سوچيو ۽ سوچيو
هيءَ محنتي علم ۽ شعور واري قوم آخر هي تباهيءَ جي ڪناري تي ڇو ۽ ڪيئن پهتي. ان سوال جا ڪيترائي جواب ٿي سگهن ٿا. پر هڪ مضبوط ۽ سمجهڻ وارو جواب هي آهي ته هيءَ سنڌي قوم دل جي کوٽي نه آهي ۽ نيت جي صاف ۽ معصوم آهي ان ڪري ئي هن قوم کي هر ڌارين نقصان پهچايو آهي.
پري نه وڃو اڄ پنجاه سال کن اڳ هتان جي سنڌي ماڻهو پاڪستان ٺهڻ ۾ سنڌ صوبي جون سرحدون ٻاهران ايندڙن لاءِ کولي ڇڏيون ۽ پنهنجون دليون ۽ اکين جو سرحدون به وڃائي ڇڏيون. بس سائين اها ئي وائي وات ۾ هئي ته اسان جا مسلمين ڀائر ويچارا سٽجي ڪٽجي آيا آهن ات هندستان ۾ انهن جون جانيون محفوظ نه هيون ۽ نه وري عزتون.
ان وقت جذبات ۾ اچي ڪيڏيون نه وڏيون ڪوتاهيون ڪيون. ڪيڏا نه غلط فيصلا ڪيا سنڌي قوم اسان جا وڏا مسلماني واري جذبات جي وهڪري ۾ هي سڀ ڪجهه وساري ويٺا ته ٻاهران آيل گروهه سنڌ فتح ڪو نه ڪئي هئي هو ته پناه وٺڻ آيا هئا حڪومت ڪرڻ نه آيا هئا. پرا سان جا وڏا جن لاءِ مان لکي چڪي آهيان ته نيت جا صاف ۽ معصوم هئا انهن جذبات ۾ اچي غلط فيصلا ڪيا. انهن نه صرف آيلن کي گهر ۽ زمينون ڏنيون پر پنهنجي تهذيب ۽ ٻوليءَ جو ٻيڙو ٻوڙي ڇڏيو. انهن ڌارين آيلن جي ٻوليءَ کي قومي ٻولي بڻايو ويو. انهن جا شاعر اديب قومي شاعر ٿي ويا ۽ هتان جا رهواسي مقامي رهواسي چوائڻ لڳا. اها ايڏي وڏي ڪوتاهي سنڌين جي آهي جنهن جو ڪو حساب ئي ڪونهي. بنگالين ۾ وري به عقل هو انهن يڪدم هاءِ گهوڙا ڪئي ۽ پنهنجي ٻولي ۽ تهذيب جو حق وڙهي وٺي ويهي رهيا.
حد ته اها آهي ته جيڪي هت رهڻ آيا اهي مالڪ ٿي ويا ۽ هتان جا رهواسي ڪمزور ٿي ڌتارجي ويا. صرف هڪ مثال ڏسجي ته اچرج جهڙي ڳالهه آهي ته موجوده پاڪستان چئن صوبن تي ٻڌل آهي ۽ اهي بهاري جيڪي بنگلاديش جي ڪئمپن ۾ رهن پيا انهن هي پاڪستان ڏٺو به نه آهي. انهن کي اها به خبر نه آهي ته هتان جون گهٽيون ۽ هتان جا شهر ڪهڙا آهن؟ هتان جي زمين جي خوشبو هتان جي هواءِ پاڻيءَ ۾ ڪهڙي لذت آهي، هو ڪجهه به نه ٿا ڄاڻن ته به هو سڀ بهاري محب وطن ۽ پاڪستاني آهن ۽ موجوده پاڪستان جي چئن صوبن مان ڪي باشعور ماڻهو پنهنجي ٻوليءَ تهذيب جي ڳالهه ڪن ٿا ته انهن کي غدار ڪوٺيو ٿو وڃي.
