بيحد گهڻي ٿڌ ۽ ڊگهين راتين وارا ملڪ
سئيڊن، فنلئنڊ ۽ ناروي جي ته گهرن، هاسٽلن، آفيسن ۽ تعليمي ادارن جون دريون به فقط 15 ڊگريون کلي سگهن ۽ بيڊروم جي درين کي ڊبل شيشا ٿين. سوچڻ جي ڳالهه آهي.... سياري ۾ رات جو جڏهن ٻاهر جي ٿڌ جو پَد منفي 20 ڊگرين کان به گهٽ ٿيو وڃي ۽ سمهڻ مهل دريءَ جو اڪيلو شيشو ٽٽي پوي ته ننڊ ۾ بيهوش ماڻهو ته برف ٿي مري وڃي. ڇو جو دري ڀڄڻ ڪري بيڊ روم جي ٿڌاڻ ڊيپ فريزر کان به وڌيڪ ٿڌي ٿيو وڃي.
ڳالهه اها آهي ته سياري ۾ رات جو سکر ۽ لاڙڪاڻي ۾ به سخت سيءُ ٿئي ٿو پر اهو سيءُ ڪو هفتو ٻه مس هلي ٿو. ان ڪري وڻن ۾ پن ۽ ميوو به سلامت رهي ٿو. ٻي ڳالهه ته اسان وٽ ڏينهن وڏا ٿين ٿا ۽ سج به نظر اچي ٿو ان ڪري اُس ۾ جسم سيڪي سگهجي ٿو ۽ ڌرتي ايتري ٿڌي نٿي رهي. وڏي ڏينهن سان منهنجو مطلب آهي ته سياري ۾ رات کان ڏينهن ننڍو ضرور ٿئي ٿو پر يورپ ۽ خاص ڪري اتر يورپ جي ڏينهن کان اسانجو ڏينهن ڪافي وڏو ٿئي ٿو. مثال طور اڄ ستين ڊسمبر تي اسان وٽ سج صبح جو ساڍي ڇهين بجي اڀريو آهي ۽ شام جو ساڍي پنجين بجي ڌاري لهي ويندو. يعني اسان وٽ اڄ ڪلهه ڏينهن 11 ڪلاڪن جو ٿيو. جنهن جي مقابلي ۾ رات 13 ڪلاڪن جي ٿي. يعني وڏي ٿي. ان جي مقابلي ۾ ڏٺو وڃي ته سئيڊن ناروي پاسي اڄڪلهه ڏينهن ڪو پنج ڇهه ڪلاڪن جو مس ٿو ٿئي. يعني سج نائين ساڍي نائين بجي اڀري ٿو ۽ اڍائي بجي ڌاري لهيو وڃي .... سو به اسٽاڪهوم ۽ اوسلو جهڙن شهرن ۾ جيڪي سئيڊن ۽ ناروي جا شهر ائين آهن جيئن پاڪستان جو ملتان. پر جيئن اسلام آباد يا چترال وغيره مٿي اتر ۾ آهن تيئن سئيڊن، ناروي يا فنلئنڊ جي اتراهن شهرن ۾ سياري ۾ ڏينهن اڃا به ننڍو ٿيو وڃي. اهڙي طرح اونهاري ۾ رات بنهه ننڍي ٿئي ٿي. انهن ملڪن ۾ سياري ۾ ته تقريبن سڀ بندرگاهه بند رهن ٿا جو سمنڊ جو پاڻي ڄميو برف ٿيو وڃي ان ڪري اسان جڏهن به جهاز کي انهن ملڪن ڏي وٺي وياسين ته هميشه اونهاري ۾. هڪ دفعي ناروي جي هڪ اتراهين بندرگاهه ٽرنڍهام ۾ اناج جو جهاز ڀري پهتاسين جو هنن ملڪن ۾ سيءَ ڪري پوک نه برابر ٿئي ٿي. انهن ڏينهن ۾ رمضان جو مهينو هو ۽ روزو 22 ڪلاڪن جو ٿيو ٿي. هينئر سيارو آهي سو برف ڄميل هجڻ ڪري جهاز نٿو وڃي سگهي. سج ساڍي ڏهين بجي ڌاري اڀري ٿو ۽ اڍائي بجي لهي ٿو. سئيڊن ۾ تعليم دوران مون کي فيلڊ ورڪ لاءِ ناروي جي بندرگاهه ”الي سنڍ“ موڪليو هئائون. جيڪو پڻ ساڳي ويڪرائي ڦاڪ (Latitude) تي آهي. آئون هوائي جهاز ذريعي پهتس. ڊيوٽي ته واچ جي ڪانٽن مطابق هلي ٿي جو سمورو ٽائيم رات جو سمو رهيو ٿي.
اسٽاڪهوم ۽ اوسلو 60 ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ تي آهي. الي سنڍ ۽ ٽرنڊهام 63 ڊگرين تي آهي. ٽرنڍهام کان اڃان به مٿي اتر قطب ڏي وڃبو ته ناروي جو ”بودو“ نالي هڪ شهر ٿو اچي جيڪو 67 ڊگرين تي آهي. يعني آرڪٽڪ سرڪل کان به مٿي ٿيو ۽ اتي لاءِ جي توهان پڇندائو ته اڄ سج ڪنهن وقت اڀريو هوندو ۽ ڪنهن وقت لهندو ته توهان کي اهو ٻڌي تعجب ٿيندو ته بودو 67 ڊگرين تي هجڻ ڪري ايترو ته اتر ۾ آهي جو ڪجهه ڏينهن کان بودو ۾ سج اڀري ئي ڪونه ٿو. سال جو هي سوا مهينو مڪمل رات رهي ٿي. اهڙي طرح بودو ۾ اونهاري ۾ 2 جون کان 10 جولاءِ تائين مڪمل ڏينهن رهي. 10 جولاءِ کان پوءِ ٿوري ٿوري دير لاءِ سج لهي وري اڀرڻ شروع ڪري ٿو. اهو ئي حال سئيڊن جي شهر ڪرونا جو آهي. ناروي جو هڪ ٻيو شهر آهي ٽرومسو (Tromso) . اهو ته اڃان به مٿي اتر ۾ 70 ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ تي آهي. اتي اونهاري ۾ اڍائي مهينا ڏينهن رهي ٿو ۽ سياري ۾ اڍائي مهينا لڳا تار رات.
ناروي جو اتراهون حصو سئيڊن کان به مٿي اتر قطب ويجهو آهي ۽ ناروي جو سڀ کان گهڻو اتر ۾ شهر “لانگ ييئر بائن” (Longyear byen) آهي جيڪو 81 ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ تي آهي. دنيا جي گولي جي مٿين چوٽي 90 ڊگريون آهن. سو هي شهر لانگ ييئر بائن سمجهو ته اتر قطب کان فقط 9 ڊگريون هيٺ ڏکڻ ۾ آهي جتي اونهاري ۾ به برف باري لڳي رهي ٿي. هن شهر ۾ سياري ۾ ساڍا چار مهينا رات (اونداهه) رهي ٿي جنهن کي Polar Night سڏجي ٿو ۽ اهڙا ساڍا چار مهينا 15 اپريل کان 23 آگسٽ تائين لڳاتارڏينهن رهي ٿو جنهن ڪري هن ڌرتيءَ کي Mid Night Sun به سڏجي ٿو، جو آڌي رات واري ٽائيم تي به سج بيٺو آهي. سياري ۾ جڏهن لڳاتار رات رهي ٿي ته اونداهه ڪانڀار بدران ٿوري گهڻي روشني رهي ٿي جيڪا چنڊ جي برف تي سهائي پوڻ ڪري محسوس ٿئي ٿي. ان کان علاوه اتر ۽ ڏکڻ قطبن ۾ Aurora جي روشني پڻ پوي ٿي جيڪا Aurora Borealis يعني Northern Light به سڏجي ٿي. هيءَ روشني فارسيءَ ۾ شفق قطبي ۽ اردو ۽ سنڌيءَ ۾ انوار قطبي يا اروره (Aurora) ئي سڏجي ٿي. هيءَ هڪ قدرتي مختلف رنگن جي روشني ٿئي ٿي جيڪا لانگ ييئر بائن جهڙن قطبي شهرن ۾ نظر اچي ٿي. اها ڪيئن ٿي ٿئي. اهو سائنس جا شاگرد ئي سمجهي سگهن ٿا. هڪ عام پڙهندڙ لاءِ اهو ئي لکندس ته هن روشنيءَ جو بنيادي سبب Solar wind ۽ Magnetosphere جو هڪ ٻئي سان ٽڪراءُ آهي.