چلاس جتي جون عورتون ٽوپيون پائين ٿيون
چلاس ۾ گهڻي ڀاڱي عورتون وڪرو ٿين ٿيون ۔ هتي شاديون به ننڍي ڄمار ۾ نياڻين جون ڪيون وڃن ٿيون ۽ ڏاج به معمولي ڏنو وڃي ٿو۔ مردن کي ٽي يا چار ذالون هجن ٿيون۔
هتي عورتون ڪمائين به ۽ ڀرت به ڀرين ٿيون۔عورتون گول ٽوپي ٺاهي ان تي نقلي موتين ۽ چاندي جو جڙاءُ ڪن ٿيون۔ جيڪي هتي سريال آهن انهن جي عورتن جي ٽوپين تي چاندي لڳل هوندي آهي۔ هن علائقي جي هينڊي ڪرافٽس ۾ ٽوپين کي خاص اهميت آهي۔ هتي جون عورتون هڪ مهيني جي محنت سان هڪ سٺي ٽوپي ٺاهين ٿيون۔ چلاس ۾ انگريز دور ۾ قائم ڪيل هوائي اڏو به موجود آهي۔
نانگا پربت جا چاندي جهڙا جبل جتي چمڪندا نظر ايندا آهن، اتي ڪنهن زماني ۾ هندستان ۽ چين کان قافلا به ايندا هئا ، هتي ۽ درياءِ هنزه ۽ درياءِ گلگت سنڌو سان اچي ملن ٿا۔ انهن جي سنگم جو نظارو اکين جي پسڻ جهڙو آهي۔ هتان کان سنڌو پنهنجو رخ ڏکڻ طرف موڙي وهي ٿو ۔ هتان جا ماڻهو قافلن يا مسافرن کي نه ڦريندا آهن نه وري تنگ ڪندا آهن پر پنهنجي قبائلي دشمن کي صدين تائين بخش نه ڪندا آهن۔ اڳي هتي ماڻهو غربت ۾ گهاريندا هئا پر جڏهن پاڪستان ٺهيو ته 1948ع ۾ هتان هندو هليا ويا، اهي هندو واپاري هئا۔ هتي جا ماڻهو واپارين کي هندو سمجهندا هئا، جڏهن ته هونئن انقلاب ڪن ضابطن ۽ نظرين ڪري ايندا آهن پر هتي انقلاب شاهراه ريشم ڪري آيو ۽ هاڻ هتان جا ماڻهو سندن ٻارن کي اسڪولن ۾ پڙهائين پيا، اخبارون اچن ٿيون۔
هتي ڪشمير ، هزارا ۽ خيبرپختونخواه مان گهڻا ماڻهو اچي آباد ٿيا آهن ۽ اصلوڪن هندن ۽ ٻڌن جي رڳو عبادتگاهن جا نشان رهجي ويا آهن۔ باقي سڀ ڪجھه بدلجي ويو آهي۔ هتي جا واندا نوجوان سنڌو مان مڇيون مارين ٿا۔
جڏهن چلاس تي ڊوگرن قبضو ڪيو ته هتي جي ڪاروبار تي هندو ڇانيل هئا ۔ هتي جا قبائلي اڳي جديد تعليم کي گناھ سمجهندا هئا پر هاڻ هتي انگريزي ۽ اردو پڙهائي ٿي وڃي۔ هاڻ ته هتي جا قبائلي سياست تي به گهري نظر رکن ٿا۔
ڪنهن زماني ۾ هتي جا ماڻهو وادي خاقان ۽ راولپنڊي مان 9 مهينن جو سامان گهوڙن ۽ خچرن تي وڃي خريد ڪري اچي رکندا هئا، ڇا ڪاڻ ته سال جا 9 مهينا هتي جا رستا برف سان ڍڪيل هوندا هئا۔ پراڻي زماني ۽ موجوده وقت ۾ زمين آسمان جيترو فرق اچي ويو آهي۔ اڳي هتي جا ماڻهو چوپائي مال، زراعت ۽ ننڍن دڪانن ۾ ڪاروبار ڪندا هئا، سندن گهر به ننڍا هوندا هئا، ماڻهو ساڳ سان مڪئي جي ماني کائيندا هئا، ڪنهن جي گهر ۾ گاسليٽ جو ڏيئو ٻرندو هو ته ، اهو امير سڏبو هو، اها حالت چلاس جي 1957ع تائين هئي۔
1957ع کانپوءِ هن علائقي ۾ قميص، شلوار ۽ پينٽ، شرٽ پائڻ جو به رواج شروع ٿيو ته کاڌن، گهرن، دڪانن، هوٽلن ۽ اٿڻ ويهڻ، ڳالهائڻ ۾ به تبديلي آئي ۔ 1957ع کان اڳ هتي جا ماڻهو ٻٽو نالي لباس پائيندا هئا پر هتي ٻاهران کان آيل ماڻهن لباس کا وٺي هر شيءَ ۾ تبديلي آندي آهي۔ هتي جو عورتون اڳي ڍگها گگها ۽ شلوارون ۽ مٿي تي گول ٽوپيون پائينديون هيون۔
هتي جا مرد تمام گهڻا شڪي آهن انهي ڪري طلاق جي شرح به تمام گهڻي آهي۔
هتي جا ماڻهو پاڪستان سان سچا وفادار ۽ پڪا مسلمان آهن، هتي ساليانو مذهبي اجتماع به ٿئي ٿو۔
هتي جا ماڻهو جهنگن جا مالڪ آهن جن مان کين وڏي آمدني ٿئي ٿي۔ چلاس جي اصلوڪن رهواسين جي ٻولي شينا آهي۔ پاڪستان جي هن علائقي سان پاڙيسري ملڪ چين جي سرحد ملي ٿي ۽ ديامير کي چلاس جو اهم شهر ليکيو وڃي ٿو.