سنڌ جي مالڪيءَ جا دعويدار ...؟
هن ملڪ کي ٺاهڻ وارا به ته پنهاگيرئي آهن.....انهن ويچارن مٿان ظلم جا پهاڙ ڪري پيا آهن. ويچارا مظلوم حق پرست ناحق ماريا پيا وڃن. انهن ويچارن کي نه ته نوڪريون آهن نه وري ڪي گهر آهن. هي ويچارا مظلوم بندوق ته پري جي ڳالهه آهي انهن ته ڪڏهن ڏنڊو به هٿ ۾ ڪونه کنيو آهي. حالتن ۽ ظلمن کان مجبور ٿي انهن الڳ صوبي جو اعلان ڪيو آهي.... ٿورو سوچيو ته سهي ايتريون ڪيتريون ڳالهيون بيان بازيون ٿين پيون. هيءَ جيڪا سنڌ جي ڌرتي آهي ڪارونجهر کان ڪياماڙيءَ تائين ان تي ٻاهرين جا حملا ٿيندا رهيا آهن. هيءَ سنڌ امن پسند ۽ محبت ڪرڻ وارن جو مسڪن ۽ خوشحال علائقو رهيو آهن...... ڪيترائي ظالم ۽ قهار گروهه هت آيا. ڪيترائي پرديسي واپار جي بهاني ۽ ڪيترائي عالم مذهب جي پرچار ڪرڻ ڪرڻ لاءِ سنڌ ۾ آيا ۽ اهي سڀ هتان جا رهواسي ٿي ويا. هت جذب ٿي ويا. سنڌ پنهنجي مخصوص شناخت سان مختلف دورن ۾ گذرندي، اڄ پاڪستان جي چار صوبن مان هڪ صوبو آهي. هتان جي ٻولي ادبي لحاظ کان مالامال ۽ پنهنجي تهذيب ۽ تمندن رکندڙ هي صوبو آهي.
اڄ ڪلهه سنڌ جون حالتون آتش فشان کان گهٽ نه آهن. هٿ سان ان آتش فشان کي روڪڻ جي ڪوشش ڪئي پئي وڃي. انتها ته اها آهي ته سڀ حقيقتون کلڻ کان پوءِ به اک ٻوٽ جو تماشو جاري آهي. حڪومت ڪمزور آهي بليڪ ميلر طاقتور آهن شهرن جو امن امان بگاڙي رت جي راند کيڏڻ کان پوءِ به ظالم پاڻ کي مظلوم چورائي پيو. اخبارون انهن جي هٿ ۾ آهن هر قسم جا بيان ڇپجن پيا. غداري ۽ ڌمڪين جا بيان جاري ٿيڻ اهڙن ماڻهن لاءِ اسان جي ملڪ ۾ ڪوبه قانون ڪونهي، سڀ حڪومتون ۽ حساس ادارا انهن خلاف ڪابه سخت ڪاروائي ڪين ٿا ڪن. هڪ قسم جي نفسياتي جنگ جاري آهي جنهن ۾ ڪيترائي ڄڻا اهو چوڻ ۾ پورا آهن ته“سنڌ جو مسئلو سياسي ڳالهين سان ئي حل ٿي سگهي ٿو” معنيٰ اها ٿي ته ظالمن قاتلن ۽ دهشت گردن جي آڏو گوڏا کوڙي انهن کي سائين سائين ڪري ڪرسيءَ تي ويهاري عزت ۽ مان ڏيئي هٿ جوڙي انهن کي عرض ڪجي ته مهرباني ڪري توهان هڪ ٻئي کي مارڻ بند ڪريو. شهر ۾ فائرنگ ۽ لوٽ مارنه ڪيو توهان اسان جا مائي باپ آهيو. سنڌ جون اهم وزارتون، اسپيڪر جي ڪرسي گورنر جي جاءِ ۽ شهرن جي سڄي انتظاميه توهان جي حوالي آهي ڇو ته توهان آسمان مان لهي آيا آهيو توهان ٻن شهرن ۾ اليڪشنون کٽيون آهن ان ڪري توهان سڄي سنڌ جا وارث آهيو. انسان ته صرف توهان ئي آهيو. باقي سڄي سنڌ ۾ رهندڙ سنڌي جانور آهن. توهان جي ڏنڊي هيٺان رهڻ انهن جي مجبوري آهي، وغيره وغيره.........