سنڌ يونيورسٽيءَ جو تعليمي ماحول ۽ مسئلا
جواب ۾ لکيل خطن ۾ شاگردن الانا صاحب جي ڪيل ڳالهين کي رد نه ڪيو آهي، پر ان سان گڏوگڏ انهن ڳالهين کي وڌيڪ وضاحت سان ٻڌايو آهي ته صرف شاگرد خراب نه آهي. اتان جي انتظاميه ۽ استادن جو به ٻيڙو ٻڏل آهي، هاڻ ٻنهي خطن جا ڪجهه ٽڪرا اوهان به پڙهو.
1. الانا صاحب لکيو آهي ته شاگرد چندا خوري ڪن ٿا. شاگرد چون ٿا ته انتظاميا به ته گهوٻيون هڻي ٿي.
2. شاگرد تنظيمون ڏنڊي جي زور تي داخله جون سيٽون وٺن ٿيون ته استاد ۽ سرڪار وٽ وزير مشير به ته پنهنجي ڪوٽا رکيو ويٺا آهن.
3. سيلف فنانسنگ اسڪيم يونيورسٽي لاءِ صحيح نه آهي. ان جي باوجود شاگرد، استاد ۽ حڪمران ان کي جاري رکندا پيا اچن. ان ۾ به انهن ٽنهي ڌرين جو مفاد شامل آهي.
4. شاگرد تنظيمن جا سربراهه هاسٽل جي ڪمرن تي ناجائز قبضا ڪيو ويٺا آهن ۽ پنهنجي مائٽن ۽ ڪمين ڪار ايندڙن کي به ات رهايو ويٺا آهن. ڀلا اها ڪهڙي وڏي ڳالهه آهي جيڪي شاگرد پڙهڻ اچن ٿا سي هاسٽلن جي بجاءِ ٻئي ڪنهن هنڌ به رهي سگهن ٿا. يونيورسٽي وارا به ته ڪم عقل آهن. انهن کي نيون هاسٽلون ٺاهڻ کپن.
5. شاگرد ليڊر يونيورسٽيءَ جي ڪينٽن تان نه صرف پاڻ پر پنهنجي مهمانن کي به کارائين ٿا. ان سلسلي ۾ هڪ شاگرد لکيو آهي ته اهي شاگرد ويچارا ڇا ڪن ڇو ته انهن وٽ ايترو پئسو ئي ڪونهي ۽ ڪمين ڪاري انهن وٽ سڀڪو ايندو رهندو آهي. هاڻ اهو ته سنڌين جي شان جي خلاف آهي ته مهمان کي ماني نه کارائجي. هاڻ ڀلا اهي مهمان ڪينٽن تان ماني نه کائيندا ته ڀلا ڪٿان کائيندا. (سوال هت اهو ٿو اڀري ته ڇا ڪينٽين واري وٽ قارون جو خزانو آهي) ان وٽ ڪنهن جو لهڻو ليکو آهي؟
6. شاگرد چون ٿا ته انتظاميا شاگردن جي جائز مسئلن تي بلڪل ڌيان ڪونه ٿي ڏئي ۽ انتظاميا ٿي چوي ته ليڊر انتظاميا کي ڏنڊي جي زور تي غلط ڪم ڪرڻ تي مجبور ڪن ٿا.
7. انتظاميا چوي ٿي ته شاگرد جلسن جلوسن لاءِ زبردستي بسون کڻي ٿا وڃن. شاگرد چون ٿا ته اهي ساڳيون بسون ۽ ايمبولينسون يونيورسٽيءَ جا اسٽاف پنهنجي ذاتي استعمال ۾ آڻين ٿا.
هي ڪجهه ڳالهيون آهن جيڪي مون نوٽ ڪيون آهن. اوهان جي پڙهڻ لاءِ. ٻنهي ڌرين هڪ ٻئي جا عيب ثواب ظاهر ڪيا آهن. هنن ٻنهي ڌرين هڪ ٻئي جي الزامن کي رد ڪرڻ جي بجاءِ اهو چيو آهي ته توهان ائين پيا ڪريو جيڪڏهن اسان ڪيو ته ڇا ٿي پيو.
