سنڌ شناسي

سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سنڌو درياهه سنڌي قوم جي جياپي جو اهم ذريعو ۽ ساهه جو سڳو آهي. هزارين سالن کان سنڌي قوم جو هي محبوب درياهه پنهنجي ٻچڙن جو پيٽ پالي رهيو آهي. عثمان راهوڪڙي اُن شينهن درياهه جي تاريخ ۽ هاڪڙي بابت زبردست قلمي تحقيق ڪري هڪ منفرد ڪم ڪيو آهي. ان لاءِ دوست عثمان جس لهي.
Title Cover of book سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سنڌو ۽ ليه

ليه ۾ ٻڌ، هندو ۽ مسلمان رهن ٿا، مسلمانن ۾ شيعا گهڻائي ۾ آهن. هتي سنڌو جي ڪنارن تي ٻڌ ويهارن جو تمام ڊگهو سلسلو آهي. هتي هن وقت پڪا رستا، جديد هوٽلون ۽ ليه ڀرسان ڳوٺ ڇينوٽ وٽان سنڌو تي پل به ٺهيل آهي، جهازن جو اڏو ۽ ريڊيو اسٽيشن به ليه ۾ قائم ٿيل آهن، هتي قديم زماني کان اڄ تائين تيراندازي ۽ پولو راند جا مقابلا ٿيندا رهن ٿا. ليه ريڊيو اسٽيشن تان هتي جا مقامي لوڪ گيت به نشر ٿيندا آهن، اڳي ۽ هاڻي به هتي تمام گهڻي سردي ٿئي ٿي، ڪنهن زماني ۾ هتان جا ماڻهو سردين جي ڊگهين راتين ۾ هڪ ٻي جي گهرن ۾ گڏ ٿي ٽهڪ به ڏيندا هئا ته روئندا به هئا. هتي ڪنهن سمي واپاري تبت کان گهوڙن تي اچي کليل ميدانن ۾ هڪ ٻي سان ملاقات ڪري سودا طئي ڪري، گڏجي چانھه پي سڪل ڪاٺي ڀڃي سودا پڪا ڪندا هئا. ڇا ڪاڻ ته ان زماني ۾ سودا لکت ۾ طئي نه ٿيندا هئا. ٽالمي ۽ هيروڊوٽس به پنهنجن ڪتابن ۾ هن پٽ جو ذڪر ڪيو آهي. اڳي جيڪو سفر مهينن ۾ گهوڙن تي ٿيندو هو سو هاڻي ڪلاڪن ۾ طئي ٿي رهيو آهي. اپريل مهيني کان سيپمٽبر مهيني تائين هزاري سياح هتي اچن ٿا. هنن علائقن جو ڪنٽرول پاڪستان جي وفاق اسلام آباد ماتحت يا زير نگراني هلي ٿو. هي ماڻهو راجا ليه کي پنهنجي ڪچهرين ۾ اڄ به ياد ڪن ٿا. ليه ۾ پوري ڪشمير جي بينڪن کان وڌيڪ ليه جي بينڪن ۾ پيسا جمع ٿيل آهن. هتي ڪشمير، بلتستان، تبت، گلگت مان ماڻهو اچي آباد ٿيا آهن. پر هتان جا مقامي ماڻهو ڪيڏانهن به لڏپلاڻ ڪري نه ويا آهن. هتي جي جابلو چوٽين تي ٻڪري جي اُن جا فارم ٺهيل آهن. هي اُن مان گرم ڪپڙا ۽ اوني ڪمبل سردي جي بچاءُ لاءِ ٺاهيا وڃن ٿا۔ هتي مزدور اُن هٿ ڪري سرينگر ڪنهن زماني ۾ کڻي ويندا هئا۔ ليه جي جامع مسجد مغل دور کان هن وقت تائين ڪئي دور ڏٺا آهن۔ ليه ويجهو غلام رسول جي انڊس هوٽل به مشهور چئجي ٿي۔ ليه ڀرسان ڳوٺ دم چڪ جي ماڻهن جو خيال آهي ته سنڌو، سنتو يا شير درياءُ سندن ڪنهن ڪم جو ناهي۔ هتي ليه ۾ ڪجھ زماني کان مذهبي ويڇا پيدا ٿيا آهن۔ اڳي ٻڌ، هندو ۽ مسلمان ۾ نفرت نه هئي، اهي گڏ رهندا هئا۔ هاڻي جديد دور ۾ ليه ۾ ٽيڪنالاجي فاصلا گهٽائي ڇڏيا آهن۔ ڪنهن زماني ۾ ليه ۾ ٽپال نو مهينن کان پوءِ پڄندي هئي۔ هاڻ هتي گهر گهر روڊ، بجلي ۽ ٽيليفون جي سهولت موجود آهي۔ ليه ۾ اسلام 14 صدي ۾ پهتو، هتي شروع ۾ اسلام جي تبليغ بلبل شاھ ڪئي ۽ ان کانپوءِ سيد علي همداني اسلام جو جهنڊو بلند ڪيو۔ ليه جي ڀرسان ڇهي شوٽ ۾ ماڻهو زمينداري جن ٿا ۽ سنڌو جو پاڻي استعمال ڪن ٿا۔ هتي تعليمي نظام به بهتر آهي۔