مالديپ ۾ مانڊاڻ جي ڄاڻ
11 صدي عيسوي ۾ عرب ملڪ کان تجارت جي غرض سان ايندڙ عربن جي ذريعي اسلام هن خطي ۾ داخل ٿيو. هن ملڪ جي ٻڌ بادشاھہ مسلمانن جي ايمانداري، سچائي ۽ روين کان متاثر ٿي اسلام قبول ڪري ڇڏيو ۽ پنھنجو نالو ”دوهيمي“ کان مٽائي ”سلطان محمد العادل“ رکي ڇڏيو. جنوبي ايشيا جي ٻين ملڪن جي ڀيٽ ۾ مالديپ ۾ اسلام تمام گهڻو پوءِ آيو هو. بادشاھہ جي اسلام قبول ڪرڻ کان پوءِ رعايا بہ آهستي آهستي اسلام قبول ڪرڻ شروع ڪيو. جنھن جي ڪري تمام ٿوري وقت ۾ مسلمانن جي انگ ۾ تمام وڏو اضافو ٿيو. 1558ع ۾ مالديپ تي پرتگالي يلغار ڪري قبضو ڪري ويھي رهيا.
1654ع ۾ Dutch هن ملڪ کي Portuguese کان قبضو وٺي پنھنجي سلطنت ۾ شامل ڪري ڇڏيو ۽ اهو سلسلو گهٽ ۾ گهٽ ٻن صدين تائين جاري رهيو. انھي عرصي دوران ايشيا جي ڪيترن ئي ملڪن تي برطانيا راڄ جو سڪو هلڻ لڳو. انگريزن جي نظر جڏهن مالديپ جي جزيرن تي پئي تہ هنن مالديپ تي قبضو ڪري، هن کي برطانوي ڪالوني ڪري ڇڏيو.مالديپ اصل ۾ ٻڌ ڌرم جي قوم هئي، پر 1153 ۾ اسلام قبول ڪيو.پورچوگالين 1558ع ۾ مالديپ تي قبضو ڪيو. 1654ع ۾ ڊچن مالديپ تي قبضو ڪيو.مالديپ 1887ع ۾ انگريزن جو محافظ بڻجي ويو.مالديپ 1965ع ۾ برطانيه کان آزادي حاصل ڪئي.مالديپ 1968ع ۾ هڪ جمھوريه بڻجي ويو.
26 جولاءِ 1965ع ۾ مالديپ برطانوي حڪومت کان آزادي حاصل ڪئي. 1968ع ۾ مالديپ جهموريا ٿي چڪو هو ۽ مالديپ جو نئون نالو جهموريا مالديپ بڻجي چڪو هو. 300 چورس ميل سان گڏ مالديپ جي ملڪ جو شمار 188 نمبر تي ٿئي ٿو. مالديپ جو شمار دنيا جي ڏهن ننڍڙن ملڪن ۾ ٿئي ٿو. 2024 ع رپورٽ مطابق تہ پنج لک، ستاويھہ هزار ست سو نوانوي ماڻھن جي آبادي وارو هي ملڪ مالديپ جو شمار 173 نمبر تي ٿئي ٿو. مالديپ جي باري ۾ جيڪڏهن دلچسپ حيقيقتون بيان ڪيون وڃن تہ مالديپ آبادي جي لحاظ کان براعظم جو سڀني کان ننڍي ۾ ننڍو ملڪ آهي. مالديپ ۾ 98.5 سيڪڙو مسلمان، 1.5 ماڻھو ٻڌمت جا پوئلڳ ۽ ان کان علاوہ ٻين مذهبن کي مڃڻ وارا ماڻھو آهن. ان ڪري مسلمان ملڪن ۾ هي سڀني کان ننڍي ۾ ننڍو ملڪ آهي. ڊيويھيDhivehi يا مالديوي مالديپ جي ماڻھن جي قومي ٻولي آهي. هي ٻولي سري لنڪا ۾ ڳالھائي ويندڙ سنھالي ٻوليءَ سان ملندڙ جلندڙ آهي. بلڪل ائين جيئن اردو ۽ هندي پاڻ ۾ ملندڙ جلندڙ آهن. مالديوي کان علاوہ سنھالي يا انگريزي هن ملڪ جون ڳالھايون ويندڙ ٻوليون آهن.
