ڪجهه ايسٽونيا بابت ڳالهيون
* تعليم ۾ دنيا جي 200 ملڪن مان ايسٽونيا ٻي نمبر تي آهي ۽ سندس Literacy Rate 99.8 في سيڪڙو آهي ۽ پهرين نمبر تي سندس ڀر واري ٻي بالٽڪ رياست لئٽيويا آهي. اهو ڪمال آهي ته هنن ملڪن جو ٻچو ٻچو تعليم يافته آهي. جيتوڻيڪ سئيڊن، ناروي، جپان جهڙا ڪئين ملڪ امير آهن ۽ ٽيڪنالاجيءَ ۾ به اتاهان آهن پر اتي به ايتري تعليم ناهي جيتري هتي آهي.
* ڌرتيءَ جي پکيڙ جي حساب سان ايسٽونيا جي آدمشماري تمام گهٽ، 28 ماڻهو في ڪلو ميٽر جي حساب سان آهي. ان جو اندازو توهان ان مان لڳايو ته جپان جي 334 ماڻهو في ڪلو ميٽر آهي. انڊيا جي 406، پاڪستان جي 255، ترڪيءَ جي 105، ملائيشيا جي 99، بحرين جي 1917 ۽ سنگاپور جي ته 7800 آهي. لئٽيويا جي به تقريبن ايتري ئي 30 آهي. ناروي جي 16 ۽ سئيڊن جي 22 ماڻهو في ڪلو ميٽر آهي.
* ايسٽونيا ايراضيءَ جي حساب سان ڪو وڏو ملڪ ناهي. اسان جي سنڌ صوبي جي ٽئين حصي جيڏو ٿيندو. سنڌ جي پکيڙ 141000 چورس ڪلو ميٽر آهي ۽ ايسٽونيا جي 45000 چورس ڪلو ميٽر آهي يعني سندس ڀر واري ملڪ ڊئنمارڪ جي لڳ ڀڳ آهي جنهن جي پکيڙ 43000 چورس ڪلو ميٽر آهي. هن پاسي جي ملڪن جو ڪنارو تمام کاڌل آهي ۽ ڪناري جي کاڌ ڪري جتي ڪٿي ٻيٽ ۽ کاريون ٺهي پيون آهن. پر ٻيٽن جي معاملي ۾ ايسٽونيا سڀ کان اڳرو آهي جنهن کي 1521 ٻيٽ آهن. سئيڊن، ناروي يا ٻيا هن پاسي جا ملڪ گهڻو ڪري پهاڙي نوعيت جا آهن پر ايسٽونيا بلڪل چپاتيءَ وانگر flat آهي. سندس پهاڙي چوٽي 318 ميٽر آهي جيڪا بالٽڪ رياست جي پهاڙين ۾ سڀ کان اتاهين آهي.
* ايسٽونيا جي عورتن کي ووٽ جو حق 1917ع کان مليل آهي.
* هن پاسي جي ملڪن ۾ ٻين مقابلن سان گڏ زال کي کڻي ڊوڙڻ (Wife Carrying) مقابلو به عام آهي جنهن ۾ هميشه ايسٽونيا چئمپين ثابت ٿئي ٿو ۽ اها ڳالهه ”گنيس بڪ آف ريڪارڊس“ ۾ به اچي چڪي آهي.
* ايسٽونيا ۾ سڀ کان گهٽ ماڻهن (اٽڪل 16 سيڪڙو) کي مذهب سان رغبت آهي.
