اعليٰ تعليم جا درسگاهه
سوچڻ جهڙي ڳالهه آهي ته، ڪراچي يونيورسٽي جهڙي اهم اداري ۾ ايڏي وڏي پيماني تي تباهيءَ جا ذميدار صرف شاگرد ڪيئن ٿا ٿي سگهن. يقينن يونيورسٽيءَ کان ٻاهر وارا جيڪي هن ملڪ ۾ امن نه ٿا چاهين تن هنن شاگردن جي جذبات جو فائدو وٺي هيڏي وڏي تباهي آندي آهي. گذريل سالن جي هنگامن ۾ يونيورسٽيءَ کي ايترو نقصان نه ٿيو آهي جيڪو ان هڪ ڏينهن ۾ ٿيو آهي. شاگرد طبقو نوجوان ۽ جذباتي آهي انهن جي جذبات کي استعمال ڪرڻ ۾ دير ڪا نه لڳندي آهي. ٻاهر جا ماڻهو به ته ڪي آسمان مان لهي ڪو نه آيا هوندا. يقينن انهن جو تعلق انهن جماعتن سان ئي هوندو جن جون شاخون يونيورسٽيءَ جي شاگردن ۾ آهن انهن ۾ جميعت، ايم ڪيو ايم ۽ پنجاپي اسٽوڊنٽس فيڊريشن اهم جماعتون آهن، ها باقي سنڌين جي ڪا به تنظيم يا جماعت اتي مضبوط نه آهي، ان جو سبب اهو به ٿي سگهي ٿو ته ات سالن کان رائج تعليمي پاليسي اهڙي آهي جنهن ۾ سنڌين کي داخلائون گهٽ ملنديون آهن. اهي سنڌي جن کي ٻين ڊپارٽمينٽن ۾ داخلا نه ٿي ملي بس مجبورن سنڌي شعبي ۾ اچن ٿا. پنهنجي شوق سان اچڻ وارن جو تعداد ٻه چار مس هوندو آهي. اهڙن سنڌين جو تعداد سڄي يونيورسٽيءَ ۾ اٽي ۾ لوڻ برابر آهي. اصل جهيڙو شروع ٿيو هو ته، فيون وڌايون ويون آهن ۽ تعليمي پاليسيءَ ۾ تبديلي آندي ويئي آهي. اهڙي تعليمي پاليسيءَ جي ڪجهه ڄاڻ اخبارن ۾ پڙهي مون کي ڏاڍي خوشي ٿي ڇو ته، هن نئين تعليمي پاليسيءَ ۾ سنڌي شاگردن کي ڪافي فائدو رسڻ جي اميد آهي. پر ان ويل مان ڏاڍي حيران ٿيس جڏهن سنڌي شاگردن به پنهنجي ناراضگيءَ جو اظهار ڪيو. حيرت جهڙي ڳالهه آهي ته نئين تعليمي پاليسيءَ کي سمجهڻ کان سواءِ اسان جا سنڌي شاگرد انهن هٿان استعمال ٿيا جن ڪڏهن به سنڌين جو ڀلو ڪو نه چاهيو آهي.
وهاب صاحب هڪ سٺو ايڊمنسٽريٽر آهي. هو ڪراچي يونيورسٽيءَ کي صرف ڪراچي واسين جي نه پر سڄي سنڌ جي يونيورسٽي سمجهي ٿو. ان جون پاليسيون کليل واضح ۽ بيباڪ آهن اهڙن کنيل قدمن جي ڪري ئي ته ان جي اڳيان ايڏي وڏي دهشت گرديءَ جو مظاهرو ڪيو ويو آهي. يونيورسٽي ڪاليج بهرحال تعليمي ادارا آهن، ڪنهن جي خانگي اوطاق يا ڊرائنگ روم ڪونهن . يونيورسٽي وارن جي هيءَ شڪايت جائز آهي ته ڪي شاگرد سياسي بنيادن تي هاسٽلن جي ڪمرن تي سالن کان وٺي قبضو ڪيو ويٺا آهن ۽ انهن کي چوڻ آکڻ وارو ڪير آهي ئي ڪو نه. اهڙين غلط ڳالهين جي ڪو به باشعور انسان تائيد نه ٿو ڪري سگهي. هن سڄي ڪارروائيءَ ۾ جت ٻيون غير سنڌي تنظيمون هونديون ته اتي ڪي سنڌي شاگرد به اهڙا هوندا. هڪ غلط ڳالهه جي تائيد نه ٿي ڪري سگهجي ته هاسٽلن مان سنڌي شاگردن کي به ٻين سان گڏ ڪڍيو ويو آهي. غلط ڳالهين جي حمايت ڪرڻ به ناداني آهي. اسان جي سنڌ ملڪ جي تباهيءَ جو وڏو ڪارڻ به اهو آهي ته اسان تعليمي ادارن کي سياسي ميدان ٺاهي ڇڏيو آهي. هر سياسي پارٽيءَ جا ڇاڙتا شاگرد ٿيڻ کان پوءِ هاسٽلن جا ڪمرا حاصل ڪري ڏهن پندرنهن سالن کان ات رهيا پيا آهن. سنڌ يونيورسٽي توڙي خيرپور يونيورستي ميڊيڪل ڪاليج توڙي انجنيئرنگ ڪاليج سڀني جو حال ساڳيو آهي. هر هنڌ ڪو ڪار لڳي پئي آهي هڪ اصول وارو پابندي رکڻ وارو علم جي آگاهي ڏيڻ وارو تعليمي سربراهه جهڙو ادارن ۾ بار ٿي پوندو آهي. سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ استادن ۽ شاگردن جون هڙتالون هڪ ٻئي تي الزام خيرپور يونيورسٽي ۾ ڏوڪڙ ڪلچر ۽ مٿان وري وائيس چانسلر جي مٿان الزام هي سڀ ڇا آهي؟ هي سڀ ڪجهه سمجهه کان مٿي آهي. هي سڀ ڇا آهي؟ هي سڀ ڪجهه سمجهه کان مٿي آهي. آخر هي ڪهڙو کورو پيو پچي؟ ۽ الائجي ڪڏهن ڦاٽندو. هاڻ وري ڳالهه ڪجي ڪراچي يونيورسٽيءَ جي مقصد چوڻ جو اهو آهي ته اسان جا نوجوان جذبات کان پاسو ڪري ٿورو عقل کان ڪم وٺن ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ آيل تعليمي تبديليون يقينن اسان جي قوم لاءِ فائديمند ٿينديون.
ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ اسان جو اهو حال ته سنڌي شعبو به مڙيئي پيو هلي. پروفيسر اياز قادري ريٽائرڊ ٿي چڪو آهي. هاڻ شاهه لطيف چيئر ۾ ريسرچ جو ڪم پيو ڪري. ڊاڪٽر نواز علي شوق، سنڌي لينگويج اٿارٽي ڏانهن هليو ويو. سليم ميمڻ لاءِ به ٻڌون پيا ته، کيس اگر موقعو مليو ته هو به ڪنهن ٻئي هنڌ ڊيپوٽيشن تي هليو ويندو. فهميده حسين کي به مختلف هنڌن تان آڇون اچي رهيو آهن سو چيو ته سهي جيڪڏهن اهي سڀ به هليا ويا ته باقي سنڌي شعبي ۾ بچندو ڇا؟
ٻيا استاد به سٺا هوندا آهن پر جيئن ته، يونيورسٽيءَ جي سطح تي ايم اي، بي اي آنرز ۽ ايم فل جي سطح تي تعليم ڏني ويندي آهي ته اتي تعليم جي ماهرن جو هجڻ ضروري آهي. سنڌي شعبو هونئن به دشمنن جي نظرن ۾ آهي. پر اسان کي اهي ڪوتاهيون نه ڪرڻ گهرجن جنهن سان اسان پاڻ پنهنجي پيرن تي ڪهاڙو هڻون. شاهه لطيف چيئر جو حال به ڪو چڱو ڪونهي. ٻين ادارن وانگر ات به ڪو خاص ڪم ڪو نه ٿيو آهي. هيترن سالن ۾ هن اداري اهڙو ڪو ڪم نه ڪري ڏيکاريو آهي جنهن کي مثال ڪري پيش ڪري سگهجي حالانڪه هن کي ڪافي بجيٽ به ملي چڪي آهي ۽ تازو گورنر محمود هارون به ڪافي رقم امداد ۾ ڏني آهي. اسان سڀ ڄاڻون ٿا ته لطيف چيئر ۾ ڪافي سڄاڻ ۽ همدرد ماڻهو ڪرسين تي ويٺا آهن، انهن کي اهو پئسو اهڙي طريقي سان استعمال ڪرڻ گهرجي جنهن مان اداري جي ساک وڌي ۽ ان ساک کي ان تعميري عمل کي اڳتي ڪري پنهنجي حڪومت کان اڃا وڌيڪ بجيٽ حاصل ڪجي اهڙي طريقي سان اسان جا هي ادارا اڃا به گهڻي ترقي ڪري سگهن ٿا.
سائين منهنجا هي سڄي سنڌ ڪياماڙيءَ کان وٺي ڪارونجهر تائين اسان جي آهي. هي سڀ تعليمي ادارا اسان جا آهن اسان کي پنهنجي قابليت ۽ ذهانت جي زور تي هنن ادارن ۾ حاوي ٿي وڃڻو پوندو. مقابلو ڪري پاڻ کي مڃائڻو پوندو ان لاءِ اسان کي صرف ۽ صرف ابتدا کان ئي سٺي تعليم حاصل ڪرڻي پوندي. تعليم حاصل ڪرڻ کان پوءِ اسان لاءِ ڪاميابيءَ جا دروازا پنهنجو پاڻ کلي ويندا. ڇو ته قابليت تي حاصل ڪيل ڊگري اسان کي ڪڏهن به دوکو ڪو نه ڏيندي. هي ڪاپي ڪلچر هي ڏوڪڙ ڪلچر، هي سفارشون غلط قسم جا سهارا آهن، وقتي سهارا آهن جن سان اسان کي اڳتي هلي مشڪلاتن کي منهن ڏيڻو ٿو پوي. اچو ته گڏجي پنهنجي لاءِ ۽ پنهنجي آئينده نسل لاءِ علم جون مشعلون روشن ڪيون ۽ پنهنجي علم ۽ قابليت سان بند دروازا کولي ڇڏيون.
ڇنڇر 16 ڊسمبر 1994ع