مالي Male شھر هن ملڪ جي گاديءَ جو هنڌ آهي. 1968ع کان اڄ ڏينھن تائين هن شھر مالي کي ئي گادي جي شھر هئڻ جو اعزازحاصل آهي. هي شھر آبادي جي لحاظ کان مالديپ جو سڀني شھرن کان وڏو شھر آهي. 2024ع سال مطابق ٻہ لک 9 سو پنجويھہ ويھہ هزار ماڻھن جي هن شھر ۾ آبادي آهي. مالي کان علاوہ ”ادو“ Adduشھر مالديپ جو ٻيون نمبر شھر آهي. ادو اٽول 29 ٻيٽن تي ٺھيل آهي. هن جي lagoon ايريا 130 چورس ڪلو ميٽر آهي ۽ زميني ايريا 15 ڪلو ميٽر آهي. هر شھر ۾ تقريبن چاليھہ هزار ماڻھو رهن ٿا. مالي شھر ۾ موجودہ ويلاناvelana يا مالي يا ابراهيم ناصر انٽرنيشنل ايئرپورٽ، مالديپ جو سڀني کان وڏو هوائي اڏو آهي. هن ملڪ ۾ ڪُل 12 ايئرپورٽ آهن. جنھن ۾ چار ايئرپورٽ بين الاقوامي ملڪن لاءِ رکيا ويا آهن. باقي اٺ ايئرپورٽ لوڪل مسافرن ۽ فوج لاءِ آهن. انھن ۾ Ifuru Airport، Dharavandhoo Airport، Maamigili Airport ۽ Kadhdhoo Airport اچي وڃن ٿا، جيڪي هڪ جزيري کان ٻي جزيري ڏانھن وڃڻ لاءِ استعمال ڪندا آهن.
جڏهن پرتگالين هتي قبضو ڪيو هو تہ انھن هتان جي مذهب اسلام کي ختم ڪري هتي عيسائيت نافذ ڪرڻ جي ناڪام ڪوشش ڪئي هئي. پر ماڻھن جي شديد احتجاج ۽ وڏي خونريزي کان پوءِ انھن کي اهو فيصلو واپس وٺڻو پيو. ڇو تہ مالديپ هڪڙو اسلامي ملڪ آهي. اڄ مالديپ جي قانون ۾ ڪو بہ غيرمسلم هتان جي ڪابينا جو حصو نہ ٿو ٿي سگهي ۽ مسلمانن ۾ هي حق فقط سني فرقي وارن کي ئي حاصل آهي. ڇو تہ مالديپ جي مڪمل آبادي سُني فرقي سان تعلق رکي ٿي.
اڄ ڏينھن تائين اها خبر نہ پئجي سگهي آهي تہ مالديپ جي معنيٰ ڇا آهي؟. ڇو تہ تامل ٻوليءَ ۾ ملائي جو مطلب ”جبل“ آهي. ڪن ٻولي جي ماهرن جو اهو خيال آهي تہ مالديپ سنسڪرت جي لفظ ”مالھا ديپوا“ مان نڪتل آهي. جنھن جو مطلب ”جزيرن جو هار“garland of islands آهي. ان کان علاوہ تاملTamil ٻوليءَ جو هڪڙو لفظ آهي Malaitivu جنھن جي معنيٰ islands of hills آهي. پر ڪي مفڪر اهڙا بہ آهن جيڪي چون ٿا تہ هي لفظ ”مھيلا ديپوا“ مان نڪتل آهي. جنھن جي معنيٰ ”عورتن جو جزيرو “ آهي. پر وري ڪي ماهرين هن کي عربي جي لفظ ”محل“ سان جوڙين ٿا. پر منھنجي خيال ۾ مالديپ کي دنيا جي نقشي تي ڏسندي ”جزيرن جو هار“ چئجي تہ اهو بھتر ٿيندو.