* ايسٽونيا دنيا ۾ سڀ کان گهڻي سرسبز ڌرتي آهي اڌ کان وڌيڪ ملڪ ٻيلن سان ڀريل آهي. ملائيشيا جهڙن ملڪن ۾ گاهه ته ضرور آهي پر ائين سهڻا وڻ ۽ ٻيلا نه آهن جيئن هن پاسي جي ملڪن ڏي آهن. ان سان گڏ پڙهندڙن جي ڄاڻ لاءِ اهو به لکندو هلان ته هن پاسي جي ٿڌن ملڪن جي ٻيلن ۾ گهمڻ ڦرڻ يا ڪئمپنگ ڪرڻ جو مزو ئي ٻيو آهي. ملائيشيا جهڙي ملڪ جي ڪنهن جهنگل مان ڏينهن جو لنگهندي به شل نه ڪار جو ويل پنڪچر ٿي وڃي. ٻاهر نڪري ان کي بدلائڻ دوران جيت الڳ ورائي ويندا ته هيٺ گاهه ۾ هلندڙ ماڪوڙيون الڳ ٽنگن تي چڙهي چڪڻ شروع ڪنديون. پر هن پاسي ايڏي ته ٿڌ آهي جو مک، ماڪوڙي يا ڏينڀو، ٽنڊڻ جهڙو ڪو جيت زنده رهي نٿو سگهي. ان ڪري هن پاسي جي جهنگلن ۽ ٻيلن ۾ هلڻ جو مزو ئي ٻيو آهي. سئيڊن ۾ اسان جي رهائش کان سڏ پنڌ تي جيڪو جهنگل هو اهو صوفن ۽ چيرين جي وڻن سان ڀريل هوندو هو. اهي وڻ ڪنهن جي به ملڪيت نه هئا. ڪيترائي اسان جهڙا واندا واندا سائيڪلن تي پهچي مختلف ميون سان ڀريون ٻڌي گهر ايندا هئا. انهن ٻيلن ۽ جهنگلن ۾ ڇا ته خوبصورت پکي ۽ پوپٽ نظر اچن ٿا. اسان وٽ هڪ رنگين پکي (طوطو) وڃي بچيو هو اهو به اسان جي ماڻهن ڦاسائي عربن کي وڪڻي ڇڏيو. اڄ اهي طوطا دبئي ۽ ابوڌابي جي رونق بنيل آهن. ماڻهن جي اچ وڃ هوندي به اسان جا سنڌي تتر بي خوف و خطر عربن جي پاڙن ۾ پيا هلن. اسان وٽ رڳو ڪانگ ۽ ڪٻرون وڃي بچيون آهن جيڪي پريشان آهن ته ڏينهون ڏينهن سنڌ ۾ وڌندڙ گرميءَ ۾ هو ڪٿي سک جو ساهه کڻن، ڪٿي آکيرا ٺاهين، جو ماڻهن وڻن ڪپڻ سان اهو حال ڪيو آهي جو هو پاڻ به ڇانوَ لاءِ پريشان آهن.
* هن ملڪ ايسٽونيا جي تواريخ ٿي پڙهجي ته هن ملڪ ڪا خاص آزادي يا خوشي نه ڏٺي. اوسي پاسي جي ڪيترن ئي ملڪن ايسٽونيا جي ڀينگ ڪري ڇڏي. ڊئنمارڪ وارن هڪ طرف هن ملڪ تي ڪاهون ڪري حڪومت ڪئي ته سئيڊن ۽ جرمني جي حاڪمن ٻي طرف جلهون ڪيون. ويندي پولينڊ وارا جيڪي پاڻ به گهڻو تڻو عتاب ۾ رهيا ٿي انهن به هن ملڪ تي داداگيري ڪئي. جرمن ۽ روسين ان کان علاوه هن ملڪ کي فتح ڪري پنهنجي حڪومت هلائي.
* جيتوڻيڪ ايسٽونيا ۾ قانوني طرح 1918ع کان ”ريپبلڪ آف ايسٽونيا“ وجود ۾ آئي پر صحيح طرح هن کي خودمختياري 1991ع کان ملي.
* هتي اهو به لکندو هلان ته Skype ايسٽونيا جي ماڻهن جي ايجاد آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته هيءَ ڪمپني سئيڊن وارن خريد ڪئي آهي.
* ايسٽونيا آرڪٽڪ سرڪل جي چڱو ويجهو آهي. ٽالن شهر 60 ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ تي آهي ۽ هن ملڪ ۾ سياري ۾ ننڍي ۾ ننڍو ڏينهن ڇهن ڪلاڪن جو ڊسمبر ۾ ٿئي ٿو ۽ وڏو ڏينهن 19 ڪلاڪن جو جون جي مهيني ۾ ٿئي ٿو.
