ڪراچيءَ جو ڪيڏارو
ڪيترو نه پرايو آ مون هت اچي. هت ڪير ڪنهن جو ڪونهي هر ڪو پنهنجو پاڻ ۾ مست آهي. ڪنهن کي به ڪنهن جي ڏکن ۽ سکن جي پرواهه ناهي. هيءَ ڪراچي جت خود غرضي۽ بي ايماني جي بازار چوٽ تي چڙهيل آهي. هت پئسو جام آهي هت ڪير به بکيو ڪو نه سمهندو آهي ۽ نه وري بکيو اٿندو آهي. هت سڀ ڪو وقت سان ساٿ ڏيو بيٺو آهي. وقت گذريو وڃي. پر ڪم پورا نه ٿا ٿين. اوورٽائيم، اوور ٽائيم، اڃان به اوور ٽائيم، ڏسندي ڏسندي خالي پلاٽن تي عاليشان عمارتون ٺهيو وڃن. وڏن ماڻهن جي ڇا ڳالهه ڪجي هتان جو مزدور به روزانه برياني کائيندو آهي. مصيبت ته صرف اسان جهڙن مڊل ڪلاس ماڻهن لاءِ آهي. جيڪي گهر جي ضرورتن ۽ اڇن لٽن لاءِ پريشان آهن.
ها سائين مون ڳالهه ڪئي پئي ڪراچيءَ جي جت پئسو آهي. روزگار آهي، ان ڪري هر ڪو چاهي ٿو ته مان ڪراچيءَ ۾ هجان هت اچڻ کان پوءِ ڪير به هتان وڃڻ نه ٿو چاهي هيءَ ڪراچي آهي سائين هت سڀ ڪجهه آهي پر محبت ناهي همدردي ناهي. ڇا اسان جي وڏن جي وقت ۾ اهڙي هئي ڪراچي؟
شهر آباد ٿيندا آهن ماڻهن سان معاشري جي نيڪي بديءَ جي سڃاڻپ ٿيندي آهي ماڻهن جي اعمالن سان. وڏا ٻڌائيندا آهن خود ڪتابن ۾ به پڙهيو اٿئون ته هي شهر هڪ صاف سٿرو شهر هوندو هو. هتان جا رستا صبح سان صاف پاڻيءَ سان ڌوپجندا هئا. هت ننڍي وڏي جي عزت هوندي هئي. هر مذهب ۽ هر ٻولي ڳالهائڻ واري کي برابري جو حق مليل هو. سنڌ مدرسي ۽ اين جي وي اسڪول کان علاوه سينٽ جوزف ۽ سينٽ پيٽرڪ اسڪول جيڪي تقريبن ٻه سؤ سال پراڻا ڪانوينٽ اسڪول آهن. گرامر اسڪول، ماما پارسي اسڪول، بي وي ايس اسڪول، ڊي جي سائنس ڪاليج، اين اي ڊي، ڊائو ميڊيڪل ڪاليج يونيورسٽي، ايس ايم لا ڪاليج ۽ ٻيا ڪيترا ادارا آهن جيڪي پاڪستان ٺهڻ کان اڳ جا آهن. هي اهي تعليمي ادارا آهن جن ۾ اڄ به داخلا وٺڻ مشڪل آهي. انهن جي ڊگري جو معيار ايترو اعليٰ آهي جو اڄ به سڄي دنيا ۾ انهن جي مڃتا آهي. هي صاف سٿرو محبتن وارو شهر جيڪو تعليم جو ڳڙهه هو. هت اعليٰ پايه جا استاد هئا ته اعليٰ پايه جا شاگرد به هئا.
هاڻ ڀلا پراڻيون ڳالهيون ڪيتريون دهرائجن مطلب ته ڪراچي مان وارن، محبت ڪندڙ ماڻهن سان آباد هئي وقت مٽجڻ سان حالتون بدليون ماڻهو بدليا، آباديون وڌيون، دلين مان محبتون گهٽيون، ضرورتون وڌيون ائين هلندي گهمندي ماڻهن سان گڏ اچي بيٺي آهي چوواٽي تي، چار رستا هڪ ڪراچي، هر ڪو چوي ڪراچي منهنجي آهي مون ٺاهيو آ ڪراچي ءَ کي هيڏن وارثن هوندي به اڪيلي، برباد، رت ۾ ٻڏل بيمار ڪراچي اڄ ڪلهه وٺ وٺان هن ڳالهه جي آهي ته ڪراچي ڪنهن جي آهي. ڪن آيلن جي انداز مان خبر پوي ٿي ته هو ڪراچي بغل ۾ وجهي کڻي آيا هئا. يا وري انگريزن ۽ هندن انهن کي ڪراچي ڏاج ۾ ڏني هئي.
