ڪالم / مضمون

ڳالهيون پيٽ ورن ۾(ڀاڱو ٻيون)

هي ڪتاب ”ڳالهيون پيٽ ورن ۾ ، ڀاڱو : ٻيو“ شاعره ۽ ليکڪا سلطانه وقاصيءَ جي ڪالمن جو مجموعو آهي.
هن ڪتاب “ڳالهيون پيٽ ورن ۾” ۾ جيڪي ڪالم شامل آهن سي اسان جي ئي معاشري، اسان جي ئي ماڻهن ۽ اسان جي ئي دنيا جا آهن. هنن ڪالمن ۾ ڪيئي ڪهاڻيون، ڪيئي واقعا موجود آهي، تاريخ جا ڪيئي واقعا درج آهن. هن ڪتاب ۾ هڪ عام ڪهاڻي ملي ٿي ، اها آهي عورت جي ڪهاڻي، جنهن تي ليکڪا تمام گهڻو لکيو آهي، ڪيترين ئي عورتن جون ڪهاڻيون شامل آهن. هن ڳوٺ جي عورت، شهرن جي عورت، اٻوجهه سادي سودي، اڻپڙهيل عورتن سان گڏ لکيل پڙهيل عورت تي به لکيو آهي. سندس ڪالمن مان گهڻا عورتن تي لکيل آهن. ان جو هڪ سبب اهو به آهي ته هوءَ پاڻ به عورت آهي، هڪ ماءُ آهي، هڪ ڌيءُ آهي، هڪ ڀيڻ آهي.
Title Cover of book ڳالهيون پيٽ ورن ۾(ڀاڱو ٻيون)

پراڻي ٽهيءَ جا اديب ۽ نئين ٽهيءَ جا رويا

تازو فهميده حسين جو هڪ مضمون پڙهيم. ان ۾ هن ان ڳالهه جو احساس ڏياريو آهي ته وقت گذرڻ سان اديبن کي وساري ٿو ڇڏجي. اهي اديب جيڪي مسلسل لکي رهيا آهن اهي ياد رهجي ٿا وڃن باقي اهي اديب جن تمام سٺو ۽ گهڻو لکيو پر هاڻ اهي نه ٿا لکن ته انهن کي خاص ڪري اسان جي نئين ٽهي بلڪل ڪو نه ٿي سڃاڻي. ان جنهن واقعي جو ذڪر ڪيو آهي. اهو منهنجي سامهون ٿيو هو ۽ مان ات ڪافي شرمندي به ٿي هئس منهنجي شرمندگي صرف ان ڪري هئي ته اسان جا نوجوان اديب ۽ پڙهندڙ صرف انهن کي ياد رکن ٿا جن کي انهن موجوده وقت ۾ پڙهيو آ. گهڻو پراڻو ادب ته ٺهيو پر پنج ست سال اڳ جو ادب ۽ اديب انهن لاءِ اجنبي ٿي ٿا پون. اها حقيقت آهي ته جڏهن به ڪو نئين مان لکندو آهي ته ان کي اهو مشورو ڏنو ويندو آهي ته لکڻ سان گڏ سٺو ادب پڙهڻ تمام ضروري آهي. ڏٺو ويو آهي ته ضروري نه آهي جنهن کي لکڻ جو ڏانءُ هجي اهو ئي اديب پڙهي، سٺا ناليج وارا ڪتاب پڙهي. اسان جي آس پاس ايترا ڪيترا وجود آهن جيڪي ڪتابن جا ڪيڙا آهن هر قسم جو ڪتاب اهي پڙهندا آهن، پر پاڻ لکي نه ڄاڻندا آهن. اهو به ٻڌو اٿئون ته چار ڪتاب پڙهي ڊگريون حاصل ڪرڻ ڪا وڏي ڳالهه ڪانهي، مطالعو وسيع ڪرڻ سان ئي ڄاڻ وڌي ٿي ۽ پختگي اچي ٿي.
