ڪالم / مضمون

ڳالهيون پيٽ ورن ۾(ڀاڱو ٻيون)

هي ڪتاب ”ڳالهيون پيٽ ورن ۾ ، ڀاڱو : ٻيو“ شاعره ۽ ليکڪا سلطانه وقاصيءَ جي ڪالمن جو مجموعو آهي.
هن ڪتاب “ڳالهيون پيٽ ورن ۾” ۾ جيڪي ڪالم شامل آهن سي اسان جي ئي معاشري، اسان جي ئي ماڻهن ۽ اسان جي ئي دنيا جا آهن. هنن ڪالمن ۾ ڪيئي ڪهاڻيون، ڪيئي واقعا موجود آهي، تاريخ جا ڪيئي واقعا درج آهن. هن ڪتاب ۾ هڪ عام ڪهاڻي ملي ٿي ، اها آهي عورت جي ڪهاڻي، جنهن تي ليکڪا تمام گهڻو لکيو آهي، ڪيترين ئي عورتن جون ڪهاڻيون شامل آهن. هن ڳوٺ جي عورت، شهرن جي عورت، اٻوجهه سادي سودي، اڻپڙهيل عورتن سان گڏ لکيل پڙهيل عورت تي به لکيو آهي. سندس ڪالمن مان گهڻا عورتن تي لکيل آهن. ان جو هڪ سبب اهو به آهي ته هوءَ پاڻ به عورت آهي، هڪ ماءُ آهي، هڪ ڌيءُ آهي، هڪ ڀيڻ آهي.
Title Cover of book ڳالهيون پيٽ ورن ۾(ڀاڱو ٻيون)

شعور جي منزل

مان هڪ اهڙي تنظيم ۾ ويٺي هيس جت سنڌ مان ڪافي سڄاڻ ماڻهو ويٺا هئا. ان تنظيم جي مان به ميمبر آهيان. ڪافي دفعا گڏجي ڪم ڪيو اٿئون. هن ڀيري مون ات هڪ نئون چهرو ڏٺو. هوءَ ڏاڍي اٻوجهه هئي ۽ پياري هئي ۽ هيسيل ويٺي هئي. جت گهڻا مرد هجن ۽ هڪ ٻه عورت هجي ته هروڀرو به بيچيني ٿيندي آهي. شايد هوءَ نئين هئي ان ماحول ۾ تڏهن ايترو پريشان ويٺي هئي. مان هلي ويس ان سان ملڻ لاءِ، ان جو ڀاءُ به ات ان سان گڏ هو. ڳالهين دوران ان مون کي حيرت ۽ عجب مان هڪ حيران ڪُن واقعو ٻڌايو، (هي واقعو ان لاءِ حيران ڪُن هو) ان ٻڌايو ته ادي اسان سڀ هت هوٽل ۾ رهيل آهيون، مون سان گڏ هڪ ٻي ساٿياڻي به ڪمري ۾ رهيل آهي. مان ته اڃا نئين آهيان ان ڪري گهٽ ٿي ڪنهن کي سڃاڻان. منهنجي ساٿياڻي سڀني کي سڃاڻندي آهي. ان ڪري هوءَ سڀني سان ڳالهائيندي به آهي. ڪالهه رات پروگرام ختم ٿيڻ کان پوءِ اسان رات جي ماني کائي بيٺا هئاسين ۽ منهنجي ساٿياڻي (جيڪا پاڻ سٺي اديبه آهي) سڀني سان ڳالهائي پئي، مان ته ات ماٺ ڪيو بيٺي هيس، ات بيٺل هڪ ماڻهو ٻه ٽي دفعا مون کان منهنجو نالو ۽ مان ڪٿان آئي آهيان پڇيو. هر بار مون ان کي جواب ڏنو. آخر جڏهن هو نه مڙيو ۽ وري پڇيائين ته مان چيومانس اوهان مون کان بار بار منهنجو نالو ڇو ٿا پڇو؟ ان جواب ۾ چيو ته مون کان اوهان جو نالو وسريو ٿو وڃي اُن جو رويو ۽ ڳالهائڻ جو انداز سٺو نه هو. ٿورو همت ڪري ان کي چيم اوهان جو منهنجي نالي ۾ ڇا وڃي، ڇو ٿا پڇو گهڙي گهڙي منهنجو نالو. ائين چئي مان اتان هلي ويس ۽ گهٻراهٽ ۾ وڃي لفٽ ۾ چڙهيس. جيئن مان پنهنجي ڀاءُ جي ڪمري ڏانهن وڃان ۽ ان کي سڀ ڪجهه ٻڌايان. لفٽ ۾ چڙهڻ کان پوءِ الائجي