يقين ڪريو ته حالتون اهڙيون آهن جو ائين ئي ٿيندو ڇو ته اسان سنڌي ڪمزور آهيون، پاڻ ۾ ٻڌي ناهي هڪ هنڌ ويهي ڪي فيصلا نه ٿا ڪري سگهون. اسان جو عوام عدم تحفظ جو شڪار آهي. سياسي ليڊر ٽڪي پيسي تي پنهنجو ضمير وڪڻي ويٺا آهن ۽ اسان جو اديب مصلحت پسند ٿي پيو آهي، هيڏي جو بيان بازي ٿي آهي هيڏا سيمينار پيا ٿين لنڊن ۽ آمريڪا ۾ الڳ صوبي لاءِ جلسا پيا ٿين پر هت سنڌ ۾ سڀ ڪو ستو پيو آهي.. ٿيڻ ته ائين کپي ها ته هن اعلان خلاف هڪ مضبوط گڏيل قوم کڻي سڄي سنڌ ۾ مظاهرا ڪرائجن ها حڪومت توڙي دهشت گردن کي سخت سبق ڏيارجي ها پر ٿيو ڇا آهي؟ ڪجهه به ڪين ٿيو آهي سواءِ ان جي ته اخبارن ۾ آهي ته صرف سنڌي اخبارن ۾ بيان ڇپيا آهن. اڄ اخبار ۾ پڙهيو اٿم ته لاڙڪاڻي ۾ هڪ اجلاس ٿيو آهي جنهن ۾ سنڌ جي نمائندگي اڻ پوري آهي ۽ سواءِ جذباتي ڳالهين جي ات به ڪجهه ڪونه ٿيو آهي. اسان جي اسيمبليءَ ۾ اڃا ڪابه تحريڪ پيش ڪونه ڪئي ويئي آهي. ويتر الڳ صوبي جي اعلان ڪرڻ کانپوءِ حڪومت ۽ دهشت گرد اڃا وڌيڪ ويجهو اچي ويا آهن ۽ ڪامياب مذاڪرات پيا ٿين......
سائين منهنجا اسان جڏهن کان هوش سنڀاليو آهي ته ٻڌون پيا ته سنڌي سڀ غدار آهن، ڪافر آهي ۽ “را جا ايجنٽ آهن” اهڙن الزامن کي وڌائڻ ۾ اردو پريس جو گهڻو هٿ آهي. جڏهن کان پاڪستان ٺهيو آهي بغير ثبوت جي اهڙا الزام لڳن پيا. مگر هاڻ جيڪي ڳالهيون ظاهر ٿيون آهن ان ۾ سڀ ڪجهه ابتو ٿي پيو آهي. هاڻ ته جناح پوري ۽ اردو ديش جا منصوبا ظاهر ٿيا آهن. اڄ ڪلهه ته ثبوت ملي ويا آهن ته ڪير را جا ايجنٽ آهن، هي سڀ ثبوت اسان جي ملڪ پاڪستان جي فوج حاصل ڪيا آهن. اهي سڀ ثبوت اسان جي سنڌي پريس ڪيترا سال اڳ ظاهر ڪيا هئا دهشت گردن جا منصوبا، تقشا ۽ پلان اخبارن ڇاپيا هئا. هي سڀ منصوبا ڪي لڪيل ڪونه هئا مگر سياسي مصلحتن ۽ دٻاءُ جي تحت اهڙين ڳالهين کي درگذر ڪيو ويو. انهن سببن جي ڪري هي دهشت گرد حاوي ٿيندا ويا. انهن ڪوبه ڪم لڪي ڪونه ڪيو. انسانن کي مارڻ، انسانن کي زندهه ساڙڻ، نوجوان ۽ ٻارڙين جون عزتون پائمال ڪرڻ هي سڀ ته معمول جون ڳالهيون آهن. حد ته اها آهي ته پيغمبريءَ جي دعويٰ ڪئي ويئي. ڪعبه شريف ۾ اچي وحي اچڻ جي ڳالهه ڪئي ويئي. مسجدن جي پٿرن ۽ پتن مٿان جعلي تصويرون ڇاپي غلط قسم جي پروپيگنڊا ڪئي ويئي. اسان جي ملڪ جا مذهبي اڳواڻ جيڪي ٿوري گهڻي ڳالهه تي وٺي شور مچائيندا آهن سي سڀ به چپ هئا.
