سئيڊن ۾ پڙهندڙ بنگالي ۽ سيشلز جو وزير
”آئون دراصل اهڙي ماحول ۾ ڄايس ۽ وڏو ٿيس جيڪو نج مذهبي هو. ان ڪري ان ماحول کي ڌيان ۾ رکي يورپ ڏي اچڻ جو فيصلو ڪرڻ مون لاءِ وڏو مشڪل ڪم هو ڇو جو يورپ ۾ مختلف ڪلچر ۽ سوشل سسٽم آهي. مونکي اهو ئي کٽڪو هو ته هڪ اهڙو ملڪ جتي هڪ تيز لائيف اسٽائيل آهي، رهائش جا پنهنجا رسم و رواج آهن، نرالا کاڌا آهن اتي آئون ڪيئن رهي سگهندس. پر انهن سڀني ڳالهين جي باوجود منهنجي خيال ۾ مون اهو صحيح فيصلو ڪيو جو سئيڊن هليو آيس.“
”پوءِ ڀلا هتي سئيڊن پهچي توکي احساس ڪمتري ته محسوس نه ٿي؟“ مون هن بنگالي شاگرد مطيع الرحمان کان پڇيو ڇو جو اسان جي ماڻهن يورپين بابت اهو ئي ٻڌو آهي ته هو اسان کي نيچ ٿا سمجهن.
”سئيڊن جهڙي ملڪ ۾ اهڙي ڳالهه نظر نٿي اچي“، مطيع الرحمان ٻڌايو، ”ڪٿي ڪو اڪو ڌڪو ڪيس ٿيندو هجي پر سئيڊن ۾ حالتون مختلف آهن. سئيڊن هر ماڻهوءَ جي برابري چاهي ٿو چاهي هن جو ڪنهن به جنس، مذهب، تعليم يا هنر سان واسطو هجي. هڪ مسلمان جي حيثيت ۾ مونکي پنهنجي مذهب مطابق رهڻ، کائڻ پيئڻ، عبادت ڪرڻ جي ڪا جهل پل ناهي. هتي هر مذهب، هر ٻولي ڳالهائيندڙ، هر رنگ ۽ نسل جي ماڻهوءَ کي قانون جي دائري ۾ رهي هر ڪم ڪرڻ جي اجازت آهي. ويندي هن ننڍڙي شهر واڪشو ۾ جتي آئون تعليم حاصل ڪري رهيو آهيان مختلف قسم جا مذهبي ادارا آهن. ٽي چار گرجا گهر آهن، يهودين جو عبادت گهر (سناگاگ جنهن کي فارسيءَ ۾ ڪنيسهه ٿا سڏين) آهي ۽ منهنجي رهائش کان ويهن منٽن جي پنڌ تي مسجد آهي جتي هر جمعي تي ”جمعي نماز“ لاءِ وڃان ٿو. سو جيڪڏهن توهان سئيڊن جي ڪنهن ٻئي شهر ۾ رهڻ لاءِ ايندائو ته توهان کي اتي به مسجد نظر ايندانوَ. هن ملڪ جو حسن اهو آهي جو هو هر انسان کي برابر سمجهن ٿا ۽ هو ڪنهن کي مذهب، رنگ يا ڪلچر جي اصول تي نٿا پرکين پر هن جي اخلاق ۽ سٺي شهري جي هجڻ تي عزت ڏين ٿا. هن ملڪ ۾ انسان ته ڇا پر هڪ جانور جو به خيال ڪن ٿا. ان ڪري پنهنجو پاڻ کي هتي هجڻ کي آئون هڪ قسم جي رحمت سمجهان ٿو.“
”ٻي ڳالهه اها ته هيڏانهن ايندڙ هر مسلمان کي کاڌي پيتي جو فڪر ٿئي ٿو. مونکي به ان جي سخت پريشاني هئي ته يورپ ۾ فقط اهي کاڌا آهن جن جي اسان مسلمانن کي جهل آهي، پر آئون هيڏانهن ايندڙ شاگردن کي اهو ئي چوندس ته هنن کي ان بابت ڪو به فڪر نه ڪرڻ کپي. سئيڊن ۾ تقريبن هر وڏي اسٽور ۾ اهي کاڌا به ملن ٿا جن تي ”حلال“ لکيل آهي- خاص ڪري اهي جيڪي فروزن آهن يا جن جو گوشت سان واسطو آهي- يعني قيمو، ڪٽليٽ، چاپون، ڪواب وغيره. ان کان علاوه هر شيءِ- ڊبل روٽي، بسڪيٽ، ڪيڪن کان ٽافين، چاڪليٽن جي ٻاهران اهي شيون (Gradients) لکيل آهن جن مان اهو کاڌو ٺهيل آهي. ڪنهن شيءِ جي پاڪيٽ ۾ انگريزيءَ بدران هتي جي سئيڊش زبان ۾ لکيل آهي ته توهان دڪان جي مالڪ يا سيلز گرل کان پڇي سگهو ٿا. هو توهان جي رهنمائي ڪرڻ ۾ خوشي محسوس ڪندا. توهان ننڍي يا وڏي ريسٽورنٽ ۾ به پڇي سگهو ٿا ته ان کاڌي جي شيءِ ۾ ڇا ڇا آهي ۽ هو توهان جي ان سوال تي ذرو به دل ۾ نه ڪندا جو هتي جا ماڻهو ٻين جي مذهبن، عقيدن، سوچن ۽ پسند ناپسند جي عزت ڪن ٿا.“
مطيع الرحمان کان آخر ۾ پڇيم ته هو سئيڊن جون ٻيون يونيورسٽيون ڇڏي هن ننڍڙي ڳوٺ واڪشو (Vaxjo) جي هن يونيورسٽيءَ کي ڇو ترجيح ڏني؟
”دراصل هن پاسي جون سڀئي يونيورسٽيون هڪ ٻئي کان ڀليون آهن، پر آئون هن پاسي ان ڪري آيس ته سيشلز ٻيٽ تي رهندڙ اسانجو بنگلاديشي بزنيس مئن جنهن منهنجي ٻن سيمسٽرن جو خرچ ڀريو، اهو هن يونيورسٽي مان بيحد گهڻو متاثر هو.“ مطيع الرحمان ٻڌايو.
