نسلي برتري
ڌني مون کان پڇيو، ”جهانز برگ جو شهر ڪٿي آهي؟“
وراڻيم،”آفريڪا ۾.“
”۽ آفريڪا ڪارن جو ملڪ آهي نه ؟“
”ها“ پڇيومانس، ”آخر ڳالهه ڇاهي؟“
جواب ڏنائين، ”اخبار ۾ خبر آهي، ته جهانز برگ ۾ ارڙهن سالن جي ڪاري چمڙيءَ واري ڇوڪري ڪيرولين مرندي مري ويئي، پر اڇي چمڙيءَ وارن ڊاڪٽرن آپريشن ڪري سندس جان نه بچائي.“
چيم، ”مون به اِها خبر اخبارن ۾ پڙهي آهي.“
پڇيائين، ”اها خبر پڙهي تو ڇا محسوس ڪيو؟“
”مونکي پنهنجو سنڌ ملڪ ياد آيو.“
ڌنو ڪجهه حيران ٿيو، پڇيائين، ”ان خبر جو سنڌ سان ڪهڙو تعلق آهي.“
چيم،”ڪاريءَ چمڙيءَ وارن کي ڪمتر، حقير ۽ گهٽ درجي جو انسان سمجهڻ وارا اڇا يورپي ۽ آمريڪي اڃا تائين سائنسي دليلن سان پنهنجي برتري ثابت ڪري نه سگهيا آهن. هو ڪنهن به ڇيد ۽ سمجهاڻيءَ سان اهو ظاهر ڪري نه سگهيا آهن، ته اڇا فقط چمڙيءَ جي رنگ سبب ڪارن کان ڇو افضل آهن.“
ڌني پڇيو، ”پر ان جو سنڌ سان ڪهڙو تعلق آهي؟ سنڌ ۾ اڇن ڪارن جو ته ڪو به سوال ڪونهي؟“
”برابر، سنڌ ۾ اڇن ڪارن جي برتري ۽ ڪمتريءَ جو سوال ڪونهي. پر ان جي جاءِ تي ٻيا ڪي ويڇا آهن، جيڪي انسان کي ٻئي انسان کان پري ڪري بيهارين ٿا.“ چيم.”مان ايشيائي قومن جو ذڪر نه ٿو ڪريان. اجايو بحث وڌي ويندو، مان فقط سنڌ جو ذڪر ڪريانٿو.“
ڌني چيو،”مونکي ڪاري ڪيرولين جي موت جو ڏک آهي. توکي ڪنهن جو ڏک آهي.“
”مون کي هر هڪ ڪيرولين جو ڏک آهي، جيڪا هٿرادو قدرن جي اڏيءَ تي قتل ٿي رهي آهي.“ چيم، ”سنڌ ذات پات جي راڪاس جو قتل گاهه آهي، منهنجي سنڌ، منهنجي جيجل کي ذهني زنجيرن ۾ جڪڙي جهانز برگ بڻايو ويو آهي، جتي روزانو ڪيئي سنڌي ڪيرولين ۽ مارٽن لوٿر ڪنگ جهڙا انسان ڪمتر سمجهي ڌڪاريا وڃن ٿا.“
ڌني کي منهن ۾ گُهنڊ پيو. چيائين،”مون کي نه آهي ادب سان دلچسپي ۽ نه منطق سان. تنهنڪري تون مهرباني ڪري سليس سنڌيءَ ۾ ڳالهاءِ. مون کي اجايو نه منجهاءِ.“
پڇيومانس، ”سائين سڪيلڌي کي سڃاڻين؟“
”ها.“
”پڙهيل ڪڙهيل آهي؟“
”نه.“
”پاٿاريدار آهي؟“
”ها.“
”ڪراچيءَ ۽ حيدرآباد جون چونڊ نچڻيون وٽس اينديون آهن؟“
ڌنو ڪياڙي کنهڻ لڳو.
”۽ سائين سڪيلڌو شراب، ڪباب ۽ نچڻين جي خرچ پکي لاءِ پنهنجن هارين نارين ۽ مريدن جي کل لاهي وٺندو آهي، آهي نه!“
”هائو.“
”پر تنهن هوندي به تون ۽ سموري ڳوٺ جا چڱا چوکا ماڻهو کيس پيرين پئي ملندا آهيو ۽ سندس آڏو مٽيءَ تي ويهندا آهيو“
سائين سڪيلڌي جي ذات، ۽ ان ڀلاري ذات جي اهميت ۽ برتريءَ جو ذڪر ڪندي ڌني چيو، ”اهڙي برتر ڀلاري کي پيرين نه پئي، اسان کي پنهنجي قيامت ڪاري ڪرائڻي ناهي. انهن جي محابي ته اسان جي بخشش ٿيڻي آهي.“
ڌني کان پڇيم، ”۽ ڌنا قاسم جي باري ۾ ڪهڙو خيال اٿئي.“
چيائين، ”ڏاڍو محنتي آهي. ڏينهن جو نوڪري ڪري پنهنجي ڪٽنب جو پيٽ پاليندو هو، رات جو پڙهندو هو، هينئر ڇوڪرو پروفيسر لڳو پيو آهي. ٻه چار ڪتاب به لکيا اٿائين نه؟“
”ها، ٻه چار ڪتاب لکيا اٿائين. سندس هاڪ ملڪان ملڪ پهچي ويئي آهي.“ مون ڌني کان پڇيو، ”تون ۽ ٻيا ڳوٺ وارا قاسم کي پيرين پئي ڇو نه ملندا آهيو؟“
”ڪوري، ڪوريءَ جو پٽ. اسين ٿا ان کي پيرين پئون.“ چيائين، ”تون به ڪڏهن ڪڏهن ڪمال ڪندو آهين يار.“
پڇيومانس،”سائين سڪيلڌي کي زڪام ٿيندو آهي؟“
”ها.“ ڪجهه حيران ٿيندي ڌني چيو، ”گذريل مهيني سائينءَ کي زبردست زڪام ٿيو هو.“
”۽ تپ به آيو هوس؟“
”ها، آيو هوس.“
”بک به لڳندي اٿس؟
”هائو.“
”سائين سڪيلڌو پاخاني ۾ به ويندو آهي؟“
”ويندو آهي.“
”ته پوءِ سائين سڪيلڌو عام انسان کان برتر ڪيئن ٿي پيو؟“ چيم،”يار ڌڻي بخش ڌنا، ڪنهن هڪ دليل سان ثابت ڪري ڏيکار ته تنهنجو سائين سڪيلڌو، ڪوريءَ جي پٽ قاسم کان برتر ۽ اهم آهي.“
ڌنو اٿي کڙو ٿيو. چيائين،”تون منهنجو ايمان خطري ۾ ٿو وجهين. منهنجي قيامت ڪاري ڪرائيندين. مان وڃان ٿو.“
ڌنو هليو ويو. ميز تي اُها اخبار ڇڏي ويو، جنهن ۾ ڪاري ڪيرولين جي موت جي خبر ڇپيل هئي. ■
1972