پاسپورٽ جي پريشاني
پرديس ۾ پرس چوري ٿيڻ بعد ڪو دوست ساٿي ڳولي نٿو ملي ۽ خدا خير ڪري جي پاسپورٽ گم ٿي وڃي ته ان جهڙي ٻي پريشاني ٿي نٿي سگهي. خاص ڪري هڪ پاڪستانيءَ لاءِ. ڇو ته پاڪستانيءَ وٽ پاسپورٽ، ويزا ۽ سفر خرچ لاءِ پنهنجا پئسا ۽ ٻيا گهربل ڪاغذ پٽ هوندا آهن ته به اميگريشن آفيسر کان سيڪيورٽي پوليس، ڪسٽم آفيسر کان سامان ڍوئڻ وارو پورٽر، هن کي شڪ جي نگاهه سان ڏسي ٿو. يورپ جي هوائي اڏي تي ڪارن وارن وارا- يعني غير يورپي ماڻهن جو هونءَ ئي خير ناهي، ويتر جي خبر پوين ٿي ته مسافر پاڪستاني آهي ته وس آهر ان جا ڪاغذ پٽ ۽ سامان سڙو چڱيءَ طرح جانچين ٿا ته متان پاسپورٽ ڪوڙو ته نه اٿس. ملڪ ۾ اندر اچڻ جي ويزا به اٿس يا نه، ۽ ائين ته نه ٿيندو ته ملڪ ۾ اچي ٻاهر نڪرڻ- يعني پنهنجي وطن ورڻ کان پڙ ڪڍي بيهندو. سامان ۾ ڪا نشي پتي واري شيءِ يا بم بارود يا اليڪٽرونڪ جو ڪو اهڙو ڳجهو سرڪٽ ته نه اٿس، جنهن سان جهاز يا ايئرپورٽ تي ڌماڪو پئدا ڪري.
هينئر لنڊن ۾ IMO جي ميٽنگ اٽينڊ ڪري اسانجو سڄو گروپ سئيڊن واپس وڃي رهيو هو. گروپ ۾ اسين تيرهن ملڪن جا هئاسين. کلندا ڪڏندا آڪسفورڊ اسٽريٽ جي Tottenham ڪورٽ روڊ واري انڊر گرائونڊ ريلوي اسٽيشن تان ٽرين ورتيسين، جنهن اچي هيٿرو ايئرپورٽ تي ڇڏيو. سامان ڏيڻ لاءِ سڀ هڪ قطار ۾ اچي بيٺاسين. چئن پنجن ڄڻن بعد منهنجو به وارو آيو ۽ هوائي جهاز ڪمپني واري سامان توري بئگيج ڪارڊ ڏنو ۽ پوءِ پاسپورٽ ڏسي – يعني ان مٿان پاڪستان جو نالو پڙهي پٽي (Moving Belt) يعني baggage carousel تي رڙهندڙ سامان کي يڪدم روڪي پڇائين:
“هيءَ بئگ ۽ ٿيلهو تنهنجو ئي آهي؟”
“جي ها.” مون وراڻيو.
“پئڪ ڪرڻ وقت توئي پئڪ ڪيو هو؟”
“ها.” مون وراڻيو. ان سوال تائين مونکي اهو ڌيان ۾ نه پئي آيو ته هي اهڙا سوال ڇو پيو ڪري. پر پوءِ وڌيڪ سوال ڪرڻ تي سمجهي ويس ته توڻي کڻي آئون ٻين ساٿين وانگر UN جي هڪ اداري سان تعلق رکندڙ آهيان، پر لنڊن توڙي يورپ ۽ آمريڪا جي پوليس لاءِ پاڪستاني کڻي ڪليسا گهر جو پادري هجي ته به هو مجرم سمجهيو وڃي ٿو. ۽ هيءَ سڄي مهرباني مون سان انڪري ٿي رهي آهي جو آئون پاڪستان جو باشندو آهيان.