ڳالهه شروع ٿي اتان جڏهن چوٿين مارچ تي تقريرون ڪندي ڪن سياسي ليڊرن اهو چيو ته سنڌ يونيورسٽي مان فوج ۽ پوليس کي هٽايو وڃي ته هو شاگردن کي چوندا ته هو هٿيار ڦٽا ڪري پڙهائي شروع ڪن. هت اهو ٿو سوال اڀري ته ڇا هنن شاگردن انهن ليڊرن جي چوڻ تي ئي هٿيار کنيا آهن. جو انهن جي حڪم تي ڦٽي ڪري پڙهائي شروع ڪن؟ هت اهو ٿو سوال اڀري ته ڇا هنن شاگردن انهن ليڊرن جي چوڻ تي ئي هٿيار کنيا آهن. جو انهن جي حڪم تي ڦٽي به ڪندا؟ حق ۽ حقداري آخر ڪن بنيادن تي رکيل هوندي آهي. ٻيو سوال اهو ذهن ۾ اڀري ٿو ته ڇا فوج ۽ پوليس جي اچڻ کان اڳ ۾ يونيورسٽيءَ ۾ اهي سڀ حالتون موجود ڪين هيون.....؟ ڇا يونيورسٽي هنن سڀني عيبن ثوابن کان آجي هئي.....؟ هي جو اسان جا سياسي ليڊر چون ٿا ته يونيورسٽيءَ مان فوج ۽ پوليس هٽايو ته اسان هنن شاگردن کي حڪم ڪنداسين ته هٿيار ڦٽا ڪيو. اهي ليڊر ان شرط سان اها ڳالهه ڇو ٿا ڪن. هو ائين ڇو نه ٿا چون ته “شاگردو توهان هٿيار ڦٽا ڪيو، تعليم تي ڌيان ڏيان ڏيو ۽ پنهنجي مقدس تعليمي ادارن ۾ اهڙو ماحول ٺاهيو جو هي هٿيار بند پهريدار پاڻ ئي بيزار ٿي هتان هليا وڃن.”
تعليم بنيادي سنڌو آهي، قومن جي ترقيءَ جو. ان ڪري آسماني صحيفن پيغمبرن، عالمن، اڪابرن تعليم حاصل ڪرڻ تي زور ڀريو آهي. تعليم انسان کي شعور ڏي ٿي. پر اڄ ڪلهه روزگار حاصل ڪرڻ جو وسيلو به تعليم آهي. مقابلي جي ميدان ۾ جڏهن اسان جا شاگرد پوئتي رهجي ويندا آهن ته اسان رڙيون ڪندا آهيون. هنڀوڇيون هڻندا آهيون ته اسان جي نوجوانن کي روزگار نه ٿو ملي، ان وقت اسان پنهنجي دل تي هٿ رکي امين ٿي اهو فيصلو ڇو نه ٿا ڪيون ته هي نوجوان قابل آهي ته مقابلي جي ميدان ۾ ڪامياب رهي.....؟
هي ڪوٽا سسٽم، هي ڪاپي ڪلچر هي ڌونس دڙڪا ئي آهن، جنهن جي ڪري ٿورو گهڻو سنڌي ماڻهو نظر پيو اچي. پر آخر ڪيستائين ائين ٿيندو رهندو.......؟ اسان جا شاگرد نه ٿا پڙهن ته استاد به ته انهن کي نه ٿا پڙهائين ته پوءِ اسان جي هنن تعليمي ادارن جو حشر ته ائين ئي ٿيڻو آهي. ڏوهه رڳو شاگردن جو به نه آهي، اسان جا استاد به پنهنجي پيشي سان مخلص نه رهيا آهن. مٿان وري سفارش ۽ ڪاپي ڪلچر به ٻيڙو ٻوڙيو آهي. توهان سنڌ جي بورڊن ۽ يونيورسٽي جي رزلٽن تي نظر وجهندو ته معلوم ٿيندو ته پوزيشن ۽ سٺيون مارڪون کڻڻ وارن جو تعلق استادن سان هوندو آهي. انهن مان ڪي انهن جو اولاد يا ڀائيٽا ڀاڻيجا وغيره هوندا آهن. شاگرد اگر تعليم کان باغي ٿيو آهي ته استاد به علم جو ويڪاڻو ٿيو آهي.
