مسلمانن جا ڪم
جيڪي نوڪري ۾ آهن، چاهي سرڪاري يا خانگي نوڪريءَ ۾ ته انهن کي پنجاهه پنجونجاهه سالن جي عمر تي پهچڻ تي کين پينشن ملي ٿي، جيڪا اصلي پگهار جو اڌ ٿئي. مثال طور ڪنهن زال مڙس کي نوڪري ناهي ته هر هڪ کي ڇهه هزار کن ڪرونا ماهوار ملن ٿا ۽ جي زال ڪنهن دڪان تي سيلز گرل آهي يا ڪنهن ڪارخاني ۾ ڪم ڪري ٿي ۽ پگهار چوڏهن هزار ڪرونا اٿس ته پنجونجاهه سالن جي ٿيڻ تي کيس ست هزار پينشن ملي ٿي. ڪنهن کي نوڪريءَ مان جواب ملي وڃي ته ڇهه هزار بيروزگاري الائونس ملڻ شروع ٿيو وڃي. پر نوڪريءَ دوران هن جو ڪو اهڙو جسماني يا ذهني حادثو ٿئي جنهن تحت هو نوڪري ڪرڻ جي قابل نه رهي ته پوءِ پينشن جي عرصي يعني عمر تي پهچڻ تائين هن کي پورو پگهار ملي ٿو.
هتي جا اصلي باشندا سئيڊش اها ئي ڪوشش ڪن ٿا ته هو حڪومت (سوشل سِڪيورٽي وارن) کان پئسو وٺڻ بدران نوڪري ڪري ٽيڪس طور حڪومت کي ڏيندا رهن، جيئن حڪومت ۽ سندن ملڪ ترقي ڪري. پر هاڻ گذريل ويهارو سالن کان جڏهن عربن، آفريڪا ۽ ايشيا جي ماڻهن، پنهنجن ملڪن ۾ ٿيندڙ سياسي ظلمن کان ڀڄي هتي اچي پناهه ورتي آهي، تڏهن کان هتي جي ان سهوليت کي غلط طريقي سان استعمال ڪرڻ شروع ڪيو ويو آهي. ان سهوليت جو ناجائز فائدو وٺڻ وارا هن ملڪ (سئيڊن) جا باشندا نه آهن، پر مٿين ڌارين ملڪن جا آيل آهن. خاص ڪري اسان جا ايشيائي جن ۾ گهڻائي عراقين، شامين، فلسطينين ۽ پاڪستانين جي آهي.
“ايراني به ته هتي جام نظر اچن ٿا؟” مون ڪيترن کان ان بابت راءِ پڇي.
“ايراني محنتي قوم آهي. هو عربن يا پاڪستانين وانگر ٽوٽي ٿي مفت جو پئسو ڦٻائڻ نٿا چاهين. ڪابه نوڪري ملندن ته ڪندا رهندا، نوڪري نه ته ڪو پورهيو يا ڌنڌو ڌاڙي ڪندا. ٻيو نه ته ميوو يا ڀاڄيون وڪڻندا. اهڙي طرح انڊين ۽ بنگالي پڻ.” سئيڊن ۾ جيڪي پاڪستاني رهن ٿا، انهن ۾ فقط چند آڱرين تي ڳڻڻ جيترا ڊاڪٽر، انجنيئر ۽ ماستر آهن. اهڙا ويهارو کن پنهنجا دڪان ۽ڌنڌو هلائين ٿا ۽ ٽيهارو کن وزير سومري، عبدالواحد، دائود جهڙا حق حلال جي نوڪري يا پورهيو مزدوري ڪري روزي ڪمائين ٿا، باقي جيڪو ڏسندائو اهو مفت جي پئسي پويان هوندو. پڙهيل لکيل يا ڪنهن هنر جو ڄاڻو نه هوندو، پر خواب وڏي نوڪريءَ جا ڏسندو. سئيڊن جهڙي ملڪ ۾ ته پڙهيل ڳڙهيل به پيا ٽرڪون هلائين ۽ ٻهارا ڏين، ڇو جو هن ملڪ ۾ ماڻهوءَ جو شان ايمانداريءَ سان پورهيو ڪرڻ ۾ آهي _ پوءِ چاهي هو ڊاڪٽر، انجنيئر هجي يا ماستر، نرس. هتي جي ڪيترن وڏن آفيسرن جون زالون نرسون ۽ اسڪول ۾ صفائي ڪرڻ واريون آهن، پر ان کي خراب نٿو سمجهيو وڃي. پر توهان سئيڊن ۾ اچي ڏسو صبح جي وقت به جڏهن سڄو ملڪ ڊيوٽي تي هوندو آهي عرب ۽ پاڪستاني مرد توڙي عورتون بس اسٽاپن توڙي دڪانن اڳيان وقت وڃائيندي نظر ايندا. نوڪري يا پورهيو حاصل ڪرڻ بدران بي روزگاريءَ جي الائونس تي کڳيون هڻندا وتندا. هن ملڪ ۾ هر ٻار تي وڏو الائونس ملي ٿو ۽ ٻار ڄڻڻ تي جيئن ته ڪا