ڪهڙو بٽڻ دٻايم، جڏهن لفٽ کلي ته خبر پئي ته مان هوٽل جي آخري منزل تي بيٺي هيس. هاڻ ته مان صفا پريشان ٿي ويس، اُت ڪجهه انگريز عورتون ۽ مرد بيٺا هئا، مون کي ته ڪا خاص انگريزي به ڪا نه پئي آئي، مڙيئي ڪجهه ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪيم ته اهي سمجهي ويا ته مان ڀلجي پئي آهيان، سو انهن هوٽل جي هڪ ماڻهوءَ کي سڏيو جنهن مون کي ٻڌايو ته منهنجو ڀاءُ فلاڻي نمبر ڪمري ۾ رهندو آهي ۽ اهو ماڻهو مون کي ڀاءُ جي ڪمري تائين ڇڏي ويو. مون کي ته ڏاڍو روئڻ پي آيو، ڀاءُ کي چيم ته مان هت ڪو نه رهندس، مون کي ڀيڻ جي گهر ڇڏي اچ. سو ادي رات مان پنهنجي ڀيڻ وٽ ويس هاڻ اتان پئي اچان. ان جڏهن اها حيرت ناڪ خبر ٻڌائي ته مان به اهڙو ئي حيرانيءَ مان پڇيومانس ته اهو آهي ڪير ٿورو مون کي ڏيکار ته سهي ان مون کي اشارو ڪري ٻڌايو ته فلاڻو آهي، جنهن شخص ڏانهن ان اشارو ڪيو اهو منهنجي اڳيان چڱو معتبر ماڻهو آهي. هاڻ ته مان سچ پچ حيران ٿي ويس، ان شخص مان مون کي اها اميد نه هئي. جنهن وقت ان ڇوڪريءَ مون کي اهو سڄو قصو ٻڌايو پئي ان ويل به ان تي گهٻراهٽ طاري هئي ۽ اکين ۾ هلڪي آلاڻ هئي.
ان ويل منهنجي ذهن ۾ الائجي ڪيترا خيال آيا ۽ ويا پئي، مان ٿورو ڳالهه کي ٺاهڻ لاءِ ان ڇوڪريءَ کي سمجهائيندي چيو ته ڪير نالو ٿو پڇي ته ان ۾ گهٻرائڻ جي ڪهڙي ڳالهه آهي. تو کي بجاءِ گهٻرائڻ جي نرمائي سان ان شخص کي چئين ها ته ادا هڪ ته ٻه ٽي دفعا نالو ٻڌايو اٿمانو اگر ياد نه ٿو اچيو ته ذهن تي زور نه ڏيو. ڀلا توهان کي ضرورت ڪهڙي آهي، منهنجي نالي ياد رکڻ جي ٿوري سختيءَ سان ان شخص سان ڳالهائين ها، ان کي اهو احساس ئي نه ڏيارين ها ته ڪو تون ان جي رويي کان پريشان ٿي آهيان. چوڻ لاءِ مان چئي ويس پر اها حقيقت آهي ته پهريون دفعو گهر کان ٻاهر نڪري ماحول ۾ اچڻ بذات خود هڪ وڏو مرحلو آهي. گهڻن سٺن ماڻهن جي وچ ۾ هڪ انسان جو رويو تڪليف ده ٿي پوندو آهي. مايوس ڪندو آهي ۽ رستا روڪيندو آهي. مان اڪثر اهو چوندي آهيان ته اسان عورتن جي سجاڳي ۽ حقن لاءِ تمام گهڻو پاڻ پتوڙيون ٿا. عورت کي حقن جي آشنائي ڏيارڻ جي ڪوشش ڪيون ٿا. پر حقيقت ته اها آهي ته جيستائين اسان جي معاشري ۾ مرد جو ذهن نه مٽجندو اوستائين ڪا به تبديلي ڪا نه ايندي، اسان جي مشرقي ماحول ۾ عورت قدم قدم تي مرد جي محتاج آهي، مرد جي تعاون ۽ سرپرستيءَ کان سواءِ عورت ڪجهه به نه ٿي ڪري سگهي. شعور جي سجاڳيءَ جي ضرورت عورت سان گڏ مرد کي به آهي هي جيڪي نياڻيون گهرن مان ٻاهر نڪرن ٿيون انهن کي ٿوريون ڳالهيون به نراس ڪري ٿيون ڇڏين.