پاڪستان جيڪو چئن صوبن تي ٻڌل آهي انهن ۾ سنڌ اهو واحد صوبو آهي جنهن جي ٻولي، تهذيب سڀني کان مٿڀري ۽ تاريخي آهي. پاڪستان ٺهڻ وقت ٻاهران ايندڙ اسان جا ڀائر سنڌ ۾ ئي گهڻي تعداد ۾ آباد آهن. جيڪڏهن ان وقت هو پاڪستان جي چئني صوبن ۾ ورهائجي وڃن ها ته ايترو مسئلو نه ٿئي ها. هنن ٻاهران ايندڙن کي سڄي پاڪستان سان ڪا به دلچسپي نه آهي. انهن لاءِ پاڪستان صرف سنڌ آهي ۽ سنڌ ۾ به صرف ڪراچي، حيدرآباد، سکر انهن لاءِ پاڪستان آهي. صرف انهن علائقن جا رهواسي صرف انسان، پڙهيل لکيل ۽ تهذيب وارا آهن، باقي ٻيا رهواسي ٿرڊ ڊگري وارا ماڻهو آهن. ياد اٿم ته 1991ع ۾ رياض ٽاٽا صاحب جيڪو پنجاب جو سرمائيدار آهي ان آل پاڪستان پنجابي اتحاد جي عيد ملن پارٽيءَ ۾ چيو هو ته پنجابين کي پنهنجي گهر ۾ پنجابي ڳالهائڻ کپي ڇو ته پنهنجي مادري زبان ۾ ئي انسان پنهنجي دل جي صحيح ترجماني ڪري سگهي ٿو. جيڪڏهن ٻه پنجابي اردو ۾ ڳالهائين ٿا ته معنيٰ هو غلط بياني کان ڪم وٺن پيا ۽ اها غلط بياني ڪوڙ برابر آهي. ان اهو به چيو هو جيڪي پنجابي گهرن ۾ اردو ڳالهائين ٿا سي پنجابي قوم جا غدار آهي.
بس پوءِ ته سائين هاءِ گهوڙا مچي ويئي هئي ته رياض ٽاٽا غدار آهي ان قومي زبان جي بي عزتي ڪئي آهي ان تي ڪيس هلايو وڃي. جوابي بيان ۾ رياض ٽاٽا ۽ نذير ڪهوٽا اصل وڻ وڄائي ڇڏيا هئا. انهن چيو هو ته پنجابين جي زبان پنجابي آهي اردو نه . . . . پناهگيرن جو بيان ست ڪروڙ پنجابين جي توهين آهي. اردو کي ڇڏڻ يا اردو کي پنهنجو ڪرڻ پنجابين جو داخلي معاملو آهي ان ۾ ٻئي ڪنهن کي دخل اندازي ڪرڻ جي ضرورت نه آهي. انهن وڌيڪ اهو به چيو هو ته غداريءَ جو مقدمو انهن ماڻهن تي هلايو وڃي جيڪي سالن کان وٺي پاڪستان جي اصل زبانن جو استحصال ۽ قتل ڪرڻ ۾ پورا آهن اهڙن جوابن کان پوءِ چئني طرف ماٺار ٿي ويئي ڪنهن کي ڪجهه به چوڻ جي همت نه ٿي.
اسان سنڌين جو حال وري ڪهڙو آهي مٺي به ماٺ مُٺي به ماٺ.
صحيح ڳالهه چوڻ ۽ صحيح فيصلي ڪرڻ جي اسان ۾ قوت نه آهي. رڙيون واڪا ته گهڻا ڪندا آهيون پر عملن ڪجهه به نه ڪندا آهن. هاڻ اڄ ڪلهه جي حالتن تي ئي نظر وجهو ته هوند شرمندگي کان ڪنڌ ئي جهڪي ٿو وڃي. افسوس ته اهو آهي ته اسان ڪنهن به دور ۾ سڌري ڪو نه ٿا سگهون. اڄ ڪلهه جي حالتن تي گهري نظر وجهڻ کان پوءِ ايندڙ جيڪي طوفان اهي ڪنهن کي به نظر نه ٿا اچن. اسان جي وڏن غلطيون ڪيون پر معصوميت ۾ اڄ اسان پنهنجي پير تي پاڻ سوچي سمجهي ڪهاڙا هڻي رهيا آهيون.
هن وايو منڊل ۾ جيڪو منڊ منڊجي رهيو آهي ان تي ڪنهن سوچيو آهي؟ ڪنهنجو ڌيان ويو آهي؟ اچو ته مان پنهنجي ننڍڙي سوچ ۾ آيل هڪ ڳالهه اوهان کي ٻڌائي ڪجهه سوچڻ تي مجبور ڪيان. اڄ ڪلهه بلدياتي اليڪشن جو دور آهي. سنڌ کي ٻاويهن ضلعن ۾ ورهايو ويو آهي جت اهي چونڊون ٿينديون ۽ ڪراچي شهر جي پنجن ئي ضلعن کي ملائي هڪ ضلعو ۾ ورهايو ويو آهي جت اهي چونڊون ٿينديون ۽ ڪراچي شهر جي پنجن ئي ضلعن کي ملائي هڪ ضلعو ٺاهي. چونڊون ڪرايو وينديون. هاڻي توهان اهو سوچيو ته جڏهن اندرون سنڌ ٻاويهن ننڍن ضلعن ۾ ورهايل هوندي ۽ ڪراچي هڪ ضلعو هوندو ته پوءِ سڄي سنڌ جي واڳ ڪنهن جي هٿ ۾ هوندي؟ گڏوگڏ شهري حڪومت ٺاهڻ جو به منصوبو آهي. شهري حڪومت وڏن شهرن ۾ هوندي معنيٰ جيڪا حڪومت سنڌ تي راڄ ڪندي ان حڪومت کي هلائڻ وارا ڪير هوندا؟
هوڏانهن وري پنجاب بلوچستان ۽ سرحد ۾ به اهڙي ورهاست سان اليڪشنون ڪرايون وينديون. جيئن ته لاهور، پشاور ۽ ڪوئيٽا وڏا شهر آهن انهن جون شهري حڪومتون ٺهنديون جڏهن هي سڀ حڪومتون ٺهي وينديون ان بعد جيڪا حالت سامهون ايندي ان مطابق جيڪو ملڪ جو وڏو شهر هوندو ان کي ئي سڀ فيصلا ڪرڻ جي قوت ڏني ويندي.
