الطاف شيخ ڪارنر

آرڪٽڪ سرڪل جي آس پاس

ھن ڪتاب ۾ لڳ ڀڳ 72 مضمون شامل آهن، جن ۾ دنيا جھان جا سؤ کان مٿي موضوع بحث هيٺ آندا ويا آهن. ڪتاب جو وڏو حصو ”آرڪٽڪ سرڪل“ وارن ملڪن تي مشتمل آهي، جنھن ۾ سوَين دلچسپ ڳالھيون پڙهڻ لاءِ موجود آهن. اتي جون ريتون، رسمون، سمھڻ، کائڻ پيئڻ، مرڻ، سواري ڪرڻ جا انوکا مثال ڏنا ويا آهن، انھن جي وچ ۾ الطاف شيخ پنھنجي Social Science بابت حاصل ڪيل ڄاڻ بہ ڏيندو ويو آهي. ساڳي وقت  الطاف شيخ ايران، خراسان، افغانستان، اُزبڪستان، آذربائيجان، ترڪمنستان ۽ ٻين وچ ايشيائي رياستن جي علم ادب، مذهب، ماڻهن، حاڪمن، ويڙهاڪ ٽولن جو جھڙي ربط ۽ ضبط سان ذڪر ڪيو آهي. ان مان سندس تاريخ، جاگرافي، مذهب ۽ سماجي رَوين بابت مطالعي جو اندازو لڳائي سگهجي ٿو. ڪتاب ۾ مسجدن بابت مضمونن سان گڏ اتر قطب جي ملڪن ۽ دنيا جي آڳاٽن شھرن بابت ھڪ اھم مضمون پڻ شامل آھي.

  • 4.5/5.0
  • 13
  • 3
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • الطاف شيخ
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book آرڪٽڪ سرڪل جي آس پاس

