منهنجا هٿ دٻاءِ منهنجا پير دٻاءِ
• هر ڪو سنڌي ڀانئي ته ٻيو ڪو ڪمائي اسان کي کارائي. زميندار چاهي ٿو ته ڪمدار ڪمائي کارائي، نوڪري به بادشاهي هجي جنهن ۾ اسان رڳو صحيح گهتيون. انجنيئر چوندو اسين رڳو آفيس ۾ وڃون پگهار کڻي اچون ۽ ڪميشن ملي. هر ڪنهن جي اها فطرت ٿي پئي آهي. الائي ڇو؟ گهر جا به جيڪي ڀاتي آهن سي به چوندا آهن ته وڏو ڀاءُ ڪمائي ته اسين کائون. يا وڏو ڀاءُ چوندو ته پيءُ ڪمائي ته اسين کائون. تمام ڪو Hardly هوندو جو جفاڪش ۽ محنتي هوندو.
• ايم ڪيو ايم ته هاڻ سامهون آئي آهي. سنڌي مسلمان پاڪستان کان اڳ توڙي پوءِ هر دور ۾ سنڌ جي سياست تي حاوي رهيا آهن پر ڪهڙو ٻوٽو ٻاريائون!؟ هن وقت به صوبائي توڙي مرڪزي اسيمبليءَ ۾ سنڌين جي عددي اڪثريت قائم آهي. غير سنڌي (ڪنهن نه ڪنهن شڪل ۾-ڪڏهن جماعت اسلاميءَ پاران _ ڪڏهن مسلم ليگ پاران _ ڪڏهن جميعت پاران) هميشه سنڌ جي شهري آباديءَ جي نمائندگي مرڪز توڙي صوبي ۾ ڪندا رهيا آهن. سنڌ جي ڪئبينيٽ توڙي مرڪز ۾ سنڌ جي ڪوٽا تي مهاجرن کي هميشه مناسب نمائندگي ملندي رهي آهي. سنڌ جو گورنر عام طور تي هميشه غير سنڌي رهيو آهي- اهم انتظامي عهدن، خاص طور تي چيف سيڪريٽريءَ جي عهدي تي غير سنڌي رهيا آهن. تنهن ڪري ايم ڪيو ايم جي نالي مهاجرن جو اسيمبلين ۾ اچڻ Essentially ڪو نئون Development نه آهي. البته انهن جو متحد ٿيڻ اهميت رکي ٿو. بدقسمتيءَ سان انهن سان Negotiate ڪرڻ واسطي اسان وٽ ڪا بااختيار ۽ باشعور ڌر نه آهي ۽ نه ئي ويجهڙائي ۾ انهيءَ جو امڪان آهن. اسان جي سياست وڏيرن جي هٿ ۾ آهي، جيڪي ذاتي، خانداني ۽ قبيلائي سياست کان مٿي چڙهي نٿا سگهن- اهي پاڻ عوامي حقن ۽ جمهوري حقن جا غاصب آهن. انهن سنڌ جي باشعور مڊل ڪلاس کي هميشه ڪُچلڻ جي ڪوشش پئي ڪئي آهي. هوڏانهن ايم ڪيو ايم جي شڪل ۾ اسان جو واسطو هڪ انتهائي ذهين، باصلاحيت، تعليم يافته ۽ منظم شهري مڊل ڪلاس سان پيو آهي، جيڪو پنهنجو سياسي حصو ووٽن جي بنياد تي نه پر پنهنجي Effective Role جي بنياد تي گهري ٿو.
• اسان جا سياستدان هيترا سال حڪومتن ۾ رهڻ بعد به قوم لاءِ ڪجهه نه ڪري سگهيا. رڳو قرض کنيائون پنهنجيون عياشيون ڪيائون. آئون سمجهان ٿو ته جي پاڪستان نه ٺهي ها ته مسلمانن جون سڀ زمينون جيڪي هندن وٽ گروي ٿيل هيون هميشه لاءِ هليون وڃن ها. ڪيترن وڏيرن مسلم ليگ ۽ پاڪستان اسلام خاطر نه پر لڳي ٿو پنهنجون زمينون حاصل ڪرڻ ۽ هندن مان جان ڇڏائڻ جي خاطر ڪيائون.
• انگريز جيڪڏهن انڊيا ۾ نه اچن ها ته مرهٽا يا ٻيا جيڪي هندو هئا اهي مسلمانن کي ته بلڪل صفحه هستيءَ تان ختم ڪري ڇڏين ها. انگريز آيا جن اچي Law & Order پيدا ڪيو. هونءَ هو ڪي اسان جي لاءِ نه آيا هئا. بنيادي طرح پنهنجي واسطي آيا هئا، پر ان شر مان وري اهو خير نڪتو ته مسلمان بچي ويا. مثال توهان وٺو ته پنجاب ۾ سک جيڪي آهن سي مشڪل سان پنج يا ست سيڪڙو هئا. پر انهن پنجاب تي حڪومت ڪئي جنهن ۾ مسلمانن ۽ هندن جي گهڻائي هئي. رنجيت سنگهه سڄي پنجاب تي قبضو ڪيو، تنهن کانپوءِ ويندي پشاور تائين هن جي حڪومت هئي ۽ هن جي ايڏي Organized آرمي هوندي هئي جو انگريزن سان هميشه برابري واري ليول تي Negotiate ڪندو هو.
• درحقيقت اهي انگريز ئي هئا جن سنڌ کي سِکَن کان بچايو ۽ هڪ معاهدي تحت رنجيت سنگهه کي سنڌ طرف پيش قدمي کان روڪيو. ميرن ۾ ڪهڙو دم هو جو سکن کي روڪين ها. جڏهن رنجيت سنگهه مئو ۽ سکن جي حڪومت ختم ٿي، تڏهن انگريزن وڃي پنجاب تي قبضو ڪيو ۽ ان بعد پنجابي مسلمانن مس مس وڃي سک جو ساهه کنيو. نه ته انهن سکن اهي اهي ڪم ڪيا هئا جو بادشاهي مسجد ۾ گهوڙا ٻڌندا هئا. اهو مسلمانن سان حال ڪيو هئائون. اڄ به پنجاب جا پوڙها پوڙها ٻڌائين ٿا ته سکن هنن سان اهڙا حال ڪيا جو ڪو مسلمان لنگهندو هو ته چوندا هئس جل هو ئي مسلي! ادهر آ. منهنجا پير دٻاءِ. منهنجا هٿ دٻاءِ. سو ان حساب سان انگريز جيڪو آيو سو رحمت جو باعث ٿي آيو.