سنڌ حڪومت کان وٺي مرڪز تائين سڀ انهن جي مٺي ۾ هئا رات ڏينهن حاضريون ڏنيون وينديون هيون. حڪومت جا اهم فيصلا نوڪريون ڏيڻ سڀ انهن جي هٿ ۾ هو ان وقت به ڇا حالت هئي. هاڻ جون حالتون ڪهڙيون آهن؟ فرق ته ڪجهه به نه آيو آهي اهو ئي قتل غارت اهو ئي عدم تحفظ سڀ ڪنهن کي خبر آهي ته هي سڀ ڪير پيو ڪرائي. سنڌ جي تاريخ جي ورقن ۾ به اهو سچ لکجي ويو آهي. ته سنڌ جي شهرن مان ڳوٺن ڏي لاش ويندا رهيا. ويچارا وارث شهر ۾ اڪيلا رهندڙ نوڪري ڪندڙن نوجوانن کي ڳولهيندا رهيا. حيدرآباد ۾ ته قيامت هئي. سنڌين کي پنهنجا صديون پراڻا علائقا خالي ڪرڻا پيا. سنڌين وڃي نيون وستيون وسايون. پر اها حقيقت اها سچائي ڪنهن کي به نظر ڪانه آئي ۽ حيدرآباد شهر واضح ٻن حصن ۾ ورهائجي ويو حالتون بد کان بدتر ٿينديون ويون ۽ اسان جا حڪمران ننڊ ۾ ستل هئا اوچتو خبر ناهي ڪيئن ڇرڪ ڀري سڀ سجاڳ ٿيا. حڪومت ۽ فوج ٻئي تحريڪ ۾ اچي ويا. اهڙا اهڙا راز کليا جو سڀني کي يقين هو ته هاڻ هي ظالم بچي نه سگهندا. سڀ کان اهم ڳالهه ٽارچر سيلن جي هئي جت فوجين پاڻ وڃي ڇاپا هنيا هئا....پر جهڙي طرح هي معجزو رونما ٿيو اهڙي ئي تيزيءَ سان ان ۾ ڏار پوڻ شروع ٿي ويا. آخر ٿيو به ائين حقيقتون لڪايون ويون، ماحول وري سازگار ٿيندو ويو. انهن ئي ظالمن سان ڀاڪر پائي حڪومت وارا ملڻ لڳا. عيب ثواب لڪائڻ لاءِ هڪ ڊائلاگ ٻڌڻ ۽ پڙهڻ ۾ آيو ته هنن ۾ سڀ دهشتگرد ڪين آهن ٿوراڪي گهڻا ماڻهو هر هڪ تنظيم ۾ هوندا آهن، ڪاش ڪير انهن کان اهو ته پڇي ته اي حڪمرانو اسان جا رکوالو ائين ڪرڻ سان ڇا سنڌ جون حالتون سڌري سگهيون آهن......؟ڇا توهان دهشت گردن کي گرفتار ڪري سگهيا آهيو.....؟ قتل خونريزيءَ ۾ ڪا ڪمي آئي آهي......؟ اگر نه ته پوءِ اها مصلحت پسندي ڇا لاءِ.....؟ ڇا هن ملڪ جو قانون ۽ حڪمران ايترا ڪمزور آهن جو ظالمن کي انهن جي ڪئي جي سزا به نه ٿا ڏئي سگهن؟ هن مصلحت ۽ غلط فيصلن ئي ته حالتون وڌيڪ بگاڙيون آهن. هميشه غلط فيصلا ڪيا ويا آهن.
