گوٿن برگ ۽ مالمو ۾ مسجدون
هونءَ به مون ڏٺو آهي ته ڀلي ڪو پنج وقتي نمازي نه هجي پر مسجد ۾ وڃڻ سان هن جي دنيا جي ٻين ملڪن ۽ قومن جي مسلمانن سان به ملاقات ٿئي ٿي ۽ جتي پنهنجي ملڪ جا ماڻهو به ايتري مدد نٿا ڪن اتي ٻين ملڪن جا مسلمان عرب، ايراني، ملئي، سومالي، مصري يا مراڪشي وڏي دل سان رهنمائي ۽ مدد ڪن ٿا.
عبدالرحيم جڏهن مونکان پڇيو ته گوٿن برگ ۾ مسجدون آهن ته مونکي 1960ع وارو ڏهاڪو ياد اچي ويو جڏهن پهريون دفعو اسان جو پاڪستاني جهاز ناروي جي بندرگاهه ٽرنڍهام ۾ لنگر انداز ٿيو هو. انهن ڏينهن جو سوچي اڄ جا ڏينهن ٿو ساريان ته حيرت ٿي ٿئي ته اسلام انهن اتراهن ملڪن (Nordic Countries) ۾ ڪيئن ته تيزيءَ سان پکڙجي ويو. انهن ڏينهن ۾ يعني 1960ع واري ڏهاڪي جي آخري سالن ۾ ۽ 1970ع واري ڏهاڪي جي شروع وارن سالن تائين مون کان ڪو اهڙو سوال ڪري ها ته آئون کلي کيس چوان ها ته ڪهڙيون ٿو ڳالهيون پڇين. ”ناروي ۽ سئيڊن پاسي مسجدون ته ڇا ڪنهن کي اسلام جي به خبر ناهي“ مون کي ياد آهي ته ناروي جي بندرگاهن برگن، ٽرنڍهام يا سئيڊن جي بندرگاهه گوٿن برگ ۾ جهاز لاءِ حلال گوشت جو پڇبو هو ته مقامي ماڻهو حيرت کائيندا هئا ۽ جهاز تي ڪم ڪندڙ لوڪل مزور ۽ ورڪ شاپ جا ماڻهو اسان کان اسلام بابت پڇندا هئا. ياد رهي ته انهن ڏينهن ۾ نه ايران، عراق، دبئيءَ کي پاڻيءَ جا جهاز هئا نه ملائيشيا، سعودي عرب، ڪويت کي، بعد ۾ انهن ملڪن خريد ڪيا ته به هلائڻ وارا اسان هئاسين جو ايشيا جي ملڪن ۾ مئرين انجنيئرنگ ۽ مئرين سائنس ۾ تعليم ڏيڻ لاءِ مئرين اڪيڊمي هڪڙي روس ۾ هئي ٻي بمبئي (انڊيا) ۾ ۽ ٽي 1962ع ۾ اسان جيملڪ مشرقي پاڪستان جي چٽگانگ شهر ۾ کلي هئي جنهن جي ٻي بئنچ ۾ مون داخلا ورتي هئي. ٻين ملڪن ۾ ان قسم جا تعليمي ادارا گهڻو گهڻو پوءِ کليا. سو ناروي ۽ سئيڊن جي بندرگاهن ۾ ڪم ڪندڙ ماڻهن کي اسلام بابت اسان کان پڇڻو ٿي پيو.
ان بعد مون ڏٺو ته هڪ طرف مسلمان ملڪن جي ماڻهن جي هن طرف لڏ پلاڻ ٿي- خاص ڪري ايران، عراق، سوماليا، پاڪستان، افغانستان، فلسطين، ترڪي وغيره جي ته ٻئي طرف مقامي ماڻهو به مسلمان ٿيندا رهيا ۽ ان سان گڏ يورپ جي ڪجهه ملڪن جهڙوڪ بوزنيا، البانيا، چيچينيا، روس وغيره جا مسلمان به هن پاسي لڏي اچي رهڻ لڳا ۽ وڏن شهرن ۾ ڏسندي ئي ڏسندي مسجدون به ٺهڻ لڳيون. ان کان علاوه جنهن جنهن محلي ۾ مسلمانن (عربن، سومالين، ترڪن، پاڪستانين، يا عراقين وغيره) جو تعداد گهڻو ٿيو ٿي ته هنن ڪنهن هڪ ڪمري جي فلئٽ يا ننڍي گهر کي مسجد بنائي عبادت ڪئي ٿي.
اسان جهاز هلائڻ وارن کي جهاز جو چيف انجنيئر يا ڪئپٽن ٿيڻ بعد مالمو (سئيڊن) جي وارلڊ مئريٽائيم يونيورسٽيءَ ۾ پنهنجي سبجيڪٽ ۾ اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ وڃڻو پوي ٿو. آئون جڏهن تعليم لاءِ 1992ع ڌاران مالمو اچي رهيس ته اهو مالمو بندرگاهه جنهن ۾ ڪڏهن اسان جي شهر هالا جي ڪنهن مسجد جيڏي مسجد نظر نٿي آئي، هاڻ 1992ع ۾ مالمو پهچڻ تي خبر پيئي ته هتي هڪ تمام وڏي مسجد به آهي جنهن جو نالو ئي آهي ”مالمو مسجد“ جنهن کي سئيڊش ٻوليءَ ۾ Malmo Moske سڏجي ٿو. هيءَ مسجد مالمو جي هُوسي (Husie) علائقي ۾ آهي جيڪا 32000 چورس والن تي ٺهيل ٻماڙ آهي جنهن جي مٿين فلور تي عورتون نماز پڙهن ٿيون. هيءَ مسجد 1983ع ۾ ٺهڻ شروع ٿي ۽ 20 اپريل 1984ع تي ان جو افتتاح ٿيو. اهو جمعي جو ڏينهن هو ۽ ان ڏينهن هتي پهرين جمعي نماز ٿي هئي. هن مسجد بابت آئون انهن ڏينهن جي سفرنامن: اڇن جي ملڪ ۾ اسين ڪارا، ملير کان مالمو وغيره ۾ به لکي چڪو آهيان ته جمعي نماز تي هڪ هزار کن ماڻهو ٿين ٿا. پاڪستاني يا انڊين مسلمان مالمو ۾ ايترا نه آهن. گهڻائي آفريڪي ملڪن جي ماڻهن جي آهي يا البانيا، يوگوسلاويا ۽ روس جي مسلمانن جي. ان ڪري هن مسجد ۾ اسان جهڙا ڪڻڪ رنگا ايشيائي نه برابر نظر اچن ٿا. چوڌاري يورپي گورا ۽ آفريڪي ڪارا نظر اچن ٿا. هن مسجد ۾ ڪوپن هيگن جا به ڪافي مسلمان اچن ٿا جو اهو شهر درياهه جي ٻي پار آهي ۽ هاڻ ته ڪوپن هيگن ۽ مالمو کي ڳنڍڻ لاءِ پل به آهي. ڪوپن هيگن ۾ به مسجدون آهن پر اتي هر وقت سياحن (tourists) جو وڏو تعداد هجڻ ڪري يعني نمازين جي رش هجڻ ڪري ڪوپن هيگن جا ڪيترا شهري مالمو جي هن مسجد ۾ نماز لاءِ- خاص ڪري جمعي نماز لاءِ اچن ٿا. ڪيترا دفعا اسان مالمو کان ڪوپن هيگن نماز لاءِ ويندا هئاسين خاص ڪري جڏهن سائوٿ آفريڪا کان احمد ديدات يا آمريڪا کان ڪو نو مسلم عالم دين ليڪچر لاءِ ايندو هو.
مالمو ۾ Bennets واري علائقي ۾ هڪ ٻي مسجد ”اسلامڪ ڪلچرل سينٽر“ نالي پڻ آهي ۽ هڪ مسجد الهديٰ نالي مالمو جي Vastans forsgatan روڊ تي آهي جنهن ۾ عربي، انگريزي ۽ سئيڊش ٻولين ۾ واعظ ڪيو وڃي ٿو. مالمو ۾ هڪ ٻي وڏي مسجد ”محمود مسجد“ نالي جنهن ۾ 300 ڄڻا نماز پڙهي سگهن ٿا ٽي چار سال اڳ 2016ع ۾ ٺهي راس ٿي آهي. هيءَ مسجد قاديانين جي آهي جيڪي هن پاسي ”احمديا مسلم ڪميونٽي“ جا ميمبر سڏيا وڃن ٿا. هن مسجد جو افتتاح قاديانين جي پنجين خليفي مرزا مسرور احمد (ڄم جو سال 1950ع) 13 مئي 2016ع تي ڪيو هو جيڪو لنڊن ۾ رهي ٿو ۽ 2003ع ۾ مرزا طاهر احمد چوٿين خليفي جي وفات تي هي پنجون خليفو چونڊيو ويو هو.