الطاف شيخ ڪارنر

آرڪٽڪ سرڪل جي آس پاس

ھن ڪتاب ۾ لڳ ڀڳ 72 مضمون شامل آهن، جن ۾ دنيا جھان جا سؤ کان مٿي موضوع بحث هيٺ آندا ويا آهن. ڪتاب جو وڏو حصو ”آرڪٽڪ سرڪل“ وارن ملڪن تي مشتمل آهي، جنھن ۾ سوَين دلچسپ ڳالھيون پڙهڻ لاءِ موجود آهن. اتي جون ريتون، رسمون، سمھڻ، کائڻ پيئڻ، مرڻ، سواري ڪرڻ جا انوکا مثال ڏنا ويا آهن، انھن جي وچ ۾ الطاف شيخ پنھنجي Social Science بابت حاصل ڪيل ڄاڻ بہ ڏيندو ويو آهي. ساڳي وقت  الطاف شيخ ايران، خراسان، افغانستان، اُزبڪستان، آذربائيجان، ترڪمنستان ۽ ٻين وچ ايشيائي رياستن جي علم ادب، مذهب، ماڻهن، حاڪمن، ويڙهاڪ ٽولن جو جھڙي ربط ۽ ضبط سان ذڪر ڪيو آهي. ان مان سندس تاريخ، جاگرافي، مذهب ۽ سماجي رَوين بابت مطالعي جو اندازو لڳائي سگهجي ٿو. ڪتاب ۾ مسجدن بابت مضمونن سان گڏ اتر قطب جي ملڪن ۽ دنيا جي آڳاٽن شھرن بابت ھڪ اھم مضمون پڻ شامل آھي.

  • 4.5/5.0
  • 13
  • 3
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • الطاف شيخ
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book آرڪٽڪ سرڪل جي آس پاس