غلط فيصلن جي ابتدا پاڪستان ٺهڻ سان ئي شروع ٿي ويئي پهرين غلط فيصلو ته هندستان مان آيلن جي وڏي تعداد کي صرف سنڌ ۾ رهايو ويو حالانڪ انهن کي چئني صوبن ۾ موڪليو وڃي ها. ٻي اهم ڳالهه ته اردوءَ کي قومي ٻولي بنايو ويو. رابطي جي زبان ته اردو ضرور ٿي سگهي ٿي پر جهڙي طرح صوبن مٿان ان کي زوريءَ مڙهيو ويو ان سان حالتون خراب ٿيون. خاص ڪري سنڌ ۾ ان جو اثر چڱو نه پيو. ان جو سبب اهو آهي ته سنڌي ادبي ۽ تعليمي لحاظ سان هڪ مالا مال ٻولي آهي ۽ هيءَ ٻولي سالن تائين سنڌ جي سرڪاري زبان رهي چڪي آهي، سنڌ جي ماڻهن جڏهن پنهنجي ٻوليءَ کي بچائڻ چاهيو ته ان کي به غداريءَ سان ملايو ويو. محسوس ايئن ٿيندو آهي ته اردو الله جي زبان آهي. ان جي خلاف ڪجهه چوڻ ڪفر آهي. اردوءَ جي اچڻ کان پوءِ ٻين زبانن کي ختم ٿي وڃڻ گهرجي. لڳي ائين ٿو ته پاڪستان اسلام لاءِ نه پر اردو زبان ۽ پنهاگيرن لاءِ ئي ٺهيو هو. دنيا جي تاريخ ۾ پهريون دفعو غلط روايت وڌي ويئي جو ٻاهران ايندڙ جي ٻوليءَ کي ايڏي اهميت ملي. حالانڪ ائين نه ٿيندو آهي ٻاهران ايندڙن کي ان ڌرتي تي جزب ٿي وڃڻو پوندو آهي. هندستان مان ايندڙن اهو چاهيو ته هتان جا رهواسي پنهنجي اصليت ۽ زبان وساري انهن جي رنگ ۾ رنگجي وڃن.
هي پاڪستان به ڪو اک ڇنڀڻ سان ڪين ٺهيو آهي. سالن جي جدوجهد ۽ قائدي قانون مطابق هي ملڪ ٺهيو آهي. سنڌ اسيمبلي سڀ کان پهرين قراراد پاڪستان منظور ڪرائي قائدا عظم سنڌ جو رهواسي هو. تصور پاڪستان ڏيڻ وارو علام اقبال پنجاب جي علائقي سيالڪوٽ جو رهاڪو هو. مسلم ليگ جو بنياد نواب سليم الله خان جيڪو بنگالي هو بنگال ۾ وڌو ان وقت جڏهن هنن سڀني علائقن ۾ هڪ مسلمان رياست جي قيام جون ڪوششون ٿي رهيون هيون هندستان جا مسلمان ڪانگريس ۾ رهي کنڊ ڀارت جا نعرا هڻي رهيا هئا. هندستان جي هندن ۽ مسلمانن جي تحريڪ گڏيل هئي. اهي صرف انگريزن جي خلاف هئا ڪافي عرصي کان پوءِ هندستان جا مسلمان مسلم ليگ ۾ شامل ٿيا. جڏهن پاڪستان ٺهيو ته سنڌ، پنجاب، سرحد ۽ بلوچستانن جي اسيمبلين ۽ جرگن قرارداون پاس ڪري هن پاڪستان ۾ شامل ٿيا. هي ملڪ پاڪستان ۾ شامل نه ٿين ها ته پاڪستان به وجود ۾ اچي نه سگهي ها. هي سڀ لکڻ جو مطلب صرف اهو آهي ته ڪنهن اقليتي گروهه هي پاڪستان ڪونه ٺاهيو آهي هي پاڪستان هنن صوبن جي صورت ۾ ائين ئي موجود هو صرف هڪ اعلان ڪرڻ سان هو گڏجي هڪ ٿي پيا.