تڪليف ناهي (خاص ڪري مرد حضراتن کي، عورت جو خانو خراب ٿئي ته ڀلي ٿئي) سو گهڻي کان گهڻا ٻار ڄڻي ان ذريعي سان پئسو ڪمائيندا ۽ فخر محسوس ڪندا. ڪيترن کي ته نوڪري يا ڌنڌو ملندو ته يڪدم اها ڪوشش ڪندا ته ڪنهن نموني سان پاڻ کي بيمار Unfit ثابت ڪري، سڄي عمر گهر ويٺي پگهار حاصل ڪجي. پوءِ ڪو چوندو منهنجيون اکيون خراب ٿي پيون آهن، ڪو چوندو ته منهنجي دل ٿي ڌڙڪي. ڪيترن جو ته اهو عام بهانو هوندو آهي ته هڏن ۾ سور (Rheumetism) ٿي پئي اٿم يا پٺيءَ جو سور (Back Ache) اٿم. جنهن ڪوڙ کي ڪو ڊاڪٽر به ثابت ڪري نه سگهي. هتي جا ماڻهو ۽ حڪومت ته ايڏي شريف ۽ سادي آهي، جو سندن ملڪ ۾ رهندڙ هر انسان جي ڳالهه تي يقين ڪري ٿي. يا گهٽ ۾ گهٽ هيستائين ڪندي آئي، هاڻ آهستي آهستي اسان جي ڪڌن ڪرتوتن ڪري، هنن سختي شروع ڪئي آهي.
هنن ملڪن ۾ مٿئين قسم جا غلط ڌنڌا فقط عربن ۽ پاڪستانين جا نه آهن پر ڏکڻ آمريڪا ۽ آفريڪا جي ڪن ملڪن جي پناهه وٺندڙن جا پڻ آهن، پر انهن ماڻهن جو تعداد تمام گهٽ آهي ۽ اسان جي ماڻهن جا اهي ڪم قابل ندامت ۽ ندڻ جوڳا ان ڪري آهن جو اسين مسلمان آهيون ۽ اسلام ڪڏهن به ائين ڪوڙي نموني سان دوکي ۽ دولاب سان پئسو ڪمائڻ لاءِ نٿو چوي. اسلام ڪڏهن به پنڻ جي همت افزائي نٿو ڪري.
اسان جي بلڊنگ جي هيٺين فلور تي چاليهه پنجيتاليهه ورهين جو پاڪستاني همراهه اڪيلي سر رهي ٿو. هر وقت ڏاڙهي وڌيل ۽ ميرا ڪپڙا هوندس. وهنجڻ کي ته ڪي ڏينهن ٿي ويا اٿس (جيتوڻيڪ هتي هر هڪ جي گهر ۾ سرڪار طرفان گرم ۽ تازي پاڻيءَ جو مفت بندوبست آهي). سندس وارن ۾ڄڻ ته ڏامر ڦاٿو پيو هوندو آهي. ميرن ڪپڙن مٿان هڪ چلهي جهڙي جئڪيٽ پائي هلندو آهي. ان جئڪيٽ جي پٺيان انگريزيءَ ۾ وڏن اکرن ۾ Sweden Made Begger لکيل آهي، جيڪو سڀ پڙهندا آهن. اوڙي پاڙي جا کيس “پاڪستاني پاڳل” چون.
هڪ ٻه دفعو مون خبر چار ڪئيمانس ته ڳالهيون ته وڏي عقل جون ڪيائين. پاڻ ويهن سالن کان هتي رهيل آهي. سندس سڃاڻن (پاڪستانين) کان پڇيم ته هيءَ ڪهڙي فلم آهي؟ ڇا واقعي چريو آهي جنهن جو پوز هڻي ٿو؟
“نه نه، بلڪل صحيح آهي. اسان کان به وڌيڪ سياڻو آهي.” هنن ٻڌايو.
“ته پوءِ هي افعال ڪري ڇو پيو هلي؟” مون پڇيو مان.
“حڪومت مان مال ڪڍڻ لاءِ.” هڪ ٻڌايو.
“اهو ڪيئن-؟” مون پڇيو مانس.
“نوڪريءَ ۾ هو. سٺو پگهار پئي مليس پر ٽوٽي آهي، سو ڪيئن گهر ويٺي پئسو حاصل ڪري. ان لاءِ هُن هِن بيماريءَ جو بهانو ڪيو آهي.”
“ڪهڙي بيماريءَ جو؟” مون پڇيو مانس.
“پهرين ته هڏن جي سور جو ڪيائين،” هتي رهندڙ پاڪستانيءَ ٻڌايو، “پر پوءِ ميڊيڪل بورڊ جڏهن کيس ٺيڪ ٺاڪ ثابت ڪيو ته هاڻ پاڻ کي ذهني مريض سڏائي ٿو. ان لاءِ به ٽي دفعا حڪومت نفسيات جي ماهرن ۽ دماغ جي ڊاڪٽرن کان تپاس ڪرايو اٿس. جن رپورٽ ۾ کيس چاق چڱو ڀلو ظاهر ڪيو آهي، پر هن جو ضد آهي ته کيس ڪنهن نموني سان بيمار قرار ڏئي گهر ويٺي هر مهيني سڄو پگهار ڏيندا رهنس.”