اسان جي گهرن جو ماحول منجهيل ۽ ٻوساٽيل هوندو آهي. خاص ڪري اهڙا گهر جت مائر ۽ پيئر گهٽ پڙهيل آهن. ات ٻاهر جي دنيا جي تربيت ڪجهه گهٽ ملندي آهي. اهڙن گهرن ۾ اولاد کي اهو چيو ويندو آهي ته ٻاهر جي دنيا ڏاڍي خراب آهي. ماڻهو ڏاڍا خراب آهن وغيره وغيره. ان ويل اهو ڪين سمجهايو ويندو آهي ته ٻاهر جي دنيا کان ڪناره ڪش ٿي رهي ڪو نه ٿو سگهجي. گهر جي دنيا ۾ رهي ڪري ٻاهر جي دنيا ۾ پنهنجي حيثيت مڃائڻي پوندي آهي. هيءُ دنيا جيتري خراب آهي، ان کان وڌيڪ سٺي به آهي. جيئن ته هن ڇوڪريءَ کي به هيترن سارن ماڻهن جي وچ ۾ هڪ شخص سان شڪايت هئي ته ٻين کوڙ سارن ڀائرن ۽ بزرگن کيس نياڻي ۽ ڀيڻ ڪري سمجهيو هوندو هڪ شخص جي ڪري نه ته دنيا ڇڏي سگهجي ٿي نه وري پنهنجو مستقبل داءُ تي لڳائي سگهجي ٿو. اسان جي سنڌي ماحول ۾ شهرن توڙي ٻهراڙين ۾ اسان نياڻين کي گهڻي آزادي نه ٿا ڏئي سگهون. ماحول جون پابنديون اخلاق جون قدرون ۽ ريتون رسمون اسان جي مٿان حاوي آهن. اها چڱي ڳالهه به آهي. اولاد ۾ ڌيءَ هجي يا پٽ هڪ عمر تائين ان جي رهبري ڪرڻ ضروري آهي. آزادي ۽ ڇڙواڳي ٻه لفظ آهن جن ۾ زمين آسمان جو فرق آهي. آزاديءَ جي معنيٰ آهي ته توهان پنهنجي باري ۾ سوچيو، خواب ڏسو، خواهشن جو اظهار ڪيو، پنهنجي وڏن جي رهبريءَ سان منزل تلاش ڪيو، ڇڙواڳي برباديءَ جو ٻيو نالو آهي. اولاد کي آزادي ڏئي ان جون بيجا خواهشون پوريون ڪري، انهن کي جام پئسو ڏئي دنيا جي ڪوسائي ۽ ٿڌائي کان واقف نه رکبو ته اهڙو اولاد وڃي تڪليفن جي اوجهڙ ۾ پوندو آهي.