مولوي ڪجهه سائنس ۽ سائنسدان دين (فقهي) جي ڄاڻ رکن

پڙهندڙن جي ڄاڻ لاءِ اهو به لکندو هلان ته چنڊ جي عمر جڏهن ارڙهن ڪلاڪ يا مٿي وڌي ٿي ته پوءِ اهو جنهن جي ملڪ مان لنگهڻ شروع ڪري ٿو اتي جا ماڻهو ان جي ڦار (هلال چنڊ) کي ڏسڻ لڳن ٿا ۽ پوءِ وقت سان گڏ اهو ٿلهو به ٿيندو وڃي ته گهڻي دير به نظر اچي ٿو. مثال طور پهرين جو چنڊ تمام سنهو ٿئي ٿو ۽ آسمان ۾ ٿوري دير نظر اچي ٿو. ان بعد غروب ٿيو وڃي. ٻئي ڏينهن سندس ٿولهه ۽ نظر اچڻ جي Duration (مدي) ۾ واڌ اچي ٿي. ٽئي ڏينهن اڃان گهڻي... تان جو چوڏهين تاريخ ته سڄو ٿالهه وانگر نظر اچي ٿو. اسان جي ناروي (بوڊو شهر) جي مسجد جي امام ڊاڪٽر وليد حڪيم جو اهو چوڻ آهي ته امن جي عيد ڪرڻ لاءِ بهتر آهي ته مولوي ڪجهه سائنس (Astronomy) پڙهن ۽ ملڪ جا سائنسدان دين (فقهي) جي ڄاڻ رکن ۽ پوءِ هڪ ٻئي جي مدد ڪن. منهنجي خيال ۾ ڊاڪٽر وليد صحيح ٿو چوي. هن جو مطلب اهو آهي ته سائنس جي ڄاڻ حاصل ڪرڻ تي مولوي ان بحث ۾ ئي نه پوندا ۽ نه دور بينين کي هيڏانهن هوڏانهن ڦيرائي گم ٿيل ڍور جي ڳولا وانگر چنڊ کي ڳولڻ جي ڪوشش ڪندا- جيڪڏهن هو پندرهن سورهن ڪلاڪن کان ننڍي عمر جو آهي. پر جي چنڊ جي عمر اڃان به ارڙهن ڪلاڪن جي لڳ ڀڳ آهي ۽ توهان جي ملڪ مان گذري رهيو آهي ته پوءِ ان کي سج لٿي مهل ڳولهڻ ۾ عقلمندي آهي جو ڪڏهن ڪڏهن ارڙهن ڪلاڪن کان ڪلاڪ اڌ ننڍو چنڊ به نظر اچي ويو آهي پر ڪيترا دفعا ته ارڙهن اوڻهين ويهن ڪلاڪن وارو چنڊ به ڪٿي ڪٿي نظر نه آيو آهي- پر اهو ڪڏهن ڪڏهن ٿئي ٿو. ٻي ڳالهه ته سائنسدانن کي چنڊ ڏسڻ وارن مولوين جي مدد ڪرڻ کپي. اها هن ريت ته مثال طور نئين ڄاول چنڊ جي اسانجي ملڪ ۾ عمر ۾ 18 ڪلاڪ ٿي آهي ته ان جي نظر اچڻ جي وڏي اميد آهي، پر جيئن ته پهرين جو چنڊ تمام سنهو ٿو ٿئي ۽ تمام ٿوري دير نظر اچي غروب ٿيو وڃي ان ڪري سائنسدانن کي اهو وقت (مهل) ۽ طرف (Direction) جو اڳواٽ حساب ڪري مولوين کي ٻڌائڻ کپي جيئن هو پنهنجا لوڻا هيڏانهن هوڏانهن هڻڻ بدران، ان طرف ڏي دوربينين جو منهن ڪن جنهن طرف کان ان مهيني جو چنڊ اڀرندو. ياد رهي ته اهو نظر ته مغرب ۾ اچي ٿو پر هر مهيني ان جي نظر اچڻ جي طرف ۾ ٿورو گهڻو فرق رهي ٿو. جيئن سج جي اڀرڻ ۽ لهڻ جو مشرق ۽ مغرب ۾ روزانو ڪجهه فرق اچي ٿو ۽ اهو فرق سج جي طلوع ۽ غروب ٿيندڙ ٻن Extreme Points جي وچ ۾ بدلبو رهي ٿو. اسانجي جهازراني Navigation ۾ اهي ٻه مغرب ۽ ٻه مشڙق جون Extreme پوائنٽون اهم ٿين ٿيون. شايد قرآن ۾ ”رب المشرقين ورب المغربين“ انهن پوائنٽن ڏي اشارو هجي. مونکي ڪا عربي ٻولي يا قرآن جي تفسير جي ڄاڻ نه آهي پر آئون پنهنجي سبجيڪٽ مطابق اهو ئي سمجهان ٿو، يا جيئن ڪيترن کي اهو بحث ڪندي ٻڌو اٿم ته ڇا الله تعاليٰ جا فقط ٻه طرف مشرق ۽ مغرب آهن (رب المشرق ورب المغرب) اتر ۽ ڏکڻ نه؟ ڳالهه اها آهي ته سڄي دنيا جو مالڪ رب پاڪ آهي پر اسان ڪٿي به بيهي ڏسنداسين ته ميجر ”طرف“ ٻه آهن هڪ اڳيون ٻيو پويون. مثال طور هڪ اسان جي ليڪ کان اڳيون وارو ”مشرق“ جتان سج اڀري ٿو ۽ ٻيو پويان وارو ”مغرب“ آهي. اتر ڏکڻ ۽ ٻيا طرف جيئن اسان وٽ نيويگيشن ۾ گهٽ ۾ گهٽ 32 طرف استعمال ٿين ٿا اهي انهن ٻن طرفن جا حصا آهن جيئن ته ايسٽ، ويسٽ، نارٿ، سائوٿ، ايسٽ نارٿ، نارٿ ويسٽ، ويسٽ سائوٿ وغيره وغيره. بلڪه دنيا جي چارٽ (نيويگيشن جي نقشي) تي ته 360 طرف ڏنل آهن- يعني هر ڊگري هڪ طرف آهي.