هتي طلاق تي زال کي حڪومت طرفان هڪ طلاق_الائونس پڻ ملي ٿو، جنهن بابت هن کان اڳ به لکي چڪو آهيان. هاڻ ان الائونس کي حاصل ڪرڻ لاءِ ڪيترن پاڪستانين Officially رجسٽريشن آفيس ۾ طلاق لکرائي آيا آهن ۽ انهن ماڻهن جو تعداد ايترو ته وڌي ويو آهي، جو سرڪار کي به خبر پئجي وئي آهي ته ٺڳيءَ ذريعي حڪومت مان پئسو ڪڍيو پيو وڃي ۽ خاص ڪري اهي غير مسلم (عيسائي، هندو، يهودي وغيره) جن کي اسلام جي ڄاڻ آهي اهي اهڙن مسلمانن جا غلط ڪم ڏسي سڄي عالمِ اسلام تان کلن ٿا. کين اسلام ۽ مسلمان خلاف پروپيگنڊا ڪرڻ جو موقعو ملي ٿو.
هڪ اڻ پڙهيل ۽ بي هنر پاڪستانيءَ کي چيم:”مون ٻڌو آهي توکي مالهيءَ جي نوڪري ملي آهي پر تون ڪرين نٿو؟”“سائين اهڙي نوڪري مون کان نه ٿيندي. هاڻ اهو به ڪو ڪم جو پبلڪ پارڪ مان آئون پَنَ صاف ڪريان” هن وراڻيو.
“پر هتي جا رهاڪو به ته اهو ڪم ڪندا رهن ٿا. ويندي گٽر به ته صاف ڪن ٿا. حلال جي پورهئي ۾ ڪهڙو عار آهي. خاص ڪري ههڙي ملڪ ۾ ته ان کي خراب سمجهيو نٿو وڃي.” مون سمجهايومانس.
“نه سائين جيڪڏهن گٽر صاف ڪرڻا آهن يا مالهيءَ جو ڪم ڪرڻو آهي ته پنهنجي ئي ملڪ نه هليو وڃان” هن حقارت مان چيو.
دل ۾ مون سوچيو ته هيترن سالن کان تون ۽ تنهنجي زال هر مهيني ڇهه ڇهه هزار ڪرونا بيروزگاريءَ جو الائونس گهر ويٺي ويٺا کائو، جيڪو پنجيتاليهه هزار رپيا ٿئي ٿو، باقي پورهئي کان آڱوٺو! نه پڙهيل لکيل آهيو نه ڪو هنر ٿو اچانوَ. اهڙي ماڻهوءَ کي ته پنهنجي ملڪ ۾ مالهي يا گٽر صاف ڪرڻ جهڙو ڪم به نه ملندو ۽ اهڙا جي واقعي غيرت وارا آهيو ته ڌارئين ملڪ ۾ رهڻ بدران پنهنجي ملڪ ۾ هليا وڃو.
۽ اها سوچ فقط منهنجي نه پر هتي جي اصل باشندن جي اسان لاءِ ٿيندي وڃي ته اسين ڪهڙا ماڻهو آهيون.
هڪ ٻيو پاڪستاني ڀر واري بلڊنگ ۾ رهي ٿو. هو ۽ سندس زال نه فقط سرڪار کان بيروزگاريءَ جو ڀتو وٺن پر ڪوڙي طلاق جو بهانو ڪري طلاق جو الائونس به وٺن. ٻيا سمجهائيندا اٿس ته ائين ٺڳي دولاب سان پئسو هٿ ڪرڻ غلط ڪم آهي ته چوندو آهي:
“هن ملڪ جو قانون آهي ۽ قانون جي دائري اندر پئسو حاصل ڪري رهيو آهيان، ڀلي مون کي پڪڙي ڏسن.”
ڪنهن چيس: “اسلامي طرح تو کڻي ٽي طلاقون نه ڏنيون آهن، پر سرڪاري طرح رجسٽريشن آفيس ۾ ائين طلاق لکائي وٺڻ حرام آهي.”
“اڙي ڀائي هي يورپ آهي،” هو وراڻيندو آهي، “بي ايماني سان پئسو وٺان ٿو پر ان مان خيرات به ته ڪريان ٿو.”
سندس بلڊنگ ۾ رهندڙ اسان جو هڪ بنگالي دوست هن همراهه لاءِ چوندو آهي ته جهڙو سندس اسلامي نالو آهي اهڙو ئي اسان مسلمانن کي شرمايو اٿس. سڄي جهان جون برايون ڪندو ۽ پوءِ بقر عيد تي بازار مان ورتل گوشت جو ذرو ذرو هر هڪ جي گهر ۾ ورهائي اسان کي ٽوڪيندو ويندو ته “مسلمان آهيو قرباني ته ڪندا ڪريو.”