ياد اٿم اهو ڏينهن جڏهن فقير محمد لاشاري جي ياد ۾ هڪ پروگرام هو ات مان فهميده کي چيو ته اهو ڏينهن به ايندو جڏهن ڪي ماڻهو اسان کي به ائين ياد ڪندا. جواب ۾ فهميده چيو ماٺ ڪري ويهه تو کي مون کي ڪير ڪو نه ياد ڪندو بس رڳو وقت سان عزت رهجي اچي. آهي به ته اهو سچ ڪير ٿو ڪنهن کي ياد ڪري؟ جيڪي چلهه تي دل تي. جيڪي اُسريا سي وسريا. جڏهن اسان جي ماڻهن جي اها حالت آهي جو ٻه چار سال به ڪنهن کي ياد نه ٿا رکي سگهن اُهي شخصيتون جيڪي پنهنجي قلم جي ذريعي جدوجهد جي ذريعي تاريخ جو حصو ٿي سگهن ٿيون انهن کي پنهنجي ذهن تا، دل جي ورقن تان ميساري ڇڏيون ٿا. گذريل مهيني جي ئي ڳالهه آهي حيدربخش جتوئي جي ورسي به خاموشي سان گذري ويئي. حيدر بخش جتوئي هڪ سٺو اديب ۽ پنهنجي مقصد لاءِ جان ۽ مال جي بازي لڳائڻ وارو هڪ سچو شخص هو. پراڻي ڳالهه ڪانهي ستر ۾ گذاري ويو. اڄ هي شخص اسان کي ياد ڪونهي. هڪ اهم ڳالهه اها آهي ته “جيئي سنڌ” نظم جو خالق به حيدر بخش جتوئي آهي. حيدر بخش جتوئي جهڙا ماڻهو صدين کان پوءِ پيدا ٿيندا آهن انهن جي زندگي جي جدوجهد پيغام هوندي آهي آئينده انهن ئي واٽن تي ويندڙ انسانن جي. اڃا ڪالهه جي ڳالهه آهي طارق اشرف گذاري ويو هڪ سٺو اديب ۽ سهڻي رسالي جو خالق آهي طارق اشرف. ان پنهنجي سڄي زندگي ادب جي خدمت ۾ گذاري، موٽ ۾ اسان وٽان ان کي ڇا مليو آهي . . . .؟ استاد بخاري جهڙو شاعر جنهن هن ڌرتي تي سنڌ جو جهنڊو کوڙيو ۽ پنهنجا پير پختا ڪري وڏي واڪ چوندو رهيو اهو سڀ ڪجهه منهنجو آ. ظالم جيڪڏهن مون کي ماريندين ته منهنجا رت ڦڙا به هن ڌرتي تي ڪرندا. مرندس ته قبر به منهنجي هت ٺهندي. ان شاعر جو اسان ڪهڙو قدر ڪيو آهي؟ فقير محمد لاشاري جاڳو اخبار ۽ عوامي آواز جي ذريعي پنهنجي قلم جي طاقت ڏيکاريندو رهيو. موقعي مهل سان سندس لکيل آيڊيٽوريل وقت حڪومت کي به ڌوڏي ڇڏيندا هئا. ڪهڙو اسان مان ڏنو آهي فقير محمد لاشاري کي . . . . . ؟ ڪيترا نالا وٺي ڪيترا وٺجن جيڪي به اسان کان ڏور ٿا ٿين اسان جي دلين تان ميسارجي ٿا وڃن.
هڪ ٻي ڳالهه ته اسان پنهنجن پراڻن زنده اديبن جو به قدر ڪو نه ٿا ڪيون. جيڪي اديب پنهنجي قول فعل ۾ تضاد آڻين ٿا. يقينن انهن جي وٺ ڪجي پر اهي اديب جن جو ڪردار مضبوط ۽ عمل سهي آهي ته پوءِ اسان انهن کي تنقيد جو نشانو ڇو ٿا بنايون؟ اسان جا پراڻا وڏا اديب ۽ ڪهاڻيڪار جيڪي هاڻ اگر نه ٿا لکن ته ان جو اهو مطلب نه آهي ته ان اديب جي لکيل لکڻين کي اسان ڪنڊم ڪري ڇڏيو. اهو ڪو هروڀرو جو شرط ته نه آهي ته انهن جي ويهي بي عزتي ڪجي . . . . . ستر جي ڏهاڪي ۾ بي انداز شاعرائون، شاعر ۽ ڪهاڻيڪار پيدا ٿيا. انهن وقت حالتن مطابق سٺو به لکيو. هاڻ انهن مان گهڻا نه ٿا لکن پر جڏهن به سنڌي ادب جي تاريخ لکي ويندي ته انهن جو ذڪر ڪرڻ کان سواءِ تاريخ اڻ پوري رهجي ويندي آهي. هنن حالتن تي به نظر رکڻ گهرجي، ته ڪي اديب اهڙا هوندا آهن جيڪي مسلسل لکندا آهن. ڪي اديب حالتن جي پيداوار هوندا آهن، ڏکيا وقت ۽ ناموافق حالتون انهن کي مجبور ڪنديون آهن ته هو لکن. پوءِ ٿيندو اهو آهي ته اهي اديب ان مختصر دور ۾ شاهڪار تخليق ڪري ڇڏيندا آهن. انهن جون لکڻيون دل تي نقش ٿي وينديون آهن پوءِ اوچتو ئي اوچتو هو لکڻ ڇڏي ڏيندا آهن. حالتون مٽجڻ سان انهن جي وجود ۾ جذباديت ۽ هيجاني ڪيفيت لکڻ تي مجبور ڪندي هئي سا ماٺ ٿي ويندي آهي ته هو به لکڻ ڇڏي ڏيندا آهن. جيجي زرينه بلوچ هڪ سٺي ڳائڻي آهي پر ان “جيجي” جهڙي ڪهاڻي لکي پاڻ کي سٺين ڪهاڻيڪارن ۾ شامل ڪري ڇڏيو آهي. خيرالنساء جعفري جنهن جي لاءِ مان چوندي آهيان ته هوءَ سنڌي ادب ۾ اسان عورت ليکڪائن جي سربراهي ڪري ٿي ان به ته هروڀرو گهڻو ڪو نه لکيو آهي. جمال ابڙو جنهن کي اسان افساني جو ابو چئون ٿا ۽ سندس ڪهاڻيون زنده ڪردارن جو شاهڪار ڪهاڻيون آهن. ان به ته صرف ٻارهن ڪهاڻيون لکيون آهن. اهڙي طرح سان سراج، آغا سليم، تنوير عباسي، حميد سنڌي انهن سڀنن لکڻ ڇڏي ڏنو آهي. لکڻ ڇڏي ڏيڻ سان اسان انهن جي اهميت نه ٿا گهٽائي سگهون. اهي سڀ ماڻهو پنهنجي ليکي هڪ الڳ ڪردار نڀائين پيا، گهڻو ڪجهه ڪن پيا انهن سڀني ان دور ۾ لکيو، جڏهن لکڻ ۽ رسالا ڇپائڻ تمام ڏکيو ڪم هو هاڻ ته گهڻو ڪجهه لکڻ جي آزادي آهي. پر پراڻو دور ڏاڍو سخت دور هو. ها باقي رهيو امر جليل جيڪو مسلسل لکي پيو، بقول امر جليل جي ته مان پيدائشي اديب آهيان لکڻ کان سواءِ رهي ڪين سگهندس. بخت زور آهن امر جليل جا جو سنڌ ڇڏي وڃي اسلام آباد وسائي اٿس، جيڪڏهن هجي ها هت ڪراچي يا حيدرآباد ۾ ته پوءِ اهڙو ته حشر ٿئيس ها جهڙو اسان جي حميد سنڌي ۽ قمر شهباز ۽ ٻين اديبن جو ٿئي پيو. اديب اهو به ڪامورو اديب اسان جي ماڻهن کي ڪٿي ٿو هضم ٿئي. هاءِ گهوڙا ته ڪندا آهيون ته اسان جا سنڌي چڱين نوڪرين ۾ ڪو نه آهن پر جيڪي آهن تن مان جيڪي اديب ڪامورا آهن انهن جو جيڪو حشر اسان ڪيون پيا سو به لڪل ڪونهي.
