آئيندي جو اونو
هڪ دفعي ڦندڻ ۽ مان اونهي سوچ ۾ غلطان هئاسين. اسين پنهنجي آئيندي يعني مستقبل لاءِ فڪرمند هئاسين. لفظي معنيٰ مطابق اسين پنهنجي مستقبل لاءِ فڪرمند نه هئاسين. بس، سمجهو کڻي ته اسين ٻئي پنهنجي آئيندي متعلق سوچي رهيا هئاسين.
ڦندڻ چيو،”اسين جيئن آهيون، جهڙا آهيون، تهڙا رهنداسين.“
پڇيومانس،”اهڙي سياسي بيان لاءِ ڪو دليل به اٿئي، يا فقط ڦڙٻاٽيون ويٺو هڻين!“
ڦندڻ چيو،”خميسو خان جڏهن مڇن جي ساوڪ سان هو، تڏهن به الغوزا وڄائيندو هو، ۽ اڄ جڏهن هو خضاب استعمال ڪري رهيو آهي، تڏهن به الغوزا وڄائي رهيو آهي.“
ڦندڻ کان پڇيم،”لکڻ ۽ الغوزي وڄائڻ جو پاڻ ۾ ڪهڙو تعلق آهي؟“
جواب ڏنائين،”لکڻ جو جيستائين طبيعت جي رحجان سان تعلق آهي، تيستائين لکڻ ۽ الغوزي وڄائڻ ۾ ڪو فرق ڪونهي. ٻئي آرٽ آهن.“
چيم، ”لفظن جي اجائي تگڙمبازي نه ڪر.“
ڦندڻ ڪاوڙجي پيو. مون کان پڇيائين،”تون لکڻ کان سواءِ ٻيو ڪهڙو ڪم ڪري سگهندو آهين؟“
وراڻيم، ”ڪو به نه.“
پڇيائين،”ڇو؟“
جواب ڏنم،” ڇو جو مان ٻئي ڪنهن به ڪم جي لائق نه آهيان.“
”سبب؟“
”سبب جي مون کي خبر ڪونهي.“
”مطلب ته تون لکڻ کان سواءِ ٻيو ڪوبه ڪم ڪري نه سگهندو آهين.“
”ها.“چيم، ”مان لکڻ کان سواءِ ٻيو ڪو به ڪم ڪري نه سگهندو آهيان.“
”خميسو خان پڻ الغوزي وڄائڻ کان سواءِ ٻيو ڪو به ڪم ڪري نه سگهندو آهي.“ ڦندڻ چيو، ”اهو طيبعن جو رحجان آهي، جو تون لکڻ کان سواءِ ٻئي ڪم لاءِ بيڪار آهين، ۽ خميسو خان الغوزي وڄائڻ کان سواءِ ٻئي ڪنهن ڪم لاءِ بيڪار آهي.“
ان وقت مونکي پاڪستاني ثقافت جو شو بوائي Show Boy ياد آيو. هو ٽيليويزن تان خميسي خان، عالم لوهار ۽ فيض محمد بلوچ جا پروگرام پيش ڪندو هو، ۽ پوءِ ڏسنديئي ڏسندي هو پاڪستان جي چئن صوبن جي ريتن رسمن، تهذيب تمدن، موسيقي ۽ ثقافت جو ٺـيڪيدار ٿي پيو. هن وقت هو پاڪستاني ثقافت جو ڏاڏو آدم آهي.
مون ڦندڻ کان پڇيو، ”تون لکڻ کان سواءِ ٻيو ڪهڙو ڪم ڪري سگهندو آهين.“
ٺهه پهه جواب ڏنائين، ”مان ڪوڙ ڳالهائي سگهندو آهيان.“
چيم،”بڪواس پيو ڪرين.“
پڇيائين،”ڇو؟“
وراڻيم، ”ڪوڙ ڳالهائڻ وارا تو وانگر ٻاڪڙن جي چانهه ۽ لنڊي بازار جي ڪپڙن تي گذارو نه ڪندا آهن.“
پڇيائين،”ته پوءِ ڪوڙ ڳالهائڻ وارا ڇا ڪندا آهن؟“
”مزا ماڻيندا آهن.“ جواب ڏنم،”ڪوڙ ڳالهائڻ وارا سچ جي منهن ۾ ڌوڙ وجهي اڳتي نڪري ويندا آهن.“
ڦندڻ چيو، ”مان به اڳتي نڪري ويو آهيان.“
پڇيم،”ڇا ۾؟“
جواب ڏنائين، ”ڪوڙ ڳالهائڻ ۾،“
چيم، ”اهو به تنهنجو ڪوڙ آهي.“
پڇيائين، ”مڃين ٿو نه، ته مان ڪوڙو آهيان.“
مون کيس جواب نه ڏنو. ■
1976