* ايسٽونيا ۾ ڪا هڪ قوم نٿي رهي. مختلف دورن ۾ مختلف سلطنتن جي ڪري مختلف قومن جا ماڻهو هتي رهندا ويا. اڄ توهان کي هتي جي مقامي ماڻهن يعني ايسٽونين کان علاوه روسي، يوڪريني، بيلاروسي ۽ فِن (Finn) يعني فنلينڊ جا ماڻهو به نظر ايندا.
* ڪيترن ملڪن ۾ اهڙا به قانون آهن جيڪي اسان پاڪستانين يا اسان ايشيا جي ماڻهن لاءِ نرالا ٿا لڳن پر اهي ملڪ جيڪي آرڪٽڪ سرڪل جي ويجهو آهن، جتي سياري ۾ راتيون وڏيون ٿين ٿيون يعني اونداهه جو راڄ آهي پر اونهاري ۾ به جڏهن ڏينهن وڏا آهن، جهڙالي موسم ۽ گهڻي ڌنڌ ڪري رات جي وقت واڪ ڪندي يا سائيڪل هلائڻ مهل پاڻ سان Safety Reflector چنبڙائڻ ضروري آهي. اهي ان قسم جون رنگين بتيون آهن جن تي سامهون ايندڙ گاڏيءَ جي بتين جي روشني لڳڻ ڪري چمڪ پئدا ٿئي ٿي ۽ اڳلو خبردار ٿيو وڃي ته سامهون ڪو سائيڪل تي اچي پيو يا واڪ ڪري رهيو آهي. جپان ۽ ڪوريا ۾ به ان قسم جا Reflector ٻارن جي اسڪول جي ٿيلهن تي لڳل رهن ٿا، پر ايسٽونيا ۾ قانون ايترو سخت آهي جو رات جي وقت ڪو پنهنجي بئگ، ڪوٽ يا ٻي ڪنهن شيءِ تي نٿو هڻي ته يڪدم 400 يورو ڏنڊ لڳيس ٿو. 400 يورو معنيٰ 80000 رپيا ٿيا. ساڳي وقت ايسٽونيا ۾ اهو به قانون آهي ته ڏينهن جو به گاڏيءَ جون هيڊ لائيٽون dip تي رکي هلڻ ضروري آهي.
* ايسٽونيا ۾ اهو به قانون آهي ته دڪاندار کي هر شيءِ جي رسيد گراهڪ کي ڏيڻي آهي چاهي اها ڪيتري به ننڍي شيءِ هجي.
* ايسٽونيا جي ماڻهن لاءِ اهو چيو وڃي ٿو ته هو سڀني ۾ سهڻا ٿين ٿا. خبر ناهي ان ۾ ڪيتري حقيقت ٿي سگهي ٿي، پر اها ته حقيقت آهي ته دنيا ۾ سپر ماڊلن جو سڀ کان وڏو تعداد ايسٽونيا ۾ آهي.
* ايسٽونيا جي هڪ ٻي مزيدار ڳالهه جيڪا مونکي ڪنهن ٻئي ملڪ ۾ ته نظر نٿي اچي، اها هيءَ ته ايسٽونيا جي گاديءَ واري شهر ٽالن ۾ اتي جي ماڻهن لاءِ پبلڪ ٽرانسپورٽ مفت آهي. ان مان اهو به فائدو ٿيو آهي ته تمام گهٽ ماڻهو پنهنجيون ڪارون ڪڍن ٿا. هر ڪو ميونسپالٽي جي خوبصورت بس ۾ سفر ڪندو رهي ٿو.
* ايسٽونيا ۾ انٽرنيٽ جو استعمال تمام گهڻو ٿئي ٿو ۽ ڪيترن هنڌن تي ان جو استعمال به مفت آهي. ايتري قدر جو جهنگلن ۾ به انٽرنيٽ جو access مليو وڃي. اسڪول، اسپتالون، پارڪ- جتي ڪٿي توهان کي انٽرنيٽ سان ڳانڍاپو مليو وڃي.