منهنجا پيارا سنڌيو قدر ڪيو هنن پنهنجي اديبن جو جيڪي جيئرا ويٺا آهن. مرڻ کان پوءِ ماتم ڪرڻ ۽ سيمينار ڪرائڻ مان فائدو؟ يقينن انهن اديبن کي به بخش نه ڪيو جيڪي ڪوتاهيون ڪن ٿا. غلطين جي نشاندهي ڪرڻ به ضروري آهي پر، جن مان لهڻو انهن کي مان ڏيڻو پوندو. نوجوان ٽهي کي اها گذارش ڪرڻي آهي ته مهرباني ڪري سنڌي ادب توڙي دنيا جو ادب پڙهو. پڙهڻ کان سواءِ سٺو نه لکي سگهبو آهي. هي ڪالم ختم ڪرڻ کان اڳ ۾ اوهان کي هڪ لطيفي جهڙي حقيقت ٻڌائڻ گهران ٿي. هي جو اسان جا نوجوان اديب اسٽيج تي بيهي وڏن اديبن کي تنقيد جو نشانو بنائين ٿا انهن کي انهن جي ٽهي جو عڪس ڏيکارڻ چاهيان ٿي. اسان جي هڪ يونيورسٽي آهي، ات هڪ سنڌي ڊپارٽمينٽ آهي. اهو ڊپارٽمينٽ هر سال هڪ پروگرام ڪندو آهي. جنهن ۾ اهي شاگرد اچي گڏ ٿيندا آهن جيڪي سنڌي ادب ۾ ايم اي پيا ڪن. انهن شاگردن ۽ شاگردياڻين کي مان سڃاڻان ڇو ته انهن مان ڪي اديب به آهن. سو سائين منهنجا تازو انهن جيڪو پروگرام ڪيو ان ۾ ڇا ٿيو جو پروگرام جي ميزبان جنهن پروگرام هلايو پئي تنهن ڪن خوبصورت شعرن جي چونڊ ڪئي ۽ مختلف مهمانن ۽ تقرير ڪندڙ کي شعر پڙهي مٿي گهرائي رهي هئي. جڏهن مهمان خصوصي جو وارو آيو تڏهن ان جيڪو شعر پڙهيو تنهن ته سڄو ٻيڙو ئي ٻوڙي ڇڏيو. ان مهمان خصوصي لاءِ هي شعر پڙهيو
“هي منهن ڏيئي ٻن، تون وهه کائي نه مرين”
هاڻي ته سائين توهان سوچي سگهو ٿا ته ان پروگرام ۾ ان مهمان خصوصي جو ڪهڙو حشر ٿيو هوندو . . . .!!! اها ڳالهه لکڻ جو مقصد اهو آهي ته اسان جا هي شاگرد جيڪي شاعر ۽ اديب به آهن. سنڌي ادب ۾ ايم اي پيا ڪن. آئينده هلي اهي ڪاليجن ۾ پڙهائيندا. ايم اي جي ليول تائين پهچڻ کان پوءِ انهن جو هي حال آهي ته پوءِ اڳتي هلي هو ڪهڙو ٻوٽو ٻاريندا. انهي سببن جي ڪري منهنجو عرض آهي نئين ٽهي جي اديب ۽ شاعرن کي ته خدا جي واسطي وڏن اديبن تي تنقيد ڪرڻ کان پهرين توهان پاڻ کي ته سڌاريو. علم ۽ ڄاڻ وڌايو گهٽ ۾ گهٽ ايترو ته ڪري ڏيکاريو جيڪو ٻيا ڪري ويا آهن.
آچر 17 جولاءِ 1994ع