سنڌ شناسي

سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

سنڌو درياهه سنڌي قوم جي جياپي جو اهم ذريعو ۽ ساهه جو سڳو آهي. هزارين سالن کان سنڌي قوم جو هي محبوب درياهه پنهنجي ٻچڙن جو پيٽ پالي رهيو آهي. عثمان راهوڪڙي اُن شينهن درياهه جي تاريخ ۽ هاڪڙي بابت زبردست قلمي تحقيق ڪري هڪ منفرد ڪم ڪيو آهي. ان لاءِ دوست عثمان جس لهي.
Title Cover of book سنڌو ۽ هاڪڙي جا وهڪرا

باڊھ

لاڙڪاڻي ضلعي جي تعلقي ڏوڪريءَ جو مشهور شهر باڊھ سنڌ جو هڪ قديم شهر آهي. هي شهر سنڌ ۾ خاص ڪري چانورن جي خريداريءَ جو مشهور مرڪز آهي. هتي هر سال شعبان جي مهيني ۾ پير تقي شاهه جيلانيءَ جو ميلو لڳندو آهي، جنهن ڪري شهر جي ڪاروبار ۾ واڌارو ٿيندو آهي. ڪلهوڙن جي حاڪميت ۾ باڊھ کي سرڪاري منزل گاهه جي حيثيت حاصل هئي. مقامي ماڻهن کان مليل ڄاڻ موجب ميان گاجيءَ جو مرڪز پڻ باڊھ جو شهر هو. اُن وقت باڊھ شهر ماڻهن جي نقل وحرڪت ۽ اچ وڃ جو خاص ذريعو هو. هي سنڌ جو قديم شهر آهي جنهن جي قدامت جو شاهد آڍاٽ جو دڙو آهي. هي ماڳ 270.190 اتر ويڪرائي ڦاڪ 100.68 اوڀر ڊگھائي ڦاڪ، باڊھ شھر کان ڏکڻ اولهه ھڪ ڪلوميٽر ضلعي لاڙڪاڻي، ميھڙ- باڊهه رستي تي آهي. ھڙاپا دور جو هي ماڳ دڙي جي صورت ۾ آھي. مسٽر ڊڪشٽ 1925ع ۽ مسٽر مجمدار 1927/28ع ۾ کوٽائي ڪئي. ھتان اڏاوتن جا نشان ڪونه مليا آھن. ڪي وٿون مليون آھن، جئين عقيق جا مڻڪا، ٺڪراٺو، ٺڪر تي ڪتي جي تصوير . ھي ماڳ ھڙاپا دور جو ليکجي ٿو. ھي دڙو 200 فوٽ اوچو آھي. ٺڪر چٽيل مليو آھي. ٽامي جي تار ۽ آر، ٺڪر جون چوڙيون ۽ ٺڪر جون مورتيون ملن ٿيون. ليکڪ انور فگار هڪڙو سندس ڪتاب "سنڌ جي تاريخي شهرن جي تواريخ" ۾ لکي ٿو ته "هي راجا ڪنشڪ جي دور جو شهر آهي. ۽ اڳيان هلي انور فگار هڪڙو لکي ٿو ته مشهور مسلمان مورخ ۽ سياح البيروني ۽ ابن بطوطه به هن شھر جا حوالا سندن لکتن ۾ ڏنا آهن. 1843ع ۾ انگريزن جي سنڌ فتح ڪرڻ کان اڳ به هتي انگريز اچي چڪا هئا. مشهور انگريز ليکڪ ايسٽوڪ سندس ڪتاب" ڊراءِ ليوز فرام ينگ ايجپٽ" ۾ لکي ٿو اسين 2 جولاءِ تي باڊھ کان ٿرڙي پهتاسين. باڊھ ۾ انگريز دور ۾ هڪ منزل گاہ به قائم ڪئي وئي. هتي انگريزن جي ڇانوڻي به هئي. اها منزل گاھ قديمي قبرستان کان الهندي مسجد ڪئنال جي ڪپ تي هئي. 1881ع ۾ هتي انگريز سرڪار طرفان ريلوي اسٽيشن قائم ڪيو ويو. هتي انگريز دور ۾ ئي 1885ع ۾ پهريون سرڪاري پرائمري اسڪول کوليو ويو. 1915ع ۾ هتي پوليس ٿاڻو قائم ٿيو. 1920ع ڌاري باڊھ ۾ ڪئي هندو ڪٽنب اَڏي جاگير تعلقي وارھ کان اچي آباد ٿيا.
باڊھ جي ڀرپاسي خاص ڪري اڀرندي طرف ڳوٺ دڙا، ننڍي وهڻي، وڏي وهڻي، ڀيڄا ۽ گابر مسڻ صدين کان آباد آهن انهن جي نالن مان ئي لڳي ٿو ته انهن ڳوٺن دريائي وهڪرن ڪري جنم ورتو. آڳاٽي زماني ۾ ڌامراھ واھ جيڪو سنڌو جو هڪ چاڙهي واري ڇوڙ وٽان وهندو هو.