سنڌ شناسي

سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سنڌو درياهه سنڌي قوم جي جياپي جو اهم ذريعو ۽ ساهه جو سڳو آهي. هزارين سالن کان سنڌي قوم جو هي محبوب درياهه پنهنجي ٻچڙن جو پيٽ پالي رهيو آهي. عثمان راهوڪڙي اُن شينهن درياهه جي تاريخ ۽ هاڪڙي بابت زبردست قلمي تحقيق ڪري هڪ منفرد ڪم ڪيو آهي. ان لاءِ دوست عثمان جس لهي.
Title Cover of book سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سنڌ طاس ٺاھ

سنڌ طاس جي سڀني دريائن جو گڏيل پاڻي 170 ملين ايڪڙ فٽ آهي . جيڪو نيل درياءُ کان ٻيڻو آهي ۽ دجله ۽ فرات کان ٽيڻو آهي. پاڪستان ۽ هندستان سرڪارن وچ۾ 1960ع ۾ ڪهڙين حالتن ۾ سنڌ طاس معاهدو ٿيو. ان پاڻي ٺاھ موجب هندستان کي نمبر 1 بياس درياءُ نمبر 2 ستلج درياءُ نمبر 3 راوي درياءُ جو 33 ملين ايڪڙ فٽ پاڻي ملي ٿو. باقي پاڪستان وٽ 137 ملين فٽ پاڻي آهي. ان ٺاھ جا برا اثر 1960ع کان وٺي هن وقت 2018ع تائين پاڪستان ۽ خاص طور تي پاڪستان جي صوبي سنڌ جي معيشت، زراعت، ماحول ۽ جاگرافي تي پئجي رهيا آهن ۽ هاڻي اثر چٽا ۽ ظاهر ٿي سامهون پڻ اچي رهيا آهن. پاڻي جي کوٽ سنڌ ۾ ڳنڀير صورتحال پيدا ڪري ورتي آهي. سنڌ طاس ٺاھ بابت ان وقت پاڪستان جي فوجي صدر محمد ايوب خان پنهنجي ڪتاب "فرينڊ ناٽ ماسٽرز" ۾ لکي ٿو ته "مونکي گهڻي پريشاني پاڪستان جي غير محفوظ هئڻ جي هئي، اسان جي دريائن جا هيڊ ورڪس هندستان ۾ هئا ۽ اهي جايون به جتان درياءُ شروع ٿين ٿا. هندستان دريائن جا رخ بدلائڻ جا انتظام ڪري ڇڏيا هئا ۽ ڀارتي فوج اسانجي فوجن کان ٽيڻي هئي." ايوب خان وڌيڪ لکي ٿو "مون سوچيو ته جيڪڏهن ڀارت سان ڳالهيون اڌ ۾ رهجي ويون ۽ ڀارتي حڪومت دريائن جو رخ بدلائڻ جو فيصلو ڪري وجهي ته پوءِ اسان کي جنگ آڏو ايندي. هر ڳالھه اسان جي خلاف هئي. ان ڪري ان ۾ ئي مصلحت هئي ته ڀارت سان ٺاھ ڪيو وڃي. پوءِ ڇو نه کڻي ڪجھه نقصان کڻڻو پوي. جيڪڏهن اسان اهي نه ڪنداسين ته سڀ ڪجھه وڃائي وهنداسين"
سنڌ طاس جي 58 سالن بعد ان ٺاھ سبب پاڻي جي ورهاست سان ٿيل پاڻي جي کوٽ واري ڀيانڪ تصوير سنڌ ۾ ڏسجي رهي آهي. ان ٺاھ جي نقصان وارا اثر سنڌ ۾ پاڻي کوٽ سبب چٽا ٿي سامهون آيا آهن. سنڌ طاس معاهدي کي Indus Water Treaty جو نالو ڏنو ويو هو. عالمي بئنڪ جي نمائندي جي سامهون ايوب خان ۽ جواهر لعل نهرو ان معاهدي تي صحيحون ڪيون هيون. ان معاهدي ۾ 12 آرٽيڪل ۽ 8 انڪسيز اضافي دستاويز شامل آهن. جن ۾ پاڻي ورهاست سميت ٻنهي ملڪن ۾ پاڻي بابت تڪرارن جي حل لاءِ ڪميشنون پڻ جڙيل آهن.