”اهو ڀلا ڪيئن؟“ مون حيرت مان پڇيو.
”دراصل اتي جو هڪ وزير ائنٽوني (سڄو نالو: Rolph Antoine Payet FRGS) جنهن سيشلز ٻيٽ ۽ ان جي عوام لاءِ تمام گهڻي بهتري آندي آهي، ان مان ٻين سان گڏ، هي اسان جو بزنيس مئن به بيحد متاثر آهي ۽ جيئن ته هو هڪ ننڍڙي ٻيٽ جو ٿي ڪري اعليٰ تعليم لاءِ يورپ ويو سو به سئيڊن جهڙي ملڪ جي هن شهر واڪشو (Waxjo) جي هن يونيورسٽيءَ ۾. ٻيٽ تي رهندڙ هر هڪ هن يونيورسٽيءَ جي تعريف ان ڪري به ڪري ٿو جو هن جو وزير صاحب هر محفل يا تقرير ۾ ذڪر ڪندو رهي ٿو.“ مطيع الرحمان ٻڌايو.
دراصل سيشلز جو هي وزير هڪ پڙهيل لکيل ۽ قابل ماڻهو آهي. هن واڪشو جي Linnaeus يونيورسٽي مان Environmental Science ۾ پي ايڇ ڊي ڪئي پر هن جاگرافي سبجيڪٽ ۾ به اعليٰ تعليم حاصل ڪئي ان ڪري هن جي نالي سان گڏ FRGS به لکيل رهي ٿو يعني هن کي ”فيلو شپ آف دي رايل جاگرافيڪل سوسائٽي“ جي به سند مليل آهي. هو سيشلز جي سول سروس ۾ سيڪريٽري تائين رهيو، ”يونيورسٽي آف سيشلز“ جو پهريون صدر ۽ وائيس چانسلر پڻ ٿي رهيو. وزير ماحوليات ۽ انرجي پڻ رهيو. اڄ ڪلهه يونائٽيڊ نئشنس (UNO) جو ايگزيڪيوٽو سيڪريٽري آهي- بئسل، راٽرڊم ۽ اسٽاڪهوم ڪنوينشن جو.
ائنٽوئني 1968ع ۾ سيشلز جي اهم ٻيٽ ماهي (Mahe) جي هڪ ڳوٺڙي ۾ ڄائو. هن اتان جي ”سيشلز پوليٽيڪنڪ“ مان 1988ع ۾ ڪئمبرج او ۽ اي ليول ڪيو. ان بعد هن نورفوڪ (Norfolk) انگلنڊ جي شهر ناروچ (Norwich) جي ”يونيورسٽي آف ايسٽ ائنجليا“ مان بايو ڪيمسٽريءَ ۾ B.Sc ڪئي، انگلنڊ جي ”يونيورسٽي آف سري“ University of Surrey مان MBA ڪئي. ان بعد اتر آئرلينڊ جي ”السٽر يونيورسٽيءَ“ مان M.Sc ڪيائين. ان کان علاوه هن ”يونيورسٽي آف لنڊن“ ۽ هارورڊ يونيورسٽيءَ مان به تعليم حاصل ڪئي. هڪ مان شايد جاگرافي سبجيڪٽ ۾ ماسٽرس ڪيائين. هو سيشلز (Seychelles) جي صدر مسٽر جيمس مائيڪل جو خاص صلاحڪار (Advisor) به آهي.