* ايسٽونيا کڻي فنلينڊ، سئيڊن ۽ ناروي جهڙن ملڪن جهڙو امير نه هجي پر ان کي اسان Under Developed ملڪ به سڏي نٿا سگهون.
* ايسٽونيا دنيا جي چند صاف سٿرن ملڪن مان هڪ آهي جنهن جي قدرتي سونهن پسڻ لاءِ هر سال ملڪ جي آدمشماريءَ کان به وڌيڪ ٽوئرسٽ اچن ٿا. هڪ پُرسڪون ۽ خاموشيءَ وارو سهڻو ۽ ٿڌو ملڪ آهي، جنهن جي ٽن وڏن شهرن: ٽالن، تارتو ۽ ناروا کان علاوه ڪنهن به شهر جي آدمشماري اڌ لک کان مٿي ناهي.
توهان مان ڪنهن کي هن ملڪ جي ڪنهن يونيورسٽيءَ مان اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ ڪا اسڪالرشپ مليو ٿي وڃي يا ڪا نوڪري ملي ٿي ۽ توهان فيصلو ڪرڻ ۾ منجهيل آهيو ته منهنجيون مٿي بيان ڪيل هن ملڪ جون ڳالهيون ڌيان ۾ رکي سگهو ٿا.
ايسٽونيا جي يونيورسٽي جي هڪ سنڌي پروفيسر جو مشورو ....
ايسٽونيا جي تعليمي ادارن بابت لکڻ دوران هي هڪ واٽس ائپ نظر مان گذريو جنهن جو واسطو پڻ منهنجي عنوان سان ئي آهي، سو اهو هتي ڪاپي پيسٽ ڪر رهيو آهيان جيئن پڙهندڙ ان مان لاڀ حاصل ڪري سگهن ۽ هو چاهين ته ان سلسلي ۾ پروفيسر يار محمد مغل صاحب سان به رابطو ڪري سگهن ٿا. يونيورسٽي آف ٽارتو (University of Tartu) جنهن سان پروفيسر مغل صاحب جو واسطو آهي، ايسٽونيا جي هڪ بهترين، پُروقار ۽ وڏي يونيورسٽي آهي. هيءَ يونيورسٽي 1632ع ۾ وجود ۾ آئي. هن ۾ 14000 کن شاگرد آهن، جن مان 1300 کن فارينرس آهن. اڪيڊمڪ اسٽاف جو تعداد 1700 آهي ۽ انتظاميه جو 1800 کن. ليڪچر ايسٽوني ٻوليءَ ۾ ٿين ٿا پر ڪيترائي سبجيڪٽ انگريزيءَ ۾ پڙهايا وڃن ٿا، جيئن ته اپلائيڊ سائنس، ڪمپيوٽر سائنس، انفارميشن ٽيڪنالاجي، لاء وغيره. ٽارتو شهر جنهن ۾ هيءَ يونيورسٽي آهي، ايسٽونيا جي ڏکڻ واري حصي ۾ آهي ۽ ايسٽونيا جي گاديءَ واري وڏي شهر ٽالن بعد هي ٻئي نمبر تي وڏو شهر آهي. ٽارتو شهر ۾ هي اعلي قسم جي يونيورسٽي هجڻ ڪري ٽارتو شهر اڪثر “Intellectual Centre of the Country” سڏيو وڃي ٿو. ايسٽونيا ۽ دنيا جا وڏا قابل ماڻهو هن يونيورسٽيءَ جا پڙهيل آهن...
