ڪالم / مضمون

ڳالهيون پيٽ ورن ۾(ڀاڱو ٻيون)

هي ڪتاب ”ڳالهيون پيٽ ورن ۾ ، ڀاڱو : ٻيو“ شاعره ۽ ليکڪا سلطانه وقاصيءَ جي ڪالمن جو مجموعو آهي.
هن ڪتاب “ڳالهيون پيٽ ورن ۾” ۾ جيڪي ڪالم شامل آهن سي اسان جي ئي معاشري، اسان جي ئي ماڻهن ۽ اسان جي ئي دنيا جا آهن. هنن ڪالمن ۾ ڪيئي ڪهاڻيون، ڪيئي واقعا موجود آهي، تاريخ جا ڪيئي واقعا درج آهن. هن ڪتاب ۾ هڪ عام ڪهاڻي ملي ٿي ، اها آهي عورت جي ڪهاڻي، جنهن تي ليکڪا تمام گهڻو لکيو آهي، ڪيترين ئي عورتن جون ڪهاڻيون شامل آهن. هن ڳوٺ جي عورت، شهرن جي عورت، اٻوجهه سادي سودي، اڻپڙهيل عورتن سان گڏ لکيل پڙهيل عورت تي به لکيو آهي. سندس ڪالمن مان گهڻا عورتن تي لکيل آهن. ان جو هڪ سبب اهو به آهي ته هوءَ پاڻ به عورت آهي، هڪ ماءُ آهي، هڪ ڌيءُ آهي، هڪ ڀيڻ آهي.
Title Cover of book ڳالهيون پيٽ ورن ۾(ڀاڱو ٻيون)

سنڌين جي تعليم جي تباهيءَ ۽ ان جا ذميدار

مئي ۽ جون جا مهينا سڄي سنڌ ۾ مئٽرڪ بورڊ ۽ انٽر بورڊ جي امتحانن جي ڪري اهميت رکن ٿا. هي امتحان نه صرف ٻارن جا هوندا آهن، پر گڏوگڏ والدين به ان ۾ ايترا ته پريشان ٿي ويندا آهن، جو لڳندو آهي ته ٻار امتحان ڪو نه پيا ڏين، پر وڏا وري نئين سر پڙهن پيا. والدين جون اهي پريشانيون مختلف نوعيت جون هونديون آهن. ڪي والدين ان ڪري پريشان هوندا آهن ته انهن پنهنجي ٻارن کي پنهنجي محنت جي ڪمائي مان سٺن اسڪولن ۾ پڙهايو آهي. ٻار ڪوچنگ سينٽر به ويا آهن ۽ گهر ۾ به ٽيوشنيون رکيون اٿن. هاڻ باقي اهڙن محنتي ٻارن جو امتحان ۾ ڪهڙو حشر ٿيندو ان لاءِ ته اهي دعا ئي گهري سگهن ٿا ته ڪنهن اهڙي استاد جي هٿ پيپر اچي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ محنت جي مطابق مارڪون صحيح ڏي. والدين ان ڪري پريشان هوندا آهن ته اهي ڪهڙي بورڊ مان ٻارن کي امتحان ڏيارين ڇو ته وڏن شهرن خاص ڪري ڪراچي ۾ مارڪون سٺيون ڪو نه ٿيون ملن، ان ڪري ٻئي ڪنهن بورڊ مان امتحان ڏيارجي، جيئن مارڪون سٺيون ملن انهن سٺين مارڪن کي حاصل ڪرڻ جا طريقا به جام آهن. ڪي والدين ان ڪري پريشان هوندا آهن جو انهن جو اولاد سٺن اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ پڙهڻ کان پوءِ به محنت نه ٿو ڪري ان ڪري هو بورڊن جي اهڙي ماڻهن جي تلاش ۾ هوندا آهن جيڪي انهن کان لکين