توهان بذات خود کڻي چور، چرسي موالي هجو پر توهانجي ملڪ جو نالو مٿاهون آهي ته توهان کي احترام جوڳو سمجهيووڃي ٿو. ساڳي وقت توهان جي ملڪ جو نالو بدنام آهي ته پوءِ توهان جهڙو بدترين ٻيو ڪونهي. توهان کڻي نيڪ ۽ نامور هجو پر دنيا توهان کي نالائق، نڪمو ۽ نيچ سمجهي ٿي. توهان ڀلي کڻي پنهنجي ملڪ جا قابل انجنيئر، ڊاڪٽر، وزير، سفير هجو يا ڄاڻو واڍا، رازا، مستري يا مذهبي ملان، نيڪ انسان هجو، توهان کي يورپي، آمريڪي، ويندي پنهنجا عرب سڳورا ٺڳ ۽ چور سمجهندا. ڇو ته توهانجو واسطو پاڪستان جهڙي غريب ملڪ سان آهي، اهوئي سبب آهي جو مونکان اڳ قطار ۾ بيٺل سعودي عرب. پورچوگال، جپان ويندي ملائيشيا ۽ سنگاپور جي همراهه کي ترسڻ لاءِ نه چيو ويو.
“ڀلا پئڪ ڪرڻ بعد هي سامان ڪنهن ٻئي جي حوالي ته نه ڪيو هئانوَ؟”
سامان وٺندڙ وري سوال ڪري مونکي خيالن جي دنيا مان جاڳايو.
“نه. نه.” منهنجي دل ۾ هن سوال پڇندڙ لاءِ نفرت ٿيڻ لڳي.
“منجهس ڪو ريڊيو يا اليڪٽرانڪ جي ڪا شيءِ ته نه آهي؟” هن پڇيو.
“آئون اجايو هن جي سوالن کي غلط سمجهي رهيو آهيان.” مون دل ۾ سوچيو. “هي شريف ماڻهو ته منهنجو خيال ڪري ريڊيو وغيره جو پڇي رهيو آهي، جيئن منهنجي بئگ کي سٺي هنڌ تي رکرائي. ڇو جو وڏي سفر ۾ يا لاغرضيءِ سان سامان کي اڇلڻ سان رکڻ ڪري ڪيترا دفعا بئگون ڀڄيو پون.”
“ها. ها. ٽرانسسٽر ريڊيو آهي،” مون کيس ٻڌايو ۽ پوءِ يڪدم چيومانس، “پر ڪو اهڙو خاص يا نئون ناهي.”
“اسان سامان کولي ڏسي سگهون ٿا؟” هن پڇيو. ۽ اهو سوال فقط تڪلف خاطر سوال يا “اجازت نامون” هوندو آهي. جنهن جي جواب ۾ توهان کي هائوڪار ئي ڪرڻي پوندي آهي. ڇو جو ڏاڍي جي لٺ کي ٻه مٿا هوندا آهن ۽ انڪار جي صورت ۾ به هو کولڻ کان باز ته نه ايندا. ويتر شڪ ۾ مبتلا ٿي ويندا.
هاڻ قطار ۾ بيهي بيهي منهنجي ۽ منهنجي پويان منهنجن ٻنهي ساٿين جي حالت خراب ٿي رهي هئي پر سائين توهان ڇا ٿا ڪري سگهو. پرائي ملڪ ۾ ڪهڙا جهانگيري گهنڊ وڄائيندائو. هو منهنجي بئگ ۽ ٿيلهي مان هڪ هڪ شيءِ ڪڍي غور سان جانچڻ لڳو ۽ بئگ مان نڪتل ننڍڙي ريڊيو ٽرانسسٽر کي اليڪٽرڪ اوزار سان چيڪ ڪرڻ لڳو. جڏهن ڏسي مطمئن ٿيو ته پوءِ سامان کي بند ڪري (اها سو مهرباني ضرور ڪيائين جو سامان کي اهڙي ئي نموني سان چڱيءِ طرح بند ڪيائين) ۽ پاسپورٽ منهنجي هٿ ۾ ڏئي ٿئنڪ يو چيو.