بهرحال سائنسدانن کي، چنڊ ڏسڻ وارن کي صحيح طرف جو تعين ڪري ڏيڻ کپي جيئن ٿوري وقت ۾ چنڊ ڏسي وٺجي. دير ڪرڻ سان اهو لهي وڃي ٿو. ساڳي وقت ڏسڻ ۾ جلدي به نٿي ڪري سگهجي جو اهڙو سنهو چنڊ ان وقت ئي نظر اچي سگهي ٿو، جڏهن نه فقط سج غروب ٿئي، پر ان جي شفق (Twilight) به جَهڪي ٿئي. اهو به لکندو هلان ته هيءَ سج لٿي واري روشني خط استوائي ملڪن ملائيشيا، انڊونيشيا، يوگنڊا، اڪيڊار جهڙن ملڪن ۾ گهٽ وقت ٿي رهي يعني سج لهڻ سان اونداهه جلد ٿئي ٿي ۽ اونداهه ڪري چنڊ ڏسڻ ۾ آساني رهي ٿي، پر جيترو مٿي اچبو پاڪستان افغانستان ڏي يا اڃان به مٿي روس، فنلينڊ ناروي ڏي ته اها سج لٿي واري روشني يعني شفق (Twilight) جي وقت ۾ واڌارو ٿيو وڃي ۽ چنڊ کڙڻ/ نظر اچڻ جي وقت ۾ سوس اچيو وڃي. ناروي، سئيڊن، فنلينڊ جهڙن ڪن اتراهن شهرن ٽرنڍ هام، برگن، فلورو، الي سنڍ وغيره ۾ جتي اڄڪلهه 22 ڪلاڪن جو ڏينهن ٿئي ٿو اتي سج لهڻ بعد جيڪا شفق رهي ٿي اها ختم ئي نٿي ٿئي ۽ ٻن ڪلاڪن بعد نئون سج اڀرڻ تائين رهي ٿي- يعني اها ئي شفق (نما شام) پره ڦٽي (فجر) ٿيو وڃي ۽ اهڙي صورت ۾ پهرين جو ڇا چنڊ نظر ايندو.
اسان جي اڃان اتر ۾ وينداسين ته آرڪٽڪ (Arctic Circle) ٽپڻ بعد بودو (جتي جي امام جي ڳالهه پيا ڪريون، هر سٽئڊ (Harstad) ٽرومسو (Tromoso)، هئمرفيسٽ- ويندي ناروي جي بيحد اتراهين شهر نارد ڪئپ (هوننگس وئگ) جتي سڪرنڊ جو پير حماد الله خياري گذريل سال اڪيلو ويو ۽ ”يورپ جا روشن ڏينهن ۽ راتيون“ نالي سفر نامو لکيو آهي، اتي اڄڪلهه چوويهه ئي ڪلاڪ سج نظر اچي ٿو ۽ اهو سلسلو بودو شهر ۾ ته 4 جون کان 8 جولاءِ تائين هلندو، ٽرومسو شهر ۾ 20 مئي کان 22 جولاءِ تائين هلي ٿو، نارد ڪيپ ۾ 14 مئي کان 29 جولاءِ تائين لڳاتار سج نظر اچي ٿو ۽ سئيڊن جي بيحد اتراهين شهر ”لانگ ييئر باين“ جنهن بابت ڪجهه مهينا اڳ لکي چڪو آهيان ته اتي مرڻ تي به پابندي آهي جو سخت سرديءَ ڪري مردو سئو سالن بعد به decompose نٿو ٿئي ۽ اهو ساڳي حالت ۾ رهي ٿو، اتي سج سڀ کان وڏو عرصو 20 اپريل کان 22 آگسٽ تائين بنا اک ڇنڀڻ جي ظاهر رهي ٿو ۽ جي اڃان به مٿي اتر قطب تي وڃبو ته ڇهن مهينن جو ڏينهن ۽ ڇهن مهينن جي رات رهي ٿي پر جيئن ته سج لهڻ بعد به ڪجهه ڏينهن شفق جي روشني رهي ٿي ۽ اڀرڻ کان اڳ به ڪجهه ڏينهن باک ڦٽي، پرهه ڦٽي جي روشني رهي ٿي سو ان حساب سان بلڪل اتر قطب (North pole) تي هر سال لڳاتار 187 ڏينهن روشني ٿئي ٿي ۽ 163 ڏينهن لڳاتار اونداهه يعني رات. يعني اتي جي ڪنهن ماڻهو ستر سال زندگي گذاري معنيٰ هن ستر ڏينهن ڏٺا ستر راتيون.