رپيا وٺي انهن جي ٻارن کي سٺن نمبرن ۾ پاس ڪن. اڃا به الائجي ٻيون ڪيتريون پريشانيون آهن والدين کي! انهن سڀني پريشانين کي لکي نه ٿو سگهجي پر هڪ ڳالهه تي سڀ متفق آهن ته اسان جو تعليمي نظام، اسان جا استاد، اسان جا والدين تعليم کي واپار بڻائي ويٺا آهن. وڏن شهرن ۾ وري به سٺا تعليمي ادارا آهن. پڙهائي جي به سختي آهي باقي سنڌ جي ٻين بورڊن جو جيڪو حال آهي سو اسان کان ڳجهو ڪونهي. اڳ به هڪ ڪالم ۾ مان لکي چڪي آهيان ۽ هاڻ وري ان ڳالهه کي ورجايان ٿي ته سکر بورڊ ۽ حيدرآباد بورڊ جي مئٽرڪ ۽ انٽر جي امتحانن جي رزلٽ تي نظر وڌي وڃي ته اها ڳالهه ظاهر ٿي پوندي ته پوزيشون کڻندڙن جو تعلق سنڌي استادن سان آهي، انهن ۾ هڪ ته انهن جو پنهنجو اولاد آهي ۽ ٻيا وري ڀائيٽا ڀاڻيجا آهن. ڪيترن سالن کان اهو ڌنڌو انهن ٻنهي بورڊن ۾ جاري آهي پر اڃا تائين بورڊن جي نگهبانن ان سلسلي ۾ ڪي سخت اپاءَ ڪين ورتا آهن. اسان جي سنڌ ۾ تعليمي ماحول اهڙو رهيو آهي جو ڊگري حاصل ڪرڻ تمام آسان ٿي پئي آهي. محنت کان بغير، ڏنڊي جي زور تي، ڪاپي جي زور تي هت سڀ ڪجهه ٿي وڃي ٿو. هت ڪراچي ۾ تعليمي ادارا به سٺا آهن ۽ تعليم جو معيار به بهتر آهي پر ڏٺو اهو ويو آهي ته جن ڏينهن رات محنت ڪئي انهن کي مارڪون ڪين ٿيون ملن. اهو نه ٿو چئي سگهجي ته هت ڪراچي ۾ ڪاپي نه ٿي ٿئي. يقينن ڪاپي ٿئي ٿي پر ايڏي وڏي پيماني تي نه ٿي ٿئي، جيڪا اسان وٽ ٻين بورڊن ۾ ٿئي ٿي. هت محنت ڪرڻ وارا به آهن ته ڪاپي ڪرڻ وارا به آهن. پر هت محنت ڪرڻ جو نتيجو گهٽ ٿو ملي. خاص ڪري سنڌين سان ته ويڌن آهي. اسان سنڌين جي هيءَ فطرت به عجيب آهي جو نالي پٺيان ذات ضرور لکندا آهن ان ڪري به نقصان پرائيندا آهيون. مئٽرڪ تائين ته اڃا به پرواه ناهي پر انٽر سائنس جي رزلٽ هر بورڊ لاءِ وڏي اهميت واري هوندي آهي، انهن رزلٽن تي سڄي مستقبل جو دارومدار هوندا آهن. ٻڌو اٿئون ته ٿيندو ائين آهي ته ات رزلٽ ڪڍڻ مهل، پيپر جاچڻ مهل حساب ڪتاب رکيو ويندو آهي ته ڪيتريون ميڊيڪل جون سيٽون آهن، ڪيتريون انجنيئرنگ جون سيٽون آهن. ان حساب ڪتاب کان پوءِ وڏو ڪاروبار هلندو آهي. هلندي پڄندي وارا ۽ پئسي وارا ماڻهو پنهنجو ڪم ڪڍائي ويندا آهن. ڇا هت افسوس جي ڳالهه نه آهي ته هت وڪامجي ٿو، هت پنهنجي ضمير جي قيمت لڳائي ٿو سو استاد ئي آهي . . . . !!! هنن سڀني حالتن ۽ ظلمن جو ذميوار استاد ئي آهي. هڪ محنتي ٻار جو مستقل تباهه به استاد ڪري ٿو ۽ هڪ نڪمي لاپرواهه ٻار کي آسمان جي بلندين تي پهچائڻ وارو به استاد ئي آهي. . . . . استاد پنهنجو رتبو پاڻ وڃايو آهي. هاڻ هو ڪيئن ٿو ٻارن جي صحيح تعليم تربيت ڪري سگهي؟ جي شاگرد نه پڙهڻ چاهي، ڪيڏو به ڏاڍو هجي پر اگر استاد سچو ۽ محنتي آهي ۽ تعليمي ادارن جا قاعدا قانون به سخت آهن ته پوءِ شاگرد مجبور ٿي پوندو پڙهڻ لاءِ . . . . . اسان وٽ تعليم جو ٻيڙو ٻڏو ئي ان ڪري آهي جو استاد توجهه نه ٿو ڏي ۽ شاگرد لاپرواهه ٿي ٿو وڃي. منهنجو جڏهن به سنڌ جي شهرن ڳوٺن ۾ وڃڻ ٿيندو آهي ته اتان جي رهواسين کان تعليم بابت پڇا ڪندي آهيان ته خبر پوندي آهي ته شاگردن کي ڪڏهن به ڪاليج ۾ پريڪٽيڪل ڪو نه ڪرايو ويندو آهي. ڇوڪريون ته ڪاليج ۾ داخلا وٺڻ کان پوءِ ڪاليج وينديون ئي ڪو نه آهن، ڇو ته انهن کي ات ڪير پڙهائڻ وارو ئي نه هوندو آهي. ليڪچرار نوڪريون وٺي ننڍن شهرن ۾ رهڻ بجاءِ سڀ ڪو وڏن شهرن ۾ ڊيپوٽيشن تي هليا اچن، جت ضرور آهي ات هڪ به استاد نه هوندو آهي ۽ ٻين هنڌ ضرورت کان وڌيڪ استاد ڀريا پيا آهن.
ڪاپي ڪلچر جيڪو اسان وٽ سالن کان وٺي جاري آهي اهو اڃا به زور وٺندو پيو وڃي. هاڻ ته فيشن ٿي پيو آهي ته سکر بورڊ يا حيدرآباد بورڊ مان امتحان ڏيئي پنهنجي مرضي جون مارڪون کڻي پوءِ وري هت ڪراچي مان ڊوميسائيل ٺهرائي داخلائون وٺجن . . . . . گذريل سال ڪراچي بورڊ ۾ پوزيشن کڻندڙ جون مارڪون 85 سيڪڙو هيون ۽ ٻين بورڊن ۾ 92 سيڪڙو تي پوزيشون هيون. ان جو نتيجو اهو نڪتو جو ايل ايم سي، پيپلز ميڊيڪل ڪاليج ۾ 80 سيڪڙو کان مٿي ويو. داخلا وقت ۽ هت ڪراچي ۾ ڊائو ميڊيڪل ڪاليج ۽ سنڌ ميڊيڪل ڪاليج جي داخلائن جي لسٽ ۾ پهرين ويهن داخلا وٺڻ وارو جو تعلق حيدرآباد ۽ سکر بورڊ سان آهي ڪراچي بورڊ جي پهرين نمبر حاصل ڪندڙ جو نمبر انهن کان پوءِ ٿو اچي. مون کي ته سمجهه ۾ نه ٿو اچي آخر ايتريون مارڪون ملي ڪيئن ٿيون وڃن، کڻي جذبات ۾ اچي سنڌيت جي زور تي ڪير ائين به چوي ته ڀلا وري به اهي سڀ سنڌي آهن. پر سائين منهنجا اهو سوچڻ گهرجي ته اسان جي مسئلن جو حل غلط طريقا نه هجڻ گهرجي. پنهنجي ڄاڻ ۽ لياقت تي جڏهن منزلون مارجن ان وقت ئي خوشي ٿيندي آهي.
تعليم بنيادي سنڌو آهي قومن جي ترقي جو، تعليم اسان کي ڄاڻ ۽ شعور ڏئي ٿي. اسان جي تعليمي ادارن ۾ ملندڙ تعليم، اتان جي شاگردن جو رويو ان قابل آهي جو اڳتي وڌي ٻين قومن ۽ گروهن سان مقابلو ڪري سگهن؟ مقابلي جي ميدان ۾ جڏهن اسان جا شاگرد پوئتي رهجي ويندا آهن ته اسان رڙيون ڪندا آهيون، هنڀوڇون هڻندا آهيون ته اسان جي نوجوانن کي روزگار نه ٿو ملي. ان وقت اسان پنهنجي دل تي هٿ رکي امين ٿي اهو فيصلو ڇو نه ٿا ڪيون ته هي سڀ نوجوان ان قابل آهن ته مقابلي جي ميدان ۾ ڪامياب رهن . . . . .؟ هي ڪوٽا سسٽم، هي ڪاپي ڪلچر هي ڌعونس دڙڪا ئي آهن جنهن جي ڪري ٿورو گهڻو سنڌي ماڻهو نظر پيو اچي پر آخر ڪيستائين ائين ٿيندو رهندو؟ اسان ڪيستائين ڪچن بنيادن تي محل تعمير ڪندا وتنداسين، اهڙا محل جيڪي اڳتي هلي هڪ ڦوڪ سان اڏامي ويندا. ڪراچي به اسان جي آهي ڪراچي جا تعليمي ادارا به اسان جا آهن پر ان ويل ڪيتري نه دل کي راحت ملندي جڏهن اسان جا شاگرد پنهنجي صلاحيت تي ٻين شاگردن تي سبقت حاصل ڪندا. باقي اهڙي طريقي سان چور دروازن سان اچڻ ڪنهن به شعور واري ماڻهوءَ کي ڪيئن وڻندو. اخبارن ۾ بيان بازي اڳتي هلي داخلا پاليسي اڃا به سخت ٿي وڃي. جهڙي ڪراچي جي انجنيئرنگ ڪاليجن ۾ اهو قانون هن سال کان لاڳو ڪيو ويو آهي ته آئينده هنن ادارن ۾ انهن شاگردن کي داخلا ملندي، جن ڪراچي بورڊ مان انٽر ڪئي هوندي. اهو ساڳو قانون ميڊيڪل ڪاليج ۾ به لاڳو ٿي سگهي ٿو. مان ته سمجهان ٿي ته اهو پاڻ چڱو آهي ڇو ته ائين ڪرڻ سان جيڪو اندرون سنڌ جي بورڊن ۾ امتحان ڏيڻ جو رواج پيو آهي، تنهن ۾ ڪمي ايندي.
هاڻ ٿيندڙ امتحانن ۾ تمام گهڻي سختي جي ضرورت آهي ان سختي لاءِ سخت قاعدا قانون به جوڙڻا پوندا. اسان جو موجوده نسل جيڪو پڙهڻ کان سواءِ ڊگريون حاصل ڪرڻ ٿو چاهي، اهي استاد جن علم کي واپار بنايو آهي ۽ اهي والدين جي پنهنجي اولاد کي غلط طريقن سان مٿي آڻڻ چاهين ٿا انهن سڀني کي سزا ملڻ گهرجي ان سزا لاءِ صرف سختي جي ضرورت آهي. بورڊن جي رزلٽن مهل سخت چيڪنگ جي ضرورت آهي. جنهن شاگرد کي گهڻيون مارڪون ملن ٿيون ته ان جو پيپر مختلف استادن کان چيڪ ڪرائجي، هٿ اکرن جي به شاهدي وٺجي هت ته حال اهو آ ته شاگرد گهر ۾ ستو پيو آهي ۽ پيسن تي خريد ڪيل ماڻهو وڃي ٿا پيپر ڏيئي اچن. هاڻ خدا جي واسطي هن قوم کي سڌارڻ لاءِ غلط طريقن جي تائيد نه ڪرڻ گهرجي. تعليم ئي اهو معيار ۽ سنڌو آهي جنهن جي ڪري قومون ترقي ڪنديون آهن، الله جو واسطو اٿو ته تعليم کي ڪاروبار نه ٺاهيو، غلط طريقي سان تعليم حاصل ڪندڙ نوجوانن ۾ شعور نالي ماتر به ڪو نه هوندو آهي. اچو ته گڏجي هنن سڀني غلط رستن ۽ چوواٽن کي پنهنجي بهتر عمل سان بند ڪري ڇڏيون، اهڙيون نيون واٽون ٺاهيون جيڪي اسان جي قوم جي نوجوانن کي ترقي جي بلندين تائين وٺي وڃن.
آچر 15 مئي 1994ع