کان اولھه وهندڙ سنڌو جي پيٽ ۾ پهريون ننڍڙو ٻيٽ هو، جيڪو هڪ ايڪڙ جي ايراضي تي مشتمل هو. مسلمان هن کي خواجه خضر سان منسوب ڪن ٿا جيڪو اسلامي ڏندڪٿا ۾ پاڻي سان لاڳاپيل هڪ مقدس هستي آهي. خواجه خضر مسافرن کي دڳ لاهي ٿو ۽ ٻُڏندڙن جي مدد ڪري ٿو. هندو ان کي جندا پير (زنده پير) جهنڊو پير، درياءُ شاھ ۽ اڏيرو لعل ڪري سڏين ٿا. جيڪو درياءُ پنٿين جو مکيه ديوتا آهي. اڏيرو لعل جي درياءُ پنٿي اڄ به گهوڙا ٻاري لڳ اڏيرو لعل، ور غلام الله، ٺٽه، اڏيرو لعل اسٽيشن، ۽ سکر ۾ عقيدت سان پوڄا ڪن ٿا. انهن وٽ مڇي جي وڏي اهميت آهي.
سنڌ ۾ پلي بابت چيو وڃي ٿو ته پلو خواجه خضر جي آستان کان مٿي درياءَ ۾ نه ويندو ۽ واپس اُبتو اچي ويندو. خواجه خضر کي پٺ نٿو ڏي ۽ اڏيرو لعل جي سواري بابت چيو وڃي ٿو ته درياءُ پنٿين جي ديوتا جي سواري پلو آهي. پلو ذائقي ۾ ڏاڍو لذيذ آهي. جنهن ڪري ڪئي ماڻهو پلو مڇي شوق سان کائيندا آهن. مڇين جا ٻيا به ڪئي قسم سنڌو ۾ پيدا ٿين ٿا. هاڻي ته گراس، گلفام، چٽي منڍي، فارمن ۾ هٿرادو طريقي سان به پيدا ڪئي پئي وڃي.
[b]واڳون [/b]
سڪندر اعظم جڏهن سندس اکين سان سنڌو ۾ واڳون ڏٺو ته کيس پڪ ٿي وئي ته سنڌو جو نيل درياءُ سان ڪو نه ڪو لاڳاپو آهي. واڳون سنڌو ۾ قديم زماني کان اڄ تائين موجود رهيو آهي. هندو ڏند ڪٿائن ۾ واڳون کي مقدس سمجهي سندس پوڄا ڪئي وڃي ٿي.