رتن دربار
اسان جڏهن رتن درٻار پهتاسين ته وڏي رش هئي، يورپي ۽ ٻيا سياح گهمي ڦري رهيا هئا. رتن درٻار گهمڻ لاءِ به ٽڪيٽ وٺڻي پوي ٿي. سارڪ ملڪن جي ماڻهن لاءِ ڪُل پنجويهه رُپيا ٽڪيٽ هئي ۽ ٻين لاءِ ٻه سئو رُپيا. ميزبان گوپال فائدي ۾ ويو جو ٻين لاءِ ته کيس وڌيڪ پئسا ڀرڻا پيا پر منهنجي لاءِ فقط پنجويهه رُپيا. پاڪستان جيئن ته سارڪ جو ميمبر ملڪ آهي تنهنڪري مون کي ته هوائي اڏي تي به فائدو پيو هو جو مون کان ويزا في به ڪانه ورتي وئي.
سانجهيءَ کانپوءِ شاهي محل سياحن لاءِ بند هوندو آهي تنهنڪري اهو گهمڻ جو موقعو ڪونه مليو. هونئن به کٽمنڊو جي پهرين دوري ۾ مان اهو محل گهمي چُڪو هئس. اسان باقي مندر گهمندا اڳتي وڌندا رهياسين. سياحن جي رش جي ڪري هتي نيپال جون مختلف مذهبي ثقافتي شيون وڪڻندڙ ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جو به وڏو تعداد هو جيڪي سياحن کي گهيرو ڪيو بيٺا هئا. اسان به کانئن بچي نه سگهياسين، هڪ نَوَ ڏهه ورهين جي ڇوڪري لڪشمي ڪپڙي مان ٺهيل پرس وڪڻي رهي هئي، سندس زور هو ته يارهن پرس هڪ هزار رُپين ۾ خريد ڪريون. گهڻو ئي نٽايوسين پر برما واري دوست کي خيال اچي ويو ۽ هڪ سئو رُپين ۾ ٻه پرس خريد ڪيائين، هن ڇوڪريءَ جي خاص ڳالهه هئي ته روانيءَ سان انگريزي به ڳالهائي پئي. منهنجي پُڇڻ تي ٻُڌايائين ته پنجين درجي ۾ پڙهندي آهي ۽ هتي پهرين درجي کان ئي انگريزي پڙهائيندا آهن.
مندرن جي آسپاس پُراڻيون رهائشي جايون هيون بلڪ پُراڻا فليٽ هئا جن جي اڏاوت جو انداز ڪراچيءَ ۾ پاڪستان کان اڳ جي لياريءَ وارين عمارتن جهڙو هو. اهڙي ئي هڪ جُهريل عمارت تي چيمبر آف ڪامرس اينڊ انڊسٽري لليتپور جو پُراڻو بورڊ لڳل هو. مان سمجهان ٿو ته اتي پُراڻي زماني ۾ چيمبر جي آفيس هوندي ڇوته هن دور جا صنعتڪار اهڙي جُهريل عمارت ۾ آفيس ٺاهي ڪونه ويهندا. مندرن جي آسپاس گهٽيون سوڙهيون هيون ۽ هر مندر جي ڀرسان موهن جي دڙي ۾ موجود وهنجڻ واري تلاءَ وانگر زمين جي سطح کان هيٺ پڪين سِرن جو تلاءُ هو جنهن ۾ اُن جي تري تائين لهي وڃڻ لاءِ وڏيون ڪُشاديون ڏاڪڻيون ٺهيل هيون. تلاءَ مان صرف سمجهاڻيءَ خاطر لکي رهيو آهيان ڇوته اهو پاڻيءَ سان ڀريل ڪونه هو پر تلاءَ جي ڀتين ۾ قديم مذهبي اُهڃاڻن وارين شڪلين جا نل لڳل هئا. اهو اصل ۾ واٽر سپلاءِ جو قديم سرشتو هو. اسان جي هڪ نيپالي گائيڊ موجب قديم زماني ۾ بادشاهن پنهنجي رعايا جي سهولت لاءِ پري مٿانهينءَ کان پاڻيءَ جي ذخيري کي ڇڪي انهن نلن تائين پهچايو هو جنهنکي اڄ به ساڳي نموني پاڻيءَ جي لائينن سان ڳنڍي رکيو ويو آهي. اسان جي موجودگيءَ ۾ ڪيترائي ماڻهو انهن نلن مان پاڻي ڀري رهيا ھئا. ڪن هنڌن تي ته انهن حوضن اندر اسان رات جي وقت به ماڻهن کي ڪپڙا ڌوئيندي ڏٺو. نيپالي دوستن ٻُڌايوته اهي کٽمنڊو ۽ لليتپور کان ٻاهر جا ماڻهو آهن جيڪي مسواڙ تي پُراڻا فليٽ وٺي رهن ٿا ۽ فليٽن ۾ پاڻي نه هجڻ ڪري اتان پاڻي حاصل ڪن ٿا.
اسان سوڙهين گهٽين مان گهمندي ڦرندي موٽي رهيا هئاسين ته هڪ هنڌ هڪ ننڍڙي پلاٽ تي ٺهيل هڪ پُراڻو مندر نظر آيو جنهن کي ڪاٺ جي گيٽ هئي پر اُها اُن مهل بند هئي. ان مندر جو نالو گولڊن ٽيمپل هو ۽ ان ۾ سچ پچ سون جا بُت رکيل هئا، پر حيرت جي ڳالهه هئي ته سون جي بُتن جي حفاظت لاءِ ڪو هڪ اڌ ماڻهو به بيٺل ڪونه هو.
*