هڪ اهم ڳالهه جيڪا هڪ شاگرد پنهنجي خط ۾ لکي آهي. ان لکيو آهي ته الانا صاحب اخبار جي ذريعي هي ڳالهيون ڇو لکيون آهن. بجاءِ لکڻ جي الانا صاحب شاگردن کي پاڻ وٽ سڏائي انهن کي سمجهائي ها. يونيورسٽيءَ جا راز ائين کولڻ ڪا چڱي ڳالهه نه آهي. مان ڳالهه سان اختلاف ڪيان ٿي. اسان جا تعليمي ادارا تباهه ۽ استاد شاگرد مفلوج ٿي ويا آهن. عيب ڍڪڻ سان ڪجهه ڪونه ٿيندو. هونئن به ته ڪا شيءِ لڪل ته نه آهي. انهن حالتن کان هرڪو واقف آهي. حقيقتن کي درگذر ڪرڻ يا انهن تي پردو وجهڻ وڏي ناداني ۽ دشمني ڪرڻ جي برابر آهي.
هي حالتون جن کان اسان ٿورو واقف هئاسين هاڻ الانا صاحب ۽ شاگردن جي خطن انهن حالتن کي اڃا وڌيڪ واضح ڪيو آهي. هاڻ اهو چئي سگهجي ٿو ته اسان جا تعليمي ادارا برباد ٿي چڪا آهن، انهي بربادي ۾ استاد، شاگرد ۽ انظاميا سڀ ٻڌل آهن. هاڻ هنن حالتن کي نندڻ جي يا ماتم ڪرڻ بجاءِ اسان کي اهو سوچڻ گهرجي ته هاڻ هي سڀ حالتون ڪيئن سڌاري ٿيون سگهجن.......؟
هن ايٽمي ۽ ٽيڪنالاجيءَ جي دور ۾ جڏهن هڪ بٽڻ دٻائڻ سان سڄي دنيا جي خبر پئجي رهي آهي ان ويل اسان جون حالتون اسان کي بجاءِ اڳتي وڌڻ جي پوئتي ڌڪي رهيون آهن. هاڻ جيڪي به ماڻهو ان حالتن جا ذميوار آهن. انهن کي ئي هي حالتون سڌارڻيون پونديون. اسان جي استادن ۽ شاگردن کي ملي ڪري هڪ فيصلو ڪرڻو پوندو. اهو هڪ اهم فيصلو آهي ته “استاد پڙهائڻ شروع ڪن ۽ شاگرد پڙهڻ شروع ڪن. بس ٻيو ڪجهه به ته ناهي ڪرڻو. پوءِ توهان ڏسجو ته صرف ان هڪ ڪيل فيصلي سان ئي ڪيئن نه ٿو ماحول مٽجي......سڀ حقيقتون ۽ سچايون اسان جي اڳيان کلي نروار ٿي پونديون. ان هڪ فيصلي سان نه صرف اسان زمين جي وسعتن پر آسمان جي بلندين تائين پهچي وينداسين. ان هڪ فيصلي سان اسان جي ترقيءَ جا سڀ دروازا کلي ويندا. اچو ته گڏجي هڪ قدم کڻون هڪ فيصلو ڪيون.
“استادن کي پڙهائڻو آهي ۽ شاگردن کي پڙهڻو آهي”.
هلال پاڪستان 17 اپريل 1994ع