ويڪرائي ڦاڪ (Latitudes) ڇا آهن؟

هتي، اڳتي وڌڻ کان اڳ، عام پڙهندڙ لاءِ ڪجهه جاگرافيءَ جو سبق آسان نموني سان ڏيڻ چاهيان ٿو، جيئن هو ويڪرائي ڦاڪ (Latitude) ۽ ڊگهائي ڦاڪ (longitude) سمجهي سگهن. اسان جو دنيا جو گولو سمجهو ته هڪ گدري مثل آهي. گدري کي توهان ٽيبل تي رکي ڏسو. سندس مٿيون حصو جتان ول مان ڇنو ويو آهي اهو ٿيو دنيا جو اتر قطب ۽ ان جي مخالف بلڪل هيٺ وارو نقطو ٿيو ڏکڻ قطب. هونءَ به ڪنهن به نقشي کي ڏسبو ته ان جو مٿيون حصو اتر آهي ۽ هيٺيون ڏکڻ. توهانجي ساڄي پاسي اوڀر آهي ۽ کاٻي پاسي اولهه، جيئن انڊيا اسان جي اوڀر ۾ آهي ۽ ايران اولهه ۾. هاڻ ان گدري کي جڏهن ڇريءَ سان مٿان کان هيٺ ڪٽيون ٿا، يعني ڦارون ڪيون ٿا ته اهي ڌرتيءَ جا ڊگهائي ڦاڪ آهن. يعني Longitudes آهن. هر هڪ Longitude اتر قطب کان ڏکڻ قطب ڏي ليڪ آهي. گدري کي ڪٽڻ جو اهوئي عام طريقو آهي. پر جي ان جون انناس وانگر ڦارون ڪنداسين جيئن سائي مرچ يا پتائي گجر کي ڳترا ڳترا ڪجي ٿو ته اهي ٿيا Latitudes . انناس، سائو مرچ يا گجر ته هڪ جهڙو ڊگهو آهي جنهن جو پهريون ۽ آخري هڪ ٻه ڳترو کڻي ننڍو وڏو هجي پر وچ وارا ڳترا يا ڦارون هڪ جيڏيون ٿينديون. پر گدرو جيئن ته گول آهي ان جي وچ واري horizontal ليڪ سڀ ۾ وڏي ٿيندي ان بعد جيئن جيئن اتر قطب يا ڏکڻ قطب ڏي وڃبو ته ننڍا ڳترا يا ننڍيون ليڪون ٿينديون وينديون. انهن Horizontal ليڪن مان، جيڪا گدري جي بلڪل وچ مان ٿي گذري، ساڳي طرح جيڪا ڌرتيءَ جي وچ مان، اها بيحد اهم آهي. دنيا جي اها وچ واري ”خيالي ليڪ“ خط استوا (Equator) سڏجي ٿي. گدري جي مٿان کان جيڪڏهن هيٺ تري (ڏکڻ) ڏي سوئو لنگهائجي ته اها اُڀي لِيڪ Axis سڏجي ٿي. دنيا جي ان Axis تي Equator (وچ وارو ڇلو) زيرو ڊگري ٺاهي ٿو. ان بعد ڌرتيءَ جي گولي جي وچ واري ڇلي کان جيئن جيئن مٿي ڇلا ٺاهبا وڃبا ته انهن جي ڊگرين جو نمبر وڌندو ويندو تان جا اتر قطب ۾ جيڪو ٽٻڪي جهڙو ڇلو ٿيو اهو 90 ڊگريون نارٿ ٿيو. اهڙي طرح خط استوا جي هيٺين حصي يعني ڏکڻ اڌ گول ۾ بلڪل آخري هيٺيون ڇلو 90 ڊگريون سائوٿ ٿيو.
هاڻ ڇا هي جو خط استوا (Equator) واري ليڪ تي سڄوسال سج جا ڪرڻا سڌا پون ٿا ان ڪري ٻارهوئي اتي اس ۽ گرمي رهي ٿي ۽ ڏينهن رات هڪ جيڏا ٿين ٿا. دنيا جي ان خيالي لِيڪ (خط استوا) تي جيڪي به ملڪ آهن انهن ۾ ٻارهوئي سج نظر اچي ٿو. گرمي رهي ٿي ۽ ڏينهن رات هڪ جيڏا ٿين ٿا. خاص ڪري انهن شهرن ۾ جيڪي بلڪل Equator تي آهن، جيئن ته: يوگنڊا جا شهر ڪمپالا ۽ اينتيبي، سوماليا جو ڪِسمايا، برازيل جو مڪاپا، اڪيڊار جو ڪئٽو، انڊونيشيا جو پاڊانگ ۽ پيڪان بارو وغيره. ڏٺو وڃي ته سنگاپور ۽ ڪئالالمپور جو به اهو حال آهي جيڪي خط استوا کان ٿورو پري هڪ ۽ ٽن ڊگرين تي آهن ان ڪري ملائيشيا ۽ انڊونيشيا ۾ ٻارهوئي نه رڳو روز جي نمازن جا پر عيد نمازن جا وقت به ساڳيا ٿين ٿا. ڀلي عيد نومبر ڊسمبر ۾ ٿئي يا جون جولاءِ ۾! خط استوا وارن ملڪن ۾ سيارو ته ٿئي ڪو نه. ملائيشيا جا ماڻهو اهو احساس حاصل ڪرڻ لاءِ ته سيءُ ڇا ٿو ٿئي، گنتنگ هاءِ لئنڊ جهڙي ڪنهن پهاڙي اسٽيشن تي ويندا آهن. سچ پڇو ته ملائيشيا ۾ ڏهه سال رهڻ دوران مون کي ۽ منهنجي ٻين هم وطنين کي سيارو ڏاڍو ياد ايندو هو ته ڇا ته قدرت جي نعمت آهي ۽ سئيڊن ۽ ناروي ۾ وري پنهنجي ملڪ جي بهار، جو انهن ملڪن ۾ ٻارهوئي سخت سيءَ ڪري ڏڪبو هو.
