سوڀي گيانچنداڻي کي مليل “ڪمال فن ايوارڊ”
سوڀو گيانچنداڻي هڪ نانءُ آهي جدوجهد جو. اڄ هو عمر جي ان حد ۾ آهي جو هيءَ هيڏي وڏي خوشي ۽ اعزاز به ان کي ايترو خوش نه ڪيو هوندو جيترو خوش اسان آهيون. اسان به صرف ان ڪري خوش آهيون جو اهو اعزاز هڪ ارڏي، جانثار، جدوجهد ڪرڻ واري سنڌيءَ کي مليو آهي. سوڀوگيانچنداڻي سنڌ جي ڌرتيءَ جو اهو ڪردار آهي جنهن پنهنجي سڄي زندگي انسانن لاءِ ارپي ڇڏي. جيل سختيون برداشت ڪيائين. عمل، علم ۽ ادب جي ذريعي ماڻهن ۾ شعور پيدا ڪيائين. هي جيڪو “ڪمال فن ايوارڊ” آهي سو ان انسان کي ڏنو ويندو آهي جنهن قلمي ۽ عملي جدوجهد ڪئي هجي. ضرور ججن جي ڪا ڪميٽي ويٺي هوندي جنهن ڪيترن نالن مان هن جو نالو چونڊيو هوندو.
جڏهن مون اها خبر پڙهي ته دل ۾ خوشي ٿي ۽ شڪر ڪيم ته اسان جا جبل جيڏا اونچا انسان جيڪي ڪنهن کي نظر به نه ايندا آهن شڪر آ ته انهن مان ڪنهن هڪ تي نظر عنايت ته پئي !!!!!!
اسان سنڌي ماڻهن برسات جي هڪ ڦڙي، سمنڊ جي هڪ لهر يا وري ٻاجهه واري رکيل هڪ هٿ تي خوش ٿي ويندا آهيون پر اها معمولي خوشي به ٻين کان برداشت ڪانه ٿي ٿئي. سوڀي گيانچنداڻي صاحب کي “ڪمال فن ايوارڊ” جو ملڻ به ڪمال ٿي ويو. پهرين ته هلڪي ڦلڪي ڇو پڇو شروع ٿي. ان کان پوءِ اڪيڊمي آف ليٽر جي هڪ پروگرام ۾ کلي طرح سان گروپنگ ٿي جنهن ۾ سوڀي صاحب کي مليل اعزاز تي سخت تنقيد ٿي. اهو سوال به اٿاريو ويو ته سوڀي صاحب ايترو ڪجهه ڪيو ئي نه آهي جو ان کي اهو ايوارڊ ملي. حد ته ڪئي آهي جميل الدين عاليءَ، هن پنهنجي ڪالم ۾ (جيڪو آچر جي ڏينهن جنگ اخبار ۾ ڇپندو آهي). پنهنجي خيالن جو اظهار اهڙي طرح ڪيو آهي جو مان حيران ٿي ويئي آهيان. مون کي خبر آهي ته جميل الدين عالي جي سوچ ڇا آهي. ان جو ڪهڙي سياسي پارٽي سان جذباتي لڳاءُ آهي پر هڪ اديب جي هڪ سوچ هڪ ذهنيت هوندي آهي. ان سوچ ۾ اديب پنهنجي اندر جي اظهار کي اهڙي طرح لکندو آهي جو گهٽ ۾ گهٽ قلم جي حرمت، انسانيت جي تقاضا هڪ اديب کي ان حد بندين ۾ رکندي آهي جو هو اختلاف ضرور ڪري پر ان ۾ نفرت ۽ تعصب جا اظهار نه ڪري.
جميل الدين عاليءَ پنهنجي ڪالم ۾ پهرين ته سوڀي گيانچنداڻيءَ جي ادبي شخصيت کي توريو تڪيو آهي. اهو به لکيو اٿس ته ٻين زبانن ۾ ته ايترو ڪجهه ترجمو اسان کي پڙهڻ لاءِ نه مليو آهي ان ڪري سوڀي جي ادبي معيار کان هو اڻ ڄاڻ آهي. مختصر ته عالي صاحب هن ڪمال فن جي ايوارڊ جي لائق سوڀي کي سمجهي ئي نه ٿو. اڳتي هلي هن صاحب پنهنجي ڪالم ۾ هن ايوارڊ جو پسمنظر پيش ڪيو آهي. جنهن ۾ اها حقيقت موجود آهي ته اردو ادب کان علاوه ڪنهن ٻئي ٻوليءَ جي اديب کي اهو انعام نه مليو آهي. ان ڪري عالي صاحب جذباتي طور ان ايوارڊ تي اردو ادب وارن جو حق بيان ڪيو آهي. هو صاحب ان سوچ جو آهي ته ڇو ته اڄ تائين اهو ايوارڊ ٻي ڪنهن ٻولي وارن کي نه مليو آهي. سو هاڻي ڇو مليو آهي. اهو ايوارڊ هاڻي به ڪنهن اردو ٻولي جي دانشور ۽ اديب کي ملڻ کپي ها. پنهنجي اهڙن جذباتن جو اظهار ڪرڻ کانپوءِ ان اڪيڊمي آف ليٽرس کي اهو مشورو ڏنو آهي ته اهو ڪمال فن ايوارڊ صرف اردو زبان لاءِ رکيو وڃي ۽ ٻيا اهڙا ايوارڊ شروع ڪيا وڃن جيڪي ٻين علائقائي ٻولين کي به ڏنا وڃن.