لڳي ٿو ڪراچي هتان جا ماڻهن ۽ انهن جي گناهن جا بار کڻي ٿڪجي پئي آهي. هاڻ ڪراچي به لوڏن ۾ آهي. هي بمن جا ڌماڪا، گولين لڳل لاش، هڪ موبائيل پٺيان جوانن جا خون، ٻورين ۾ مليل لاش، چوريون ڌاڙا، مطلب ته سوچ جي حد به اوستائين نه ٿي پڄي سگهي جيترا ڪيس ۽ ڪلور ٿين پيا هن ڪراچي ۾.
تازو بوري بازار جي اقبال بوڪ ڊپو وٽان خريداري پئي ڪيم ته ات هڪ ڪرسچن جوڙو به بيٺو هو. انهن جا ٻه ننڍا ٻار رڳو پاڻ ۾ پئي وڙهيا. انهن جي ماءُ گهڙي گهڙي انهن کي ڇڏائي پئي. آخر هڪ ٻار ٻئي ٻار کي چڪ هڻي ڪڍيو. ٻارن جي ماءُ ٻارن کي ڪاوڙ مان چيو:
You are biting your brother like Muslims
مان حيرانيءَ سان ان مائي کي ڏٺو، مون کي ائين حيرانگيءَ ۾ ڏسي ان مائيءَ اڃا به پڪو منهن ڪري چيو:
That is true not only in Pakistan but all over the world Muslims are fighting with each other.
مان ڪو به جواب ڪو نه ڏنو خاموشيءَ سان اتان هلي آيس.
ها سائين هي ڪراچي آهي. ڪراچي به ته سنڌ ڌرتيءَ جو هڪ حصو آهي. ٺاهڻ ۽ بگاڙڻ وارا به هتان جا ماڻهو آهن. هاڻ محاصرو ڪجي انهن ماڻهن جو، هت ڪراچي ۾ رهندڙ انسان جيڪي مختلف ٻوليون ۽ مذهب رکندڙ آهن. انهن جي لاءِ ضروري آهي ته انهن کي اهو سمجهائجي ته جنهن زمين جي ٽڪري تي توهان گهر اڏي ويهو ٿا. جنهن زمين تي توهان ساهه کڻو ٿا، ان زمين جي پيٽ مان پيدا ٿيل اناج کائو ٿا، ان زمين تي وهندڙ پاڻي پيو ٿا، ته ڇا ان ڌرتي جو اهو حق ناهي ته هو انهن کان حق وفاداري گهري. حق وفاداري اها هوندي آهي ته ان زمين کي پنهنجو سمجهڻ اتان جي ٻولي ڳالهائڻ، ان ڌرتيءَ جي تهذيب ۽ ثقافت کي پنهنجو سمجهڻ، حيرت جهڙي ڳالهه آهي ته اڄ سٺ سال گذرڻ کان پوءِ به ڪي ماڻهو اڃان پاڻ کي مهاجر ٿا سمجهن حيرت جهڙي ڳالهه آهي اڄ 2008ع ۾ هندستان مان ايندڙ ڪو به شخص جيڪو سوٽيٽ بوٽيٽ ۽ خوشحال آهي ڪراچي ايئرپورٽ تي لهي ٿو ته چوي ٿو ته مان مهاجر آهيان. اهو ئي شخص جڏهن هندستان مان ڪنهن ٻئي ملڪ آمريڪا، لنڊن، ڪئناڊا، آسٽريليا وڃي ٿو ته هو مهاجر نه آهي. پاڻ کي مهاجر سڏائڻ وارا جيڪي ڪراچي جهڙي شهر ۾ اعليٰ سهولتون حاصل ڪري اعليٰ تعليمي ادارن ۾ تعليم حاصل ڪري بهترين نوڪري حاصل ڪري مقابلو ٿو ڪري انهن سان نفرت ٿو ڪري انهن سان جنهن جي حقن مٿان هو قبضو ڄمايو ويٺو آ. هڪ محاورو آهي ته هڪ ته خالي پيٽ جو مسئلو هوندو آ ۽ هڪ ڀري پيٽ جو نخرو هوندو آ. سڀ ڳالهيون ڪري هاڻ ڳالهه ڪرڻي آهي دل جي. هن سنڌ ڌرتيءَ تي رهندڙ سنڌين جي دل هاڻ پنهنجو آواز وڃائي چڪي آهي. دردن جي پٺيان جيڪي درد مليا آهن سي سک جو ساهه نه ٿا کڻڻ ڏين. سنڌ هاڻ شهيدن جي ڌرتي ٿي ويئي آهي. سنڌ جون راڻيون، سنڌ جا راڻا، ڪونڌر ڪُسجندا رهيا اسان لاش کڻندا رهياسين. تازو جڏهن سنڌ جي راڻي رُسي موڪلائي وئي اهو درد سڀني دردن کان وڏو هو. گذريل پنجن سالن جي حڪومت ۾ سنڌين مٿان ٿيل زيادتيون ناقابل برداشت هيون معاشي طور، سماجي طور ۽ جوانن کي وڃائي لاچار ٿي ويهي رهيا آهيون. ڇو ته گذريل پنجن سالن ۾ جيڪي اسان مٿان ويٺا هئا انهن سان گڏ ويٺل اسان جا سنڌي نمائندا بي ضمير جانور هئا. گذريل سٺ سال ئي ڏکيا سنڌ واسين لاءِ پر گذريل پنج ڏهه سال ته قيامت جا ٽانڊا هئا.