ڪولمبو 7 ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ ته آهي جتي مڙيئي ڪڏهن ڪڏهن ڊسمبر ۾ ، سو به مينهوڳيءَ وارا ڪجهه ڏينهن، ٿڌڪار محسوس ٿئي ٿو. ممبئيءَ ۾ هلڪو سيارو ٿئي ٿو هفتي ٻن لاءِ، پر ڪولمبو کان وري به ٿڌو ٿئي ٿو جو ممبئي ڪولمبو کان 12 ڊگريون مٿي يعني 19 ڊگريون Latitude تي آهي. انگريز راڄ ۾ انگريز گرميءَ جي موسم ۾ پنهنجي آفيسن جي ماڻهن ۽ فائيلن سميت ڀروارن شهرن پوني ۽ شملا هليا ويندا هئا جيڪي مٿاهين ليول تي هجڻ ڪري ملائيشيا جي گنتنگ هاءِ لئنڊ وانگر ٿڌا رهن ٿا. بهرحال اها ٻي ڳالهه آهي ته ڪا به جاءِ مٿاهينءَ تي (يعني جبل تي) هجڻ ڪري ٿڌي رهي ٿي ، جيئن آفريڪا جو هڪ وڏو ۽ مشهور جبل ڪِيليمنجارو جيڪو تنزانيا ۾ آهي ۽ هي جبل سنگاپور وانگر بلڪل خط استوا وٽ 3 ڊگريون Latitude تي آهي پر 16000 فوٽ اتاهون هجڻ ڪري هن جون چوٽيون اونهاري ۾ به برف سان ڍڪيل رهن ٿيون. هونءَ ناولن جا شوقين هن جبل جي نالي کان چڱي طرح واقف هوندا جو انگريزيءَ جي مشهور ليکڪ ارنيسٽ هيمنگوي جي هڪ سفرنامي نما ناول جو نالو Under Kilimanjaro آهي. هيمنگوي جي هڪ شارٽ اسٽوري جو نالو به، هن جبل سان منسوب آهي. جنهن نالي The Snows of Kilimanjaro تي 1952ع جي فلم به آهي.
اهڙي طرح اسان وٽ دادو ضلعي ۾ گورک هِل آهي، جنهن جي چوٽيءَ تي جون جولاءِ ۾ به سيءُ رهي ٿو. سو ڪا جاءِ اتاهين آهي ته اتي ٿڌڪار رهي ٿي، ڀلي کڻي خط استوا (Equator) جي ويجهو هجي. نه ته اصول مطابق جيترو خط استوا جي ويجهو اوتري گرمي ۽ سج جي گهڻي تپش ۽ جيترو خط استوا کان پري يعني زيرو ڊگري کان قطبن (ڏکڻ يا اتر) ڏي، يعني 90 ڊگرين جي جيئن جيئن ويجهو ٿبو ته ٿڌڪارو وڌندي رهندي ۽ سياري ۾ راتيون ۽ اونهاري ۾ ڏينهن وڏا ٿيندا نظر ايندا. اها ئي ڳالهه مٿي بيان ڪئي اٿم ته ڪولمبو (سري لنڪا) کان ممبئيءَ ۾ وڌيڪ ٿڌ ٿئي ٿي ۽ ممبئيءَ کان ڪراچيءَ ۾ وڌيڪ ٿئي ٿي ڇاڪاڻ جو ڪولمبو 7 ڊگرين تي آهي، ممبئي 19 ڊگرين تي ۽ ڪراچي اڃان به مٿي 25 ڊگرين تي. ڪراچيءَ کان وڌيڪ سيارو ۽ سياري ۾ وڏيون راتيون پشاور ۽ چترال ۾ آهن جو پشاور 34 ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ تي آهي ۽ چترال اڃان به ٻه ڊگريون مٿي اتر ۾ 36 ڊگرين تي آهي. اڃان به جي مٿي جي وڃبو، مثال طور ماسڪو ۾ ته اتي سياري ۾ اڃان به وڌيڪ سيءُ ٿئي ٿو. مهيني ڏيڍ بدران ٽي چار مهينا ٺيڪ ٺاڪ سيءُ هلي ٿو جو ماسڪو 56 ڊگريون Latitude تي آهي. اڃان وڌيڪ اتر ۾ وڃبو ته فنلئند، ناروي، سئيڊن جهڙا ملڪ اچن ٿا. ناروي ۽ سئيڊن جا گاديءَ وارا شهر اوسلو ۽ اسٽاڪهوم جيڪي 60 ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ تي آهن انهن ۾ روس جي ماسڪو شهر کان وڌيڪ سيءُ رهي ٿو. اڄ ڪلهه ڊسمبر جو مهينو هجڻ ڪري انهن شهرن ۾ سج صبح جو نائين بجي اڀري ٿو ۽ منجهند جو ٽي بجي کان اڳ لهيو وڃي يعني ڏينهن ڇهه ڪلاڪ مس ٿئي ٿو ۽ رات ارڙهن ڪلاڪ رهي ٿي. سئيڊن ۾ تعليم دوران اسان جي يونيورسٽي جو وقت صبح جو 8 کان 5 تائين هوندو هو. هاسٽل ۾ نيرن 7 بجي ملندي هئي جنهن بعد يونيورسٽي وڃڻ لاءِ بس جهلڻ لاءِ روڊ تي اچي بيهبو هو. يعني اهو سڀ ڪم اوندهه ۾ هلندو هو. پهرين پيرڊ ۾ به رات هوندي هئي. ٻئي پيرڊ ۾ روشني ٿيندي هئي ۽ يونيورسٽي جي هڪ ڪمري واري مسجد ۾ فجر ٿيندي هئي. اهڙي طرح باقي نمازون عشا تائين يونيورسٽي ٽائيم ۾ ئي ٿينديون هيون، جو مغرب نماز 3 بجي ٿيندي هئي ان بعد عشا. يونيورسٽي شام جو پنجين بجي بند ٿيندي هئي يعني رات جي نماز (عِشا) بعد موڪل کان پوءِ اونداه ۾ شهر جو چڪر ڏئي هاسٽل پهچندا هئاسين.