”حيدرآباد سان تعلق رکندڙ يورپ جي ملڪ ايسٽونيا جي يونيورسٽي آف ٽارتو ۾ اسسٽنٽ پروفيسر طور خدمتون سرانجام ڏيندڙ نوجوان آءِ ٽي سائنسدان يار محمد مغل سنڌ يونيورسٽي جي شاگردن تي زور ڀريو آهي ته هو چين، ملائيشيا يا ترڪي ۾ داخلا جي ڪوشش ڪرڻ بجاءِ اسٽونيا جو رخ ڪن، جتي ڪمپيوٽر سائنس، آءِ ٽي ۽ سافٽ ويئر انجنيئرنگ ۾ اعليٰ تعليم، تحقيق ۽ اڳتي وڌڻ جا تمام گهڻا موقعا موجود آهن، جڏهن ته ماسٽرس ۽ پي ايڇ ڊي ۾ داخلا جي ڪابه فيس ناهي، اسڪالرشپ جا بيشمار موقعا ميسر هجڻ سبب هي ملڪ سنڌ جي پٺتي پيل علائقن جي هوشيار شاگردن لاءِ هي تمام زبردست پليٽ فارم آهي، جن مان ڀرپور فائدو وٺڻ جي ضرورت آهي. اهڙو اظهار هن سنڌ يونيورسٽي جي انتظامي بلاڪ اي سي ٽو ۾ واقع وي سي سيڪريٽريٽ جي سينٽ هال ۾ خصوصي ليڪچر ڏيندي ڪيو. وائيس چانسلر پروفيسر ڊاڪٽر فتح محمد برفت جي صدارت هيٺ ٿيل ليڪچر پروگرام ۾ پروفيسر ڊاڪٽر ڪامران تاج پٺاڻ، ڊاڪٽر امتياز ڪوريجو، ڊاڪٽر انتظار علي لاشاري، سينڊيڪيٽ ميمبر اسدالله بليدي کانسواءِ ڪمپيوٽر سائنس، انفارميشن ٽيڪنالاجي ۽ سافٽ ويئر شعبن جي شاگردن ۽ شاگردياڻين جي وڏي انگ شرڪت ڪئي. ڊاڪٽر يار محمد مغل وڌيڪ چيو ته ايسٽونيا هڪ ننڍڙو ملڪ آهي، جنهن جي آبادي صرف 13 لک آهي، پر اهو آءِ ٽي جي شعبي ۾ نت نيون ٽيڪنالاجيز متعارف ڪرائي دنيا کي پوئتي ڌڪي چڪو آهي. هن چيو ته يورپي يونين جي هن ننڍڙي ملڪ ۾ اعليٰ تعليم پرائڻ لاءِ ٽيوشن فيس انتهائي گهٽ آهي، جڏهن ته پي ايڇ ڊي ۾ داخلا بلڪل مفت آهي. هن چيو ته اسٽونيا دنيا جو پهريون ملڪ آهي، جنهن جون 2005ع ۾ ٿيل صدارتي چونڊون انٽرنيٽ تي ٿيون ۽ ان 2014ع ۾ انٽرنيٽ ريزيڊنسي وارو تصور پيش ڪيو. هن چيو ته اسٽونيا ۾ هن وقت 150 پاڪستاني زير تعليم آهن، جن مان 75 شاگرد مختلف شعبن ۾ پي ايڇ ڊي ڪري رهيا آهن. هن چيو ته سنڌ يونيورسٽي جا شاگرد بيچلر، ماسٽر ۽ پي ايڇ ڊي پروگرامن لاءِ اسٽونيا جي يونيورسٽين جي چونڊ ڪن، جتي اعليٰ تعليم ۽ تحقيق سان گڏ نوڪرين جا بيشمار موقعا آهن. ان موقعي تي وائيس چانسلر پروفيسر ڊاڪٽر فتح محمد برفت صدارتي خطاب ڪندي چيو ته سندس ڄاڻ موجب اسٽونيا سميت سڄي يورپ ۾ اعليٰ تعليم، تحقيق ۽ روزگار جا انتهائي وڏا موقعا موجود آهن، جلد ڊاڪٽر يار محمد مغل ذريعي يونيورسٽي آف ٽارتو سان تعليمي معاهدا ڪيا ويندا ته جيئن سنڌ يونيورسٽي جي شاگردن کي اعليٰ تعليم ڏيارڻ لاءِ ايسٽونيا موڪلي سگهجي. واضح رهي ته اسڪائپ سميت ڪيترن ئي سافٽ ويئرن جو خالق اسٽونيا جهڙو ننڍڙو ملڪ آهي.“