هالا

هالا شهر نئون ۽ پراڻو طور مشهور رهيو آهي. پراڻو هالا موجوده هالا کان ٻه ميل جي مفاصلي تي هڪ قديم ڍنڍ جي ڪپ تي اڏيل آهي. موجوده هالا سنڌو جي ڪپ تي اڏيل آهي. شهر وٽان درياءُ کي مضبوط بند ٻڌل آهي، جنهن ڪري شهر کي ٻڏڻ جو ڊپ نه آهي. باقي چاڙھ مهل لهرون بند سان لڳي شهر سان سرگوشيون ڪنديون آهن. سنڌو جي ڪورين ۾ هتي مڇي جو تازو ٻيجو پڻ جام نڪري ٿو. درياءُ ۾ پاڻي لهڻ بعد هتي درياءُ جي ڪچي ۾ دال، چڻا، مٽر، ڪيلو ۽ ٻيا فصل پڻ پوکيا وڃن ٿا. مالوند ماڻهو پنهنجو چوپايو مال پڻ ڪچي ۾ چاريندا رهندا آهن. سنڌو ۾ 1800ع ۾ آيل ٻوڏ دوران هالا جو شهر خالي ڪرايو ويو هو. اتي رهندڙ “هالا ”قبيلو قديم قبيلو آهي. ان قبيلي پويان هن شهر تي هالا نالو پيو. جڏهن ته ميمڻ، گرهاڻا ۽ پير به هتي رهندا آهن. تاريخ فرشته ۾ آهي ته "هالار ڪرشن مهاراج جي پٽ جو نالو هو جنهن کي سنڌ ۽ گجرات جو علائقو ڏنو ويو هو." ان حساب تحت هالا قبيلو پاڻ کي راجپوت تصور ڪندو آهي. هندي زبان ۾ هالا جي معني يا مطلب ٿيندو پراڻو يا جهونو. پراڻا هالا بعد 18 صدي ۾ مخدوم مير محمد جي ڪوشش سان نئون شهر قائم ڪيو ويو ۽ ان جو نالو مرتضي آباد رکيو ويو. پر مرتضي آباد نالي کي ڪا پذيرائي نه ملي ۽ شهر هالا جي ئي نالي سان لکڻ ۽ پڙهڻ ۾ شمار ڪيو ويو. هالا قومي شاهراهه تي حيدرآباد کان 36 ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي آهي. هالا جي بيهڪ 25 ۽ 49 اتر ويڪراڻي ڦاڪ ۽ 68 ۽ 28 اوڀر ڊگهائي ڦاڪ تي آهي. هالا کي تعلقي جو درجو حاصل آهي. مختيارڪار آفيس، سول جج، ميونسپالٽي ۽ ڊگري ڪاليج به قائم ٿيل آهي. 1961ع واري آدمشماري ۾ هتي 11956 ماڻهو رهيا ٿي. هالا جي شهر جنڊي، ڪاشي، کٽن، ۽ اجرڪ ٺاهڻ ۾ ملڪان ملڪ مشهوري ماڻي آهي. هالا جي جنڊي ۽ ڪاشي جي ٿيل ڪم آمريڪا تائين شهرت ماڻي آهي. ڪاشي جو سِرون هتان جون مشهور آهن. ان کان سواءِ ڪاشي مان ٺهيل ڪونڊا، گلاس، ڪٽورا، سُلفيون به تمام گهڻيون مقبول آهن. هالا ۾ اجرڪون، بوسڪي جو ڪپڙو، ذري ۽ سَتارن جي جڙاءُ سان ٽوپيون به ڏاڍيون خوبصورت ٺهن ٿيون. سونا زيور به هتي جا مقبول آهن. هالا جو هئنڊي ڪرافٽس جو سامان 1869ع دوران ڪراچي ۾ ٿيل نمائش ۾ رکيو ويو. جتي هتان جي سامان تي ڪيترائي انعام مليا هئا. هالن جي پراڻي شهر بابت چيو وڃي ٿو ته هي 1422ع ڌاري سمان دور ۾ وجود ۾ آيو. سلطان فيروز شاهه تغلق جڏهن سنڌ آيو هو ته هتي کيس سوهڻ جي وفد اچي سوکڙيون پاکڙيون خدمت ۾ پيش ڪيون. همايون بادشاھ جڏهن شير شاھ سوري کان شڪست کاڌي تڏهن سنڌ جي ارغون حاڪم ميرزا شاھ حسين مهماني