ان ڳالهه تي ضرور سوچڻ گهرجي ته اسان وٽ هونئن عورتن ۽ نياڻين کي گهڻي آزادي نه ملندي آهي. اگر ڪي نياڻيون ٻاهر نڪرن ٿيون ۽ اها وقت جي ضرورت به آهي ۽ سٺي ماحول ۾ اچڻ چاهين ٿيون اهڙو ماحول جت سماجي ڪم ٿين ٿا، ادبي ۽ صحافتي ميڙا مچن ٿا ته ات اهڙين ڇوڪرين جي همت افزائي ڪرڻ گهرجي، گڏجي ڪم ڪرڻ سان ئي اسان وٽ ترقي ٿي سگهي ٿي. جيستائين عورتون اسان جي معاشري ۾ پنهنجو ڀرپور ڪردار ادا ڪنديون اوستائين اسان دنيا سان ڪلهو ڪلهي ۾ ملائي نه ٿا هلي سگهون.
اسان وٽ سنڌي عورت محنت ڪش آهي، ٻهراڙين ۾ هوءَ پنهنجي مرد سان ٻنين ۾ ڪم ڪري ٿي گاهه ڪري ٿي، ڪاٺيون گڏ ڪري ٿي غريب عورتون پئسي وارن وٽ پورهيت ٿي ڪم ڪن ٿيون، ڏينهن رات ٿورن پئسن يا وري پيٽ ۽ لٽي تي ڪم ڪن ٿيون. ان کان مٿي ٿورو طبقو جيڪو ماستر ۽ ڪلرڪ آهن، انهن جون عورتون برقعا پائينديون آهن، سڄو ڏينهن ڳوٺ راڄ ۾ پيون گهمنديون پر ڪم ڪرڻ کان ڀڄنديون آهن، سبڻ ڀرڻ به نه چاهينديون آهن. اسان وٽ انهن سفيد پوش نياڻين ۽ عورتن جي به ڪمي ڪانهي، جيڪي گهر ويٺي ڀرت ڀري، رليون ٺاهي ۽ اڳٺ ٺاهي معاشي طور پنهنجي مردن جون ساٿياڻيون آهن، اهي سڀ ڳالهيون به پنهنجي جاءِ تي، صحيح آهن پر اسان وٽ عورت کي ذهني آزادي، علم حاصل ڪرڻ جي آزادي گهٽ آهي. ضروري نه آهي ته علم حاصل ڪري نوڪريون ڪجن، هڪ پڙهيل لکيل عورت هڪ بهتر زال ۽ بهتر ماءُ به ته هوندي آهي. ڀلا پڙهائي ڪري نوڪري ڪرڻ ۾ به ڪهڙو هرج آهي. اڄ ڪلهه مهانگائيءَ جو دور آهي، مقابلي جو دور آهي. بهتر مستقبل حاصل ڪرڻ لاءِ پيٽ ۽ اجهو حاصل ڪرڻ لاءِ پئسي جي ضرورت آهي. اهو پئسو عورت ۽ مرد گڏجي ڪمائي پاڻ وٽ خوشحالي آڻي سگهن ٿا.
عورتون ۽ نياڻيون جڏهن ٻاهر نڪرن ٿيون ته انهن کي تحفظ ۽ عزت ملڻ گهرجي اڳتي وڌڻ لاءِ انهن کي ماحول ٺاهي ڏجي. سنڌ ملڪ جي اها ريت ته نياڻين کي مان ڏيڻو آهي، عزت ڏيڻي آهي، اها روايت قائم رکڻ گهرجي. عورتن ۽ نياڻين کي به همت وارو ۽ بردبار ٿيڻ گهرجي. ٿوري ڳالهه تي مايوس ۽ نراس نه ٿيڻ گهرجي. بهرحال هي دنيا آهي، جيڪا اجگر وانگر وات ڦاڙيو ويٺي آهي، ويرن لهرن وانگر ڪُن پئي هڻي. هت بهرحال پاڻ کي سنڀالڻو آهي ۽ سنڀالي اڳتي قدم وڌائي منزل حاصل ڪرڻي آهي. شعور جي منزل علم جي منزل حقن جي منزل.
هلال پاڪستان 11 ڊسمبر 1994ع