منهنجا پيارا سنڌ واسيو! مان صرف سوڀي صاحب جي ايوارڊ ملڻ کانپوءِ جو ٿورو پس منظر لکيو آهي. اڃان ڪيترين جاين تي ڪيترن رسالن ۽ اخبارن ۾ مضمون ۽ رايا ڇپيا هوندا جيڪي مون نه پڙهيا آهن. سوچڻ جي ڳالهه اها آهي ته هن پاڪستان ۾ اسان سنڌين جي حيثيت ڇا آهي؟ پهرين ڳالهه ته اسان پاڻ سڀ ڪجهه ٻين جي حوالي ڪري ڇڏيو. ٿورو بچيل سچيل ٽڪر اسان کان کسجي ويو آهي. هاڻ خيرات ۾ يا غلطي ۾ سنڌين کي ڪجهه ملي وڃي ٿو ته اهڙيون ڳالهيون ٻڌڻ ۽ پڙهڻ لاءِ ملن ٿيون. هت سڀن سوالن جي پٺيان هڪ عجب (!) جي نشاني آهي. اها عجب جي نشاني سڀني کي حيران ٿي ڪري ڇڏي ته سنڌي اديب ۽ دانشورن کي به اهڙا ايوارڊ ملي سگهن ٿا؟ جيڪڏهن ملن ٿا ته ڇو ٿا ملن؟ هي هڪ مثال نه آهي اهڙا هزارين مثال آهن جت مختلف جاين تي سنڌين کي ڌڪي انهن کي “ڊي گريڊ” ڪري هڪ ڪنڊ ۾ بيهاريو ويو آهي. الائي ڇا ڇا ٿي چڪو آهي. اڃان به الائي ڇا ڇا ٿيندو. اڄ سنڌ ۽ سنڌي سڀ يرغمال ٿيل آهن. هت مان اهو به ضرور سوچيندي آهيان ته اهڙين حالتن جا جوابدار ڇا صرف ڌاريا آهن؟ هر ذي شعور ۽ هڏ ڏوکي سنڌي جنهن جي سنڌ جي حالتن تي گهري نظر آهي ان جي ذهن ۾ هڪ عذاب آهي هڪ پيڙا آهي. اها ان ڪري آهي جو اسان سنڌي پاڻ پنهنجا دشمن آهيون. اسان پاڻ پنهنجي سنڌ مان هٿ ڪڍيا آهن. اڄ جو سنڌي ايترو ته بيغرت آهي جو بي گناهه ماءُ ڀيڻن کي ڪاري ڪري ماريندو آهي. معمولي ڳالهين تي گوليون هلائي ڪونڌر ڪيرائي ڇڏيندو آهي پر هيڏي وڏي سنڌ جيڪا اسان جي جيجل آهي. جيڪا هاڻ اسان جي هٿن مان نڪري ويئي آهي ان لاءِ ڪا رڙ واڪو ڪونهي. ڪا لهر لوڏو ڪونهي. اسان جا ڪجهه قومپرست، ڌاڙيل، چور، گهرن، پلاٽن تي قبضي ڪرڻ وارا، سنڌي سياستدان کٽين هڪڙين پارٽين جي ٽڪيٽ تي پوءِ وڪڙ ڏئي سيٽون مٽائي ڪجهه پسئن خاطر پنهنجو ٽڪو ملهه ڪيو ڇڏين. اڄ سنڌين کي نوڪريون ڪونه ٿيون ملن. ڄامشوري جي سڀني يونيورسٽين جي ڊگرين وارن کي انٽروين ۾ طنزه طور چيو ويندو آهي. آپ ني “جان ڇوڙو” يونيورسٽي سي ڊگري لي هي، آپ کو تو يهان اپلائي نه ڪرنا چاهيي.
هفتو اڳ سنڌي ادبي سنگت پاران سنڌ جي مسئلن تي احتجاج ٿيو آهي. اها به چڱي ڳالهه آهي. ان کان علاوه ڪيترين جاين تي سنڌين سان ڪيل ڏاڍاين جن ۾ روزگار، پگهارون، پاڻي، سوهڪڙو ٻيا انيڪ مسئلا جن تي ڪافي احتجاج ٿئي پيو. انهن سڀني ڳالهين جا اثر صاحب اقتدار وارن تي ان ڪري نه ٿو پوي جو هو ڄاڻن ٿا ته هڪ ڌڪ سان سنڌي کي ويهاري سگهجي ٿو. هڪ هڏي ڏيئي سنڌين کي خريد ڪري سگهجي ٿو اڄ ڪلهه ميڊيا جو زمانو آهي جت ننڍي ۾ ننڍو مسئلو به کڻجي ته وڏو ٿي ويندو آهي. ته کڻجي ته قيامتون به ڪنهن کي نظر نه ٿيون اچن. توهان سوچيو ته صرف سنڌي ٽي وي چينل يا سنڌي اخبارون ٿورو گهڻو ان بابت ٻڌائين ٿيون پر اهي هستيون جن تائين اهو آواز پهچڻ گهرجي انهي تائين نه ٿو پهچي ڇو ته سنڌي ٽي وي چينل به اسان ڏسون. سنڌي اخبارون به اسان پڙهون ٻي ڪا به ميڊيا ڪجهه به نه ٿي ٻڌائي معنيٰ ته هڪ سسئي ٻيا سور ويا پٽيندا پاڻ ۾.
ڇنڇر 10 سيپٽمبر 2005ع