سامان جو ڪم اڪلائي هوائي جهاز ۾ چڙهڻ واري لائونج (ڪمري) ۾ پهتاسين ته مختلف ملڪن جا ساٿي ورائي ويا.
“ماءِ فرينڊ! تو ٻڌايو ڇو ته تو وٽ ريڊيو آهي؟”
“هن جي پڇڻ تي ڇا ڪوڙ ڳالهايانس ته ڪونهي.”مون چيو مان.
“ها چئينس ها ته ڪونهي. اسان کان ته پڇي ها ته اسين ’نه‘ چئونس ها.” هنن وراڻيو ۽ مون دل ۾ چيو ته منهنجو پاسپورٽ سعودي عرب، ڪاسٽاريڪا، پورچوگال ويندي تنزانيا جهڙي آفريڪي ملڪ جو به ناهي جنهن جي زور تي ڪـُڏُ ڪريان. اسانجو ملڪ ته ٿرڊ ورلڊ نه پر فورٿ ورلڊ جو ملڪ آهي ۽ بقول هڪ سنڌيءَ جي “اسين ته فورٿ ورلڊ ملڪ جا به ففٿ گريڊ Citizen آهيون”.
“ڪوڙ ڳالهائي ’نه‘ چوانس ها ۽ پوءِ بئگ کولڻ مهل ڪوڙ پڌرو ٿيان ها ته هونءَ نه ته ان بهاني مونکي هتي ويهاري ڇڏي ها. سو به لاڪ اپ ۾.” مون کلندي هنن درويشن کي سمجهايو.
“پوءِ ڇا ٿيو. پنهنجي ائمبسي وارن کي فون ڪرين ها ته يڪدم اچي مدد ڪن ها. آخر ڌارين ملڪن ۾ سفارتخانا ڇا لاءِ آهن.”
کين ان جو جواب ڏيڻ بدران کلندو ئي رهيس. پر دل ۾ اهوئي چيم ته هنن کي ڪهڙي خبر اسانجي ۽ اسانجي سفارتخانن جي حالن جي. الله خير ڪري شل نه ڪنهن پاڪستانيءَ کي پرديس ۾ ڪو پرابلم ٿئي. جڏهن پاسپورٽ سان ئي اهو حال آهي ته بنا پاسپورٽ واري جو ڇا حشر ٿي سگهي ٿو. ۽ اهو اهڙو مسئلو آهي جنهن جو بحث ڪرڻ سان حل نٿو نڪري. پاڪستاني عوام اهوئي چوندي رهي ٿي ته اسان جا سفارتخانا ڪجهه نٿا ڪن ۽ سفارتخانن جا آفيسر اهوئي چون ٿا ته پڪ ڪرڻ لاءِ ته گم ٿيل پاسپورٽ وارو همراهه واقعي پاڪستاني آهي يا نه، ان لاءِ وقت لڳي ٿو، ۽ ولائت ۾ پهتل افغاني، بنگالي، بهاري، برمي پنهنجي ملڪ جو اصلي پاسپورٽ پاڻهي ئي غائب ڪري پاڪستان پهچڻ لاءِ پاڪستاني سڏائين ٿا. ۽ جي پڪ به ٿي وڃي ته پاڪستاني آهي (يا ويندي اهي ماڻهو جيڪي پنهنجو پاسپورٽ نئون ڪرائڻ چاهين ٿا) ڪم جهٽ نٿو ٿئي جو ايمبسيءَ ۾ اسٽاف جي کوٽ آهي. آفيسر ٻين اهم مسئلن ۾مشغول آهن وغيره.