جيئن اڄ ڪلهه پنجاب وڏو صوبو آهي. هاڻ وڏن شهرن جي مقابلي ۾ اچي حڪومتن جي ورهاست ٿيندي. ان ورهاست ۾ جيڪو حڪومت جي ڀڳداريءَ جو تاج جنهن کي ملندو سان هوندي ڪراچي . . . . ڇو ته بهرحال اڄ تائين ڪراچي آباديءَ جي حساب سان پاڪستان جو سڀ کان وڏو شهر آهي هن سڄي بلدياتي نظام ۾ پنجاب جي وڏ ماڻهپي کي ٽوڙي ڇڏيو ويندو ۽ ڪراچي اڳ کان اڳري ٿي ويندي. هاڻ هن تسلسل جو انت اهو ٿيندو ته ڪراچي پنهنجي اڪثريتي بنياد تي بلدياتي اليڪشن ۾ وڌ سيٽون کڻي مٿاهين ٿيندي. باقي رهيل سنڌ ٻاويهن ضلعن ۾ ورهائجي ٽڪرا ٽڪرا ٿي ويندي. انهن ورهايل ٽڪرن کي ايتري طاقت ئي ڪا نه هوندي ته هو ڪجهه چئي سگهن. هاڻ سوچڻ جي ڳالهه اها آهي ته ان ڪراچيءَ جا حڪمران واڳ ڌڻي هوندا! جيڪي پنهنجي اڪثريت جي زور تي سڀني تي حڪمراني ڪندا؟
سچ پڇو ته مان پنهنجي طرفان ڪجهه به نه ٿي چوان صرف اوهان کي اهو ٻڌائڻ چاهيان ٿي ته هت ڇا پيو ٿئي. 1971ع جي آئين کي ٽوڙڻ جي ڳالهه پاڪستان جي ٻن نظرين واري ڳالهه، سنڌ سان ڀائيچاري واري ڳالهه. هٿ ٻڌي معافي وٺڻ واري ڳالهه، اجرڪ پائي شادي ڪرڻي واري ڳالهه سوچيو ته سهي هي سڀ ڇا پيو ٿئي.
هڪ ڳالهه جنهن تي منهنجو ايمان آهي ته جن قومن جي پنهنجي ڌرتي ۽ پنهنجون پاڙون آهن انهن مان خطرو ڪو نه هوندو آهي.
ملڪيت تي ته ٻه ڀائر پاڻ ۾ وڙهندا آهن. آخر وڙهي پاڻ ۾ ٺهي به ويندا آهن پر توهان ان ڳالهه تي ضرور سوچيو ته اسان پنجاب کي سرحد کي يا بلوچستان کي پنهنجو دشمن قرار ڏيئي بيان بازيون پيا ڪيون وڙهون پيا اها ويڙهه به چڱي پر ان وقت اسان جو ڇا ٿيندو جڏهن اسان جي سنڌ ٽڪرن ۾ ورهائجي ويندي ۽ اسان ڪنهن سان ڳالهائڻ ۽ ڪنهن سان وڙهڻ جي طاقت ۾ به نه هونداسين.
مان پنهنجي پاران ڪجهه به نه ٿي چوان صرف توهان کي اهو سوچڻ تي مجبور ٿي ڪريان ته سنڌ کي ٽڪرا ڪري حڪمراني ڪندڙن جو منصوبو ۽ انهن جا خواب توهان سڀ سنڌي پورو ٿيڻ ڏيندؤ؟ ڇا توهان بلدياتي اليڪشنون ۽ شهري حڪومتون ٺهڻ ڏيندا؟ سوچيو ۽ سوچيو.
اربع 24 جنوري 2001ع