طور کيس هالا ۽ بٺوري واري ايراضي جي اپت سندس خاندان ۽ ساڻس آيل فوج جي خرچ لاءِ ڏيڻ جي آڇ ڪئي. جيڪا همايون قبول ڪونه ڪئي هئي ۽ ٺٺي تي حملو ڪيائين جيڪو پلئه ڪونه پيس. ڊاڪٽر ممتاز پٺاڻ هالا بابت لکيو آهي ته "جڏهن اڪبر بادشاھ، مرزا جاني بيگ ترخان جي خلاف خان خانان عبدالرحيم خان بن بيرم خان کي سنڌ موڪليو هو تڏهن صادق خان جي ناڪام موٽڻ تي هو ڳڻتي ۾ پئجي ويو هو. هر ڪنهن خدا جي بزرگ کي دعا لاءِ عرض ڪندو هو. ڪنهن بزرگ ٻڌايس جي تون مخدوم نوح جي درڳاھ جي زيارت ميرزا جاني بيگ کان اڳ ڪندي ته تنهنجي فتح ٿيندي. خان خانان هڪدم هالا روانو ٿيو ۽ مخدوم نوح جي درگاھ جي زيارت ڪري دعا گهريائين نتيجو اهو نڪتو جو مرزا جاني بيگ شڪست کاڌي ۽ ملڪ اڪبر بادشاھ جي قبضي ۾ اچي ويو. هالا ۾ مخدوم نوح جي درگاھ آهي سندس ڪئي مريد ملڪ جي ڪنڊ ڪڙڇ مان درگاھ جي زيارت لاءِ ايندا آهن. پاڻ 1505ع ۾ پيدا ٿيا ۽ ستاسي سالن جي ڄمار ۾ 1590ع ۾ وفات ڪيائون. سندن قٻي جو گنبذ شيرِ سنڌ مير فتح علي خان ٽالپر ٺهرايو هو. انگريز دور ۾ چار هزار روپين جي لاڳت سان قٻي جي مرمت ڪرائي وئي. ان خرچ مان اڌ خرچ انگريز سرڪار عطيو ڏنو هو. مخدوم نوح جو حسب صديقي آهي. سندن شجرو وڃي حضرت ابوبڪر صديق رضه جي وڏي پٽ عبدالرحمان رضه سان ملي ٿو. پاڻ سهروردي سلسلي جا بزرگ آهن. هن خاندان سان ڪافي درويش، شاعر، سياستدان وابسته رهيا آهن. درگاھ جو سترهون سجاده نشين مخدوم محمد زمان طالب الموليٰ پيپلزپارٽي جو مرڪزي سينيئر نائب صدر رهيو آهي. هو قومي اسيمبلي جو ميمبر ۽ ڀلوڙ شاعر به هو. ڪافي ڪتاب لکيائين، سنڌي ادبي بورڊ جو چيئرمين پڻ رهيو. ارڙهون سجاده نشين مخدوم محمد امين فهيم پيپلزپارٽي پارليامينٽرين جو صدر، ايم آر ڊي جو سربراهه، وفاقي وزير ۽ سٺو شاعر به هو. اوڻيهون سجاده نشين مخدوم جميل الزمان صوبائي وزير، سنڌي ادبي بورڊ جو چيئرمين سان گڏ ڀلوڙ شاعر آهي. آخوند گل محمد گل، ۽ ٻيا به هتي جا مشهور شاعر رهيا آهن. هالا ۾ دنيا جا سفر ڪري سفرنامه لکندڙ سفرنامن جو بادشاھ ليکيو ويندڙ ليکڪ الطاف شيخ جو به جنم ٿيو. هن ئي شهر ۾ جنم وٺندڙ محمد سليمان شيخ جون سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن جي بنياد کان وٺي سنڌ ۾ تمام گهڻيون سماجي تبديلي ۽ سوشل سيڪٽر ۾ خدمتون ڪيل آهن. جنهن ۾ سگا پاران اسڪول قائم ڪرڻ، بي نور ماڻهن سميت مختلف بيمارين ۾ ورتل مريضن لاءِ مفت ميڊيڪل ڪئمپ هڻڻ، سماجي سفر ۾ سندس سچائي واري سفر جا ساکي آهن.


سنڌ شناسي

سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا