لاڙڪاڻي پاسي جي ”صنم نور پيچوهو“ ٽرومسو ناروي ۾
آرڪٽڪ سرڪل کان مٿي يعني اتر قطب ڏي 69.7 ڊگرين تي ناروي جو هڪ مشهور شهر ٽرومسو (Tromso) آهي، هتي جا شهر ٽوئرسٽن لاءِ مشهور ته گهڻا ئي آهن پر هن پاسي جي شهرن جي آدمشماري تمام گهٽ ٿئي ٿي، خاص ڪري اهي شهر جيڪي آرڪٽڪ سرڪل جي مٿان آهن. ان جو سبب اهو ئي آهي ته ٻارهو ئي سخت سيءُ رهي ٿو، روزگار جا موقعا گهٽ آهن، کاڌي پيتي جون شيون ناپيد آهن، ٻين هنڌن تان اچڻ ڪري هر شيءِ مهانگي ملي ٿي. برف تي ڇا پوک ٿيندي ۽ خاص ڪري اتي جتي ٻه ٻه ٽي ٽي مهينا لڳاتار رات رهي ٿي ۽ اس جو نالو نشان ناهي. بهرحال Arctic Circle مٿان جن ملڪن جا شهر آهن انهن ۾ مرمانسڪ (Murmansk) ۽ نورلسڪ (Norilsk) شهرن بعد ترمسو ٽئي نمبر تي وڏو شهر آهي ۽ سڄي ناروي جي شهرن ۾ نائون نمبر آهي. توهان کي حيرت ٿيندي ته هن شهر جي اڄڪلهه ڪل آدمشماري منو لک مس ٿيندي. اهڙا ٽيهه چاليهه هزار کن ٽوئرسٽ ۽ ناروي جي ٻين شهرن ۽ دنيا جي ملڪن جا شاگرد ٿيندا جن ۾ سال 1994ع ۾ شڪارپور جي هڪ ڳوٺ همايون شريف جي ”صنم نور پيچوهو“ به هئي جنهن جو احوال پير حماد الله جي ڪتاب ”يورپ جا روشن ڏينهن“ واري پيش لفظ ۾ تفصيل سان لکي چڪو آهيان. صنم هتي جي يونيورسٽي ”آرڪٽڪ يونيورسٽي آف ناروي“ ۾ فقط هڪ سيمسٽر تعليم حاصل ڪئي. باقي ٽي سيمسٽر سئيڊن، انگلينڊ ۽ اسپين جي مختلف يونيورسٽين مان تعليم حاصل ڪئي. صنم ايڏي لَڪي نه چئبي جو هن جيڪي مهينا ٽرومسو ۾ گذاريا اهي سياري جا ۽ اونداهه وارا هئا. انهن مهينن ۾ هر سال 28 نومبر کان 14 جنوريءَ تائين ته لڳاتار رات يعني اونداهه رهي ٿي ان کان پوءِ 15 جنوريءَ کان سج نظر اچڻ شروع ٿئي ٿو پر ڪافي هيٺائينءَ تان اڀري لهي وڃي ٿو ۽ اس ڪنهن جي گهر جي ڇت تائين ته نه ٿي اچي، بس ڀتين، درن ۽ درين تي مس نظر اچي ٿي سا به ٿوري دير لاءِ. سج اڀرڻ ۽ لهڻ جو ڪجهه هي پئٽرن رهي ٿو. 15 جنوري ساڍي يارهين بجي سج افق مٿان ڪَني ڪڍي، اڌ ڪلاڪ کن شرمائي سوا ٻارهين کان اڳ غروب ٿيو وڃي. ڪيترن مهينن بعد پهرين ڏينهن سج اڀرڻ تي ۽ وڏين عمارتن جي مٿين حصن تي اس نظر اچڻ تي ماڻهو خوشيون ملهائيندا آهن.
16 جنوري تي سج ڪجهه دير اڳ سوا يارهين ڌاري اڀري ساڍي ٻارهين بجي غروب ٿئي ٿو. 17 جنوريءَ تي يارهين بجي اڀري پوڻي هڪ تي غروب ٿئي ٿو... يعني ڏينهن (روشنيءَ) جو مدو وڌندو رهي ٿو ۽ رات ننڍي ٿيڻ لڳي ٿي. مثال طور 31 جنوريءَ تي سج اڀرڻ جو وقت ساڍا ڏه هوندو آهي ۽ لهڻ جو سوا ٻه بجا. اهڙي طرح 20 مارچ تي ڏينهن ۽ رات هڪ جيڏا ٿين ٿا ۽ 21 مارچ کان ڏينهن رات کان وڏو ٿيڻ شروع ٿئي ٿو.
بهرحال آئون تصور ڪري سگهان ٿو ته صنم سمورو وقت اونداهي ۽ سخت سيءَ ۾ هجڻ ڪري ناروي گهمي ڦري نه سگهي هوندي ڇو جو هن پاسي جا علائقا اونهاري ۾ گهمڻ جهڙا ٿين ٿا. سندس همٿ کي داد ڏيڻ ضروري آهي. اڃان به هوءَ ٻيو يا چوٿون سيمسٽر به هتي هجي ها ته هوءَ هن پاسي جي اونهاري واري خوبصورتي پسي سگهي ها. جيئن اڄڪلهه هڪ لاڙڪاڻي پاسي جي ننڍڙي ڳوٺ ”سيهڙ“ جي مس رخسانا ڪانڌڙو فنلينڊ جي هڪ شهر يواسڪلا Jyvaskyla مان انگريزيءَ جي سبجيڪٽ Applied Linguistic ۾ ڊاڪٽوريٽ ڪري رهي آهي.
مون کان سنڌ جا ڪيترا شاگرد پڇندا آهن ته ڪهڙو سبجيڪٽ سٺو آهي جنهن ۾ ماسٽرس ڪريون. هڪ ٽيچر ۽ ٻاهرين ملڪن ۾ پنهنجن ماڻهن کي نوڪري ڪندو ڏسي ان تجربي تي پهتو آهيان ته ڪو سبجيڪٽ کڻي ڪهڙو به کڻي... جاگرافي، جيالاجي، انگريزي، مئٿس يا ڪو ٻيو پر هن کي کپي ته ان ۾ صحيح طرح علم حاصل ڪري... جيئن هن وٽ نه فقط ڊگري هجي پر هو ان سبجيڪٽ ۾ ايڪسپرٽ هجي. ڪيترا ”انگلش“ سبجيڪٽ لاءِ پڇندا آهن ته آئون چوندو آهيان ته ان جهڙو سبجيڪٽ ناهي. آئون ته انگلينڊ، سنگاپور، آسٽريليا، ملائيشيا جهڙن ملڪن جي يونيورسٽين ۾ ڏسان ٿو ته اتي به انگريزي پڙهائڻ وارا انڊين آهن يا اسان جا پاڪستاني. يعني انگريزن کي اسان جا ديسي ماڻهو سندن مادري ٻولي پيا پڙهائين. منهنجي هڪ ڳوٺائي دوست کي البت شڪايت آهي ته هن جي پٽ انگريزيءَ ۾ ايم اي ڪئي آهي پر نوڪري نٿي ملي.
مون چيومانس ته سرڪاري نوڪري ته ڪا ورلي ٿي نظر اچي ڪنهن پرائيويٽ اسڪول يا ڪاليج ۾ ڇو نٿو ڪوشش ڪري يا ڪراچيءَ ۾ ٽيوشن پڙهائي. مون کيس ٻڌايو ته اسلام آباد ۽ ڪراچيءَ ۾ مٺي، عمرڪوٽ، اسلام ڪوٽ جا ڪيترائي ڀيل ۽ مينگهواڙ ڇوڪرا نظر اچن ٿا جيڪي انگريزي ۽ فزڪس، مئٿس ۽ ڪيمسٽري پڙهائين ٿا- جيتوڻيڪ هو فقط B.Sc. ۽ انگريزي ۾ B.A آهن پر هنن جي پنهنجي سبجيڪٽ تي ڇا ته دسترس آهي. هو ڪنهن فليٽ جو ڪمرو مسواڙ تي وٺي اتي اٺ ڏهه مئٽرڪ يا فرسٽ ايئر ۽ انٽر جي شاگردن کي ٽيوشن پڙهائين ٿا ۽ هر مهيني اسي، نوي هزار رپيا ڪمايو ويٺا آهن.“
ان تي منهنجي دوست حقيقت کان آگاهه ڪيو ته هن جو پٽ ٽيوشن پڙهائي نه سگهندو جو هن ائين ئي ڊگري حاصل ڪئي آهي. پنهنجي سبجيڪٽ جي ڄاڻ بنهه نه اٿس. اهو ئي سبب آهي جو هن کي نه ٻاهر جي اسڪالر ملي ٿي جيڪا Luck تي آهي پر جي ملي به وڃيس ته هو PhD ۾ ڇا پڙهندو.