مسئلا ڪنهن کي نه آهن
“يار اسين سنڌي به عجيب تصوراتي دنيا ۾ رهون ٿا. رڳو ڪوڙي تعريف جا ڍڪ ڀريندا وتون. اسان جو فلاڻو شاعر دنيا جو عظيم شاعر آهي، فلاڻو فنڪار دنيا جو نمبر ون فنڪار آهي. فلاڻو اديب جنهن لکيو فقط هڪ افسانو هوندو ته به دنيا جو مهان اديب پيو سڏبو. پر آئون چوان ٿو ته دنيا ته توهان کي سڃاڻي ڪانه ٿي. جي ايڏي اهم شيءِ آهيو ته انگريزيءَ ۾ ڇو نٿو ترجمو ڪري دنيا کي متعارف ڪرايو.” محمد علي سنجيدو ٿي چوندو آهي. محمد علي سان منهنجو بحث ضرور هلندو آهي پر ڪڏهن به آئون سوڀارو نه ٿيندو آهيان. هو پنهنجي وسيع مطالعي ۽ دليلن جي آڌار تي ڳالهه مڃرائيندو آهي. جذباتي ٿي پنهنجي هر شيءِ جي واکاڻ نه ڪندو آهي. ويندي پنهنجن ٻارن يا مائٽن جي ڪا ڪوتاهي هوندي آهي ته به صاف صاف چوندو آهي. سندس ڌيءَ پڙهائي توڙي ڪمپيوٽر ۽ آرٽ ۾ تمام گهڻي هوشيار آهي پر تڏهن به محمد علي هن کي اڃان به گهڻي محنت لاءِ نصيحتون پيو ڪندو آهي. دراصل پاڻ جيتري محنت ڪري ٿو، هو ڀانئي ته ٻيا به ايتري ڪن. ڪتاب اسين به پڙهون ٿا ۽ ٻين کي به پڙهندو ڏسون ٿا پر جيترا ڪتاب محمد علي، جبار ميمڻ ۽ قمر شهباز کي مون پڙهندي ڏٺا آهن شايد ٻي کي ڏٺا هجن. محمد علي جو سڀ کان دلپسند سبجيڪٽ تواريخ آهي ۽ ٻئي نمبر تي ادب ۽ پوءِ مذهب کان سياست ايڪانامڪس تائين.
محمد علي هن پاسي گهٽ ۾ گهٽ ٽن سالن لاءِ بدلي ٿي آيو هو پر هو ڇا چوندا آهن ته هر ڳالهه نصيب ۽ داڻي پاڻيءَ تي آهي. ڪنهن کي ڪهڙي خبر ته منهنجو سڀاڻي جو ڏينهن ڪٿي گذرندو. محمد علي دانهون ڪندو ڊئنمارڪ پهتو پر سخت بيزار ٿيو. پر پوءِ آهستي آهستي جيئن هتي دل ٻڌڻ لڳيس ته هڪ ڏينهن سندس بيحد پياري ۽ ننڍڙي ڀاءُ ڊاڪٽر حبيب جي وفات جو اطلاع مليس. يڪدم وطن وريو. ڪجهه ڏينهن بعد موٽي آيو پر خاندان جي مزيد جوابدارين ڪري، سندس هاڻ هيڏانهن پرديس ۾ رهڻ ڏکيو ٿي پيو. سندس اعليٰ آفيسرن به ان ڳالهه جو خيال ڌيان ۾ رکي کيس اسلام آباد گهرايو ۽ اڄڪلهه ڪراچي ۾ پاڪستان انشورنس ڪارپوريشن ۾ سيڪريٽري آهي.
محمد علي سان منهنجون جيڪي ڪوپن هيگن (ڊئنمارڪ) ۾ ۽ مون واري شهر مالمو (سئيڊن) ۾ ملاقاتون ٿيون انهن ۾ سندس ٻڌايل ڪجهه دلچسپ ڳالهيون، ڪجهه فڪر انگريز ۽ فيلسوفانه نقطا، ڪجهه سندس دليل ۽ رايا، مختصر Notes ذريعي پني تي لکندو رهيس ته ڪڏهن فرصت ملي ته انهن ڳالهين تي تفصيل سان لکندس. ڇهه مهينا گذري ويا آهن، پر اڃا وقت نه پيو ملي ۽ ائين عرصي ۾ ڊيگهه ٿيندي ٿيندي ڪٿي نقطا ۽ Notes جيڪي پني ڀورن تي لکي رکيا اٿم اهي به نه گم ٿي وڃن.