هاڻ سائين هندستان مان آيل اقليتي گروه ائين ٿو سمجهي ته هت ويراني هئي. ڪجهه به ڪونه هو جڏهن انهن هندستان ۾ وڃي پاڪستان زندهه باهه جا نعرا لڳايا ته هت انهن نعرن جي گونج ۾ زمين ڦاٽي پئي ۽ موجوده پاڪستان زمين اندران گڙ گڙ ڪندو ٻاهر نڪري آيو. قائد اعظم جا تاريخي الفاظ آهي جنهن ۾ ان هو چيو آهي ته “اسان پاڪستان هڪ ڦڙو رت وهائڻ کان بغير حاصل ڪيو آهي.” مگر هت چيو ٿو وڃي ته انهن قرابانيون ڏنيون آهن. پاڪستان جي اعلان ٿيڻ کانپوءِ جيڪو ڪجهه ٿيو هو ان کي پاڪستان سان ڇو ٿا ملائين..... هندو مسلم فساد هڪ جذباتي رد عمل هو. ان جو تحريڪ پاڪستان سان ڪو به تعلق ڪونهي. آخر هن ڌرتيءَ اهڙن لوڌيل ماڻهن کي سوين سک به ته ڏنا آهن. شهر، عاليشان گهر، سٺا تعليمي ادارا سڀ خوشحاليون انهن کي مليون هيءَ ڪيڏي نه تلخ حقيقت آهي ته جيڪي ان جو ڪڻو ڪونه پوکين جيڪي ڀاڄيون ڪونه پوکين، انهن جي پيٽ ڀريل آهي ۽ ويچارا محنت ڪش سنڌي اڄ به انگ اگهاڙا ۽ پيٽ بکيا آهن. اهي سڀ ڪوتاهيون اسان جون پنهنجون آهن اسان ۾ ٻڌي ڪانهي صحيح عمل ڪونهي صرف لفاظي آهي جذباديت آهي. اسان وٽ هر حڪومت ڪمزور رهي آهي ۽ قانوني ادارا بي بس آهن. اهڙين حالتن ۾ ڇا ملندو سواءِ بربادي ۽ تباهيءَ جي.
اڄ به وقت ناهي ويو. هاڻ به گهڻو ڪجهه ڪري سگهجي ٿو. ان لاءِ ضرورت آهي اسان جي سنڌين جي ٻڌيءَ جي ۽ حڪومت جي سختيءَ جي جيڪڏهن هاڻ همت ڪري قانوني طور هن دهشت گرديءَ کي نه روڪيو ويو ته هي جيڪي “آڌا تمهارا ۽ آڌا همارا” جا نعرا لڳائين پيا. انهن تي غداريءَ جا ڪيس ٺاهي قانوني چاره جوئي نه ڪبي ته پوءِ حالتون ڪڏهن به نه سڌرنديون صرف هڪ ڳالهه ياد رکڻ گهرجي ته هي ملڪ پاڪستان جيڪو چئن صوبن تي ٻڌل آهي ات انتشار ڦهلائيندڙن. دهشت گردن ظالمن جي خلاف قانوني جنگ وڙهجي ۽ انهن کي انت تي پهچائجي. هاڻ اک ٻوٽ، درگذر ۽ سياسي مصلحتن جو وقت نه رهيو آهي. صرف سختي ڪجي. صرف سختي ڪجي.
آچر 30 آڪٽوبر 1994ع