مٿان وري سنڌ راڻي جي موڪلاڻي ناقابل برداشت هئي. ان سنڌ راڻيءَ جي ٽيجهي تي اعلان ڪيو ويو ته اسان سنڌ راڻيءَ جي خون جو حساب عوام جي طاقت ۽ ووٽ ذريعي وٺنداسين. ويچارا اٻوجهه سنڌي روشني جي هڪ لاٽ پٺيان ڪاهي پيا. ٺاهي ڇڏيون بي تاج بادشاهه، سک جو ساهه کنيو سنڌ واسين. هتان جي سنڌين جي ذهن ۾ ڪا بغاوت يا انتقام نه آهي، هو صرف پنهنجي حق وارثي چاهين ٿا. جن کي انهن بي تاج بادشاهه بنايو آهي. انهن مان هو هڪ اميد رکن ٿا ته اسان کي هن ڌرتيءَ تي پير ڄمائڻ ڏيو، سامهون واري ڌر کي اهو احساس پيدا ڪرڻو آهي. ڪراچي کان ڪشمور تائين سنڌ هڪ آهي جيڪو سنڌي سڏائي ان جي سنڌ آهي جن قومن جون پاڙون پاتال ۾ هونديون آهن ۽ هو ڌرتيءَ جا وفادار هوندا آهن اهي هڪ لفظ ۾ پنهنجي دل جي ڳالهه ڪندا آهن. اسفند يار ولي ڪهڙي نه سٺي ڳالهه چئي آهي ته “مصلحت ۽ بيعزتي ۾ ڪو به فرق نه آهي.”
اسان ڪجهه ڪو نه ٿا گهرون، اسان ڪجهه ڪو نه ٿا چئون صرف انهن جي ووٽ جو احترام ڪيو وڃي. اهي ووٽ جن بي تاج بادشاهه بنايا آهن. انهن بي تاج بادشاهن کي ايترو ته مضبوط بنايو آهي جو انهن کي ڪنهن به سهاري جي ضرورت نه آهي. اڄ چيو پيو وڃي ته پراڻيون ڳالهيون؟ وساريون گڏجي هلون. هت سوال اهو آهي ته ڇو وساريون پراڻيون ڳالهيون، جيستائين ظلم جو هٿ نه روڪبو، جيستائين پنهنجي حق وارثي نه ڏيکاربي اوستائين هن ڪراچي ۾ امن قائم نه ٿيندو. اهو فلسفو ئي غلط آهي ته امن قائم ڪرڻ لاءِ گڏجي هلڻ ضروري آهي. درگذر ڪرڻ باهه مٿان مٽي وجهي دٻائڻ، خاموشيءَ سان تماشبين ٿي بيهڻ سان مسئلا حل نه ٿيندا. پاڻ ۾ ڳالهائي گڏجي ويهي مسئلن جو حل ڳولهجي. ظالمن جي ظلمن کي لڪائجي نه، صرف ڪرسي اقتدار لاءِ مصلحت پسندي وارو رويو اختيار نه ڪجي. ياد رکجو اڄ به وقت آهي ڪجهه ڪرڻ جو نه ته اُهي حالتون پري نه آهن جڏهن انارڪي ڦهلجندي، گهٽي گهٽي ۾ ماڻهو هٿيار کڻي پنهنجي بچاءُ جي جنگ وڙهندا اهڙي خونريزي ٿيندي جو تاريخ ۾ مثال لکجي ويندا.
جمعو 28 مارچ 2008ع