مالديپ بحيرہ هند ۾ ڀارت جي جزيري لڪاديپ جي ڏکڻ ۾ ۽ سريلنڪا جي ڏکڻ اولھہ ساحل کان 700 ڪلو ميٽرن جي دوري تي واقع آهي. ملڪ ۾ صدارتي نظام قائم آهي. پارليامينٽ صدر کي منتخب ڪري ٿي، هر چئن سالن کان پوءِ صدر منتخب ٿئي ٿو. پارليامينٽ کي ”مجلس“ چيو وڃي ٿو. جنھن جا ڪُل 54 ميمبر آهن. جن مان 8 ميمبر مالي شھر کان ۽ باقي ملڪ جي ٻين 19 ضلعن مان چونڊيو وڃي ٿو. هڪڙي اسلامي ملڪ هئڻ جي ناتي سان هتي هر جاءِ تي اسلامي قانون نافذ آهي. صرف چند جزيرن تي موجود خاص هوٽلن کي ئي شراب جي اجازت هوندي آهي. رمضان شريف ۾ سياحن کي ڏينھن جو عام عوامي جاين تي کائڻ پيئڻ کان منع ڪئي ويندي آهي. پر هن کي اها اجازت هوندي آهي تہ اهي پنھنجن هوٽلن ۾ جيڪو وڻين کائن پيئن. ان تي انھن کي ڪا بہ روڪ رنڊڪ نہ آهي. ان علاوہ ٻين ملڪن جي سامونڊي ڪنارن تي جيڪي ڪم اڪثر ڪري ڏسڻ ۾ ملندا آهن، عرعانيت يا فحاشي وغيرہ انھن ڪمن جي هتي اجازت بنھہ نہ آهي. اهي فاحش حرڪتون هتان جي سامونڊي ڪنارن تي نظر نہ اينديون.
1968ع ۾ يعني مالديپ جي قيام کان پوءِ، اڄ تائين فقط چند ماڻھو ئي صدارت جي عھدي تي فائز رهيا آهن. 11 نومبر 1978ع جو ٿيڻ واري صدر معموون عبدالغيوم کي ڇھہ دفعا لڳاتار صدر ٿيڻ جو شرف حاصل آهي. جيڪو 2008ع جي اليڪشن تائين صدر رهيو آهي. مالديپ جو صدر عبدﷲ يامين بہ ٿيو جيڪو 17 نومبر 2013 ع صدر جي عھدي تي فائز رهيو.
ابراهيم نثار 1957 کان 1968 ۽ ان کان پوءِ 1978 تائين صدر جي عھدي تي فائز رهيو. ان کان پوءِ Maumoon Abdul Gayoom 1978ع کان 2008ع تائين صدر رهيو. ان کان پوءِ محمد ناشيد 2008ع کان 2012ع تائين، ان کان پوءِ، محمد وحيد حسن 2012 کان 2013ع تائين، ان کان پوءِ، عبدﷲ يامين 2013ع کان 2018 ع تائين، ابراهيم محمد صالح 2018ع کان 2023ع تائين ۽ هن مھل محمد معيزوMuhammad Muizzu 2023ع کان صدر آهي. هي اٺون صدر آهي. پيپلز نيشنل ڪانگريس پارٽي جو ماڻھو آهي. 2021ع ۾ مالي جو Mayor بہ رهيو.
مالديوي ڪرنسيءَ کي مالديوين روفيا Maldivian Rufiyaa چوندا آهن. مالديوين هڪ روفيا پاڪستاني 18.55 روپين جي برابر آهي. وقت جي لحاظ کان پاڪستان ۽ مالديپ ۾ ڪو بہ فرق ڪونھي.
ٻنھي ملڪن جي ٽائيم ٽيبل ۾ ڪو بہ فرق ڪونھي. مالديپ جو ڪالنگ ڪوڊ +960 آهي. گذريل صديءَ جي دوران سمندر جي سطح ۾ 20 سينٽي ميٽر يعني 8 انچ جو اضافو ٿيو آهي. يعني پاڻي چڙهيو آهي. سمونڊ ۾ پاڻي جي سطح چڙهي وڃڻ جي ڪري مالديپ جي بقا کي ايندڙ دور ۾ خطرو آهي. 2004ع ۾ ايندڙ سونامي جي ڪري مالديپ جا ڪيترائي علائقا پاڻيءَ ۾ ٻڏي ويا هيا ۽ ڪيئي ماڻھو بي گهر ٿي ويا هيا. انھن ۾ ڇھن غير ملڪي ماڻھن سان گڏ، هتان جا 75 ماڻھو اجل جو شڪار ٿي ويا هيا. موسم جي حساب سان مالديپ ڪافي گرم ملڪ آهي. هتي سال ۾ فقط ٻہ موسمون ٿينديون آهن. هڪڙي گرمي جي ۽ ٻي برساتين جي. سردي هتي نہ هئڻ جي برابر آهي. سياحت جي حوالي سان مالديپ دنيا ۾ پنھنجي الڳ ٿلڳ سڃاڻپ رکي ٿو. ملڪي آمدني جو 30 سيڪڙو حصو سياحت مان وصول ٿئي ٿو.