• سنڌي زبان بابت: “پنهنجي زبان سان گڏ ٻيون زبانون لکڻ پڙهڻ ڪا خراب ڳالهه ناهي. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته اردوءَ ۾ ڪافي لٽريچر آهي، اها رابطي جي زبان آهي. پاڪستان ٿيڻ کان اڳ به اسان جا ماڻهو اردو سکندا ۽ ڳالهائيندا هئا. ويندي بنگال ۾ به اردو ۽ پارسي پڙهائي وئي ٿي. اردو سان ڪنهن کي به نفرت نه هئي، پر پوءِ جڏهن اردو ذريعي سنڌي ۽ ٻين زبانن جو استحصال ڪيو ويو ته سنڌي ڳالهائيندڙن کي ان تي ڪاوڙ اچڻ هڪ فطري ڳالهه آهي.”
• اهم ماڻهن جي زبان ڄاڻڻ ڪري اسين سندن ويجهو ٿي سگهون ٿا. هندستان ۾ جيئن ئي انگريز آيو ته هندن يڪدم انگريزي سکڻ شروع ڪئي ۽ زبان جي اچڻ ڪري هو انگريزن جي ويجهو اچي ويا ۽ اسان مسلمانن اها ڳالهه هڪ صديءَ بعد وڃي محسوس ڪئي.
• جيڪي ماڻهو عرب ملڪن ۾ نوڪري يا ڌنڌو واپار ڪن ٿا يا مستقبل ۾ ارادو اٿن انهن کي کپي ته عربي سکن. انهن جي زبان سکڻ سان اسان انهن جي ويجهو ٿي پونداسين. هنن جو اسان ۾ اعتماد وڌندو ۽ اسان جو هنن تي اثر رسوخ رهندو. هونءَ به عربي اسان جي مذهبي زبان آهي. قرآن عربي زبان ۾ آهي. عربي ته اسان کي گهڻي ۾ گهڻي سکڻ کپي. اسان مان ڪيترن شايد ان ڳالهه ڏي ڌيان نه ڏنو آهي ته “گلف توڙي عرب ملڪن ۾ اسان مسلمانن کان وڌيڪ هندو سٺي عربي ڳالهائين ٿا، اها ڳالهه سندن ترقيءَ لاءِ راهون هموار ڪري ٿي”.
• اهو ايترو اهم ناهي ته سنڌ ۾ سنڌي گهڻا آهن يا ٻيون قومون. اهو ضروري آهي ته ڪير گهڻو منظم Disciplined ۽ Organized آهي. ائين جي نه هجي ها ته انگريزن جو ڪڏهن به هندستان تي قبضو ۽ ڪنٽرول نه هجي ها، جيڪي سڄي هندستان ۾ ڪل سورنهن هزار هئا.
• اسان کي گهوڙا گهوڙا ڪرڻ بدران ڪجهه هٿ پير به هڻڻ کپن. سنڌ جا ڳوٺ غريب آهن پر اهي اڄ غريب نه ٿيا آهن. پاڪستان کان اڳ به غريب هئا ان بعد به هئا. منجهن بيروزگاري آهي پر اڄ به ڪراچي جهڙي شهر ۾ گلگت، هزاره، سوات جو پٺاڻ گهٽ پگهار تي اچي پورهيو ڪندو، پر سنڌ جو ڳوٺاڻو ڪراچيءَ ايندي ڪيٻائيندو.
“رهائش جا به مسئلا آهن ڪٿي اچي رهن-؟” ڪڏهن ڪڏهن محمد عليءَ سان آئون سوال جواب ڪندو آهيان.
“ادا! مسئلا ڪٿي نه آهن، مسئلا سڀني کي آهن This is really a miserable world جيڪو مسئلن کي منهن نٿو ڏيو سگهي ان جو اڳتي وڌڻ ڏاڍو ڏکيو آهي. اڄ جيڪو به جنهن هنڌ تي ڏسو ٿا اهو مسئلن کي منهن ڏئي اتي پهتو آهي ۽ هن جي سامهون اڃا به مسئلا آهن. دنيا جي هر سست قوم مسئلن جو عذر ڪندي آهي.