هتي دنيا جي هنن ٻيٽن جي مجموعي واري ملڪ ”سيشلز“ تي ٻه ٽي سٽون لکڻ ضروري ٿو سمجهان جيئن انهن پڙهندڙ لاءِ هنن ٻيٽن بابت idea ٿي سگهي جيڪي اڻ ڄاڻ آهن، ڇو جو هنن ٻيٽن وانگر جيڪي موريشس (Mauritius) ٻيٽ آهن اتي ته اسان جي ملڪ جا ڪيترائي ماڻهو ڪم ڪن ٿا- خاص ڪري ڊاڪٽر، پر هاڻ آئون ڏسان پيو ته ويندي سيشلز ٻيٽن تي به اسانجا ڊاڪٽر نوڪري ڪري رهيا آهن. انهن ۾ هڪ ته اسانجي ڳوٺ هالا جو به آهي جيڪو فئمليءَ سان اتي رهي ٿو ۽ سندس ٻار فرينچ اسڪولن ۾ پڙهن ٿا جو اتي فرينچ ماڻهن جي حڪومت هجڻ ڪري اتي فرينچ گهڻي هلي ٿي جيئن اسان وٽ انگريزي هلي ٿي يا انڊونيشيا ۾ ڊچ هلي ٿي.
سيشلز ٻيٽن جو جهگٽو هندي وڏي سمنڊ ۾ آفريڪا جي اوڀر واري ڪناري کان اٽڪل 1600 ڪلو ميٽر اوڀر ۾ آهن. هي ٻيٽ مئڊا گاسڪر ٻيٽ جي اتر ۾ آهن ۽ هنن جو تعداد 155 آهي جن مان ڪيترا ته خالي پيا آهن. سڀ ۾ وڏي ٻيٽ جو نالو ماهي (Mahe) آهي، جيڪو 26 ڪلو ميٽر ڊگهو ۽ 17 ڪلو ميٽر ويڪرو آهي جنهن تي وڪٽوريا نالي شهر هنن سڀني ٻيٽن يعني سيشلز جو گاديءَ جو شهر آهي. هن ٻيٽ جي آدمشماري 80000 آهي جنهن مان وڪٽوريا جي 35000 آهي. وڪٽوريا شهر به ڪوالا لمپور وانگر 4 ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ تي آهي پر ڪوالا لمپور خط استوا (Equator) جي اتر ۾ آهي ته وڪٽوريا ڏکڻ اڌ گول ۾ آهي. ڪراچيءَ کان سائوٿ آفريڪا ڏي ويندا آهيون ته خط استوا ٽپڻ بعد پهرين پهرين سيشلز ٻيٽ نظر ايندا آهن پوءِ فرينچن جو ٻيٽ Vingt Cinq اچي ٿو جنهن جي هن فرينچ نالي جو مطلب آهي ”25“. جڏهن غلامن جو واپار زور تي هو ته ٻين يورپي قومن وانگر فرينچ به آفريڪا مان نوجوان شيدي جهلي هن ٻيٽ تي آڻي پوءِ وڪري لاءِ انڊيا، ترڪي ۽ ٻين ملڪن ڏي موڪليندا هئا. انهن غلامن کان ڪا به معمولي غلطي ٿي ويندي هئي ته هنن کي سزا طور 25 ڦٽڪا هنيا ويا ٿي. ان تان هن ٻيٽ تي اهو نالو پيو. هي ٻيٽ 9 چورس ڪلو ميٽر مس آهي.
جهاز هندي وڏي سمنڊ ۾ اڳتي جو سفر ڪري ٿو ته هڪ ٻيو ننڍڙو ٻيٽ Coetivy نظر اچي ٿو. پوءِ وڌيڪ ڏکڻ ڏي وڌڻ تي ”موريشس“ ٻيٽن جو جهگٽو اچي ٿو ۽ پوءِ ”ري يونين“ نالي ٻيٽ اچن ٿا ۽ پوءِ هندي وڏي سمنڊ جو هن پاسي جو وڏو ٻيٽ ”مئڊاگاسڪر“ اچي ٿو جيڪو ڪنهن زماني ۾ ”ملاگاسي“ به سڏبو هو.
سيشلز ٻيٽن تي گهڻائي عيسائين جي آهي جن ۾ ”رومن ڪئٿولڪ“ ۽ ”پروٽيسٽنٽ“ آهن. ڪجهه ”ائنجليڪن“ عيسائي ۽ ”سيونٿ ڊي ائڊوينٽسٽ“ فرقن جا عيسائي به آهن. سرڪاري انگ اکرن مطابق 2.4 سيڪڙو هندو ۽ 1.6 سيڪڙو مسلمان آهن جن مان هڪ اهو بنگلاديشي به آهي جنهن سئيڊن جي شهر واڪشو (Vaxjo) ۾ تعليم حاصل ڪندڙ بنگلاديشي مطيع الرحمان کي يونيورسٽي جي پهرين ٻن سيمسٽرن جي خرچ جي مالي مدد ڪئي هئي.