2014 ع ۾ 14 لک سياحن مالديپ جو سفر ڪيو هو. جيڪڏهن تہ 2024ع ۾ ٻہ ملين (20 لک) کان وڌيڪ سياح هتي گهمڻ آيا. جيڪڏهن توهان جو تعلق پاڪستان سان آهي ۽ توهان جي پاسپورٽ جي ختم ٿيڻ جو ان ۾ لکيل ختم ٿيڻ واري تاريخ کان گهٽ ۾ گهٽ ٽي مھينا اڳ ۾ جو آهي ۽ ان سان گڏ توهان جي پاسپورٽ تي خالي پيج جو هئڻ بہ لازمي آهي. ان کان پوءِ توهان مالديپ جي هڪ مھيني جي ويزا تي وڃي مالديپ جي جزيرن جو سير ڪري سگهو ٿا. مالديپ پاڪستانين کي هڪ مھيني جي ويزا آن ارائيول (ايئرپورٽ تي پھچڻ ) تي مفت ۾ لڳائي ڏيئي ٿو. يعني جڏهن توهان مالديپ پھچندو تہ توهان جي پاسپورٽ تي ويزا اتي ئي ايئرپورٽ تي لڳائي ويندي. توهان اتي رهي ڪري پنھنجي ويزا جي ڏينھن کي وڌرائي بہ سگهو ٿا.
سياحت کان علاوہ هن ملڪ جي ٻي سڀ کان وڏي آمدني ماهگيري آهي. يعني مڇي مارڻ جو ڌنڌو. ماهيگيري کان علاوہ محدود حد تائين صنعتڪاري پڻ آهي. مالديپ ۾ اڳ ۾ تعليم ڏانھن ڪو خاص ڌيان نہ ڏنو ويندو هو. پر هاڻي مالديپ ۾ تعليم جي شرع 97.86 في صد تي پھچي چڪي آهي. ڇو تہ مالديپ جزيرن تي مشتمل آهي. ان ڪري مالديپ جي جزيرن تي سفر ڪرڻ لاءِ هوائي جهاز، هيليڪاپٽر، ٻيڙيون ۽ بحري جھازن جو استعمال ٿئي ٿو.
بيچز تي والي بال کيڏڻ مالديپ جي ماڻھن جو وڏو شوق آهي. پر هتان جي قومي راند فوٽ بال آهي. ان کان علاوہ هتان جو قومي فروٽ coconut palm cocos آهي. هتان جو قومي گل Nucifera يعني ink rose آهي. هتان جا هون تہ ڪيترائي ٽريڊيشنل کاڌا آهن. جن ۾ Gulha, Mashunie هن ۾ مڇيءَ جو ڳر وارو ٿلھو ناسي گهڻي پچائڻ وارو پيسٽ آهي. ان کان پوءِMasbaiy, kuhi Boakibaa, Masroshi, Biskeemiya, Fish Curry, Fried Yams, Maldivian Fish Curry, Boshi Mashuni هي ڪيلي جي گل جو سلاد هوندو آهي.Maldivian live lobster, Mal ان کان علاوہ Garudhia (fish soup) آهي، جيڪا هنن جي پراڻي ۽ روايتي رٻ آهي. کوپري، مڇي ۽ نشاستي جي ميلاپ سان ٺھندڙ ڊش هتان جي مقبول ڊش آهي. جنھن کي گروديا ڊش چيو وڃي ٿو.
ان کان علاوہ جيٽس ڪنگ، واٽرڪنگ، فٽ بال ۽ ٽينس بال جھڙيون ٻيون رانديون گهڻيون مقبول آهن. دنيا ۾ سڀ کان پھرئين ٿيندڙ پاڻي ۾ هيٺ ميٽنگ بہ مالديپ ۾ ئي ٿي هئي. مالديپ سمونڊ جي سطح کان فقط 1.5 ميٽر بلند آهي. يعني مالديپ کي سڄي دنيا جي ملڪن کان ٻڏڻ جو خطرو وڌيڪ آهي. مالديپ سياحن جي لاءِ سڀ کان وڌيڪ محفوظ جاءِ تصور ڪيو ويندو آهي. مالديپ ۾ وهيل مڇين جو تمام گهڻو انگ ملي ٿو. انھن مڇين جي ڊيگهہ اڪثر 18 کان 32 ڦوٽ آهي. اهو سچ آهي ۽ اسان پاڻ اکين سان ڏسي بہ آيا آهيون تہ مالديپ جي ساحلن جو پاڻي دنيا جي مڙني بيچز کان وڌي صاف ۽ شفاف آهي.
مان سمجهان ٿو تہ توهان کي مالديپ ضرور گهمڻ گهرجي.