اتر قطب جي ويجهو واري مسجد ۽ روسي لئبر ڪئمپون
اسان هر وقت نه فقط سئيڊن ۽ ناروي جو ذڪر ڪريون ٿا پر انهن جي اتراهن شهرن ۾ گهمڻ لاءِ وڃون ٿا. اهو ان ڪري جو انهن ملڪن جي شهرن ڏي ٽرانسپورٽ ۽ رهائش جو سٺو بندوبست آهي. علمي ادارن جي گهڻائي هجڻ ڪري تعليماسان جي ملڪ جا ڪيترائي ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون به اتي اچن ٿيون. هوڏانهن روس جو شهر “نورلسڪ” جيتوڻيڪ وڏو آهي، ڪارخانن ۽ ڌاتو ملڻ ڪري امير آهي ۽ خاص ڪري مسلمانن لاءِ اهو اهم شهر آهي پر اتي پهچڻ يا اتان موٽڻ بيحد ڏکيو ڪم آهي جو سواريءَ لاءِ نه ريل جو بندوبست آهي نه ڪار يا بس جو. هوائي جهاز ۽ ٻيڙيءَ رستي ئي اچي وڃي سگهجي ٿو ۽ سياري ۾ سمنڊ جي ڄمي برف ٿيڻ تي ٻيڙين جو هلڻ به بند ٿيو وڃي. مٿي هن شهر نورلسڪ (Norilsk) بابت لکيو اٿم ته اسان مسلمانن لاءِ اهم شهر آهي، اهو ان ڪري جو هن اتراهين ڇيڙي واري شهر جي اٽڪل چوٿون حصو آدمشماري 50،000 مسلمان آهن. هن شهر جي مسجد “نورد ڪمال” دنيا جي سڀ کان ڏورانهين مسجد آهي، يا کڻي چئجي ته اتر قطب کي ويجهي ۾ ويجهي مسجد آهي. هن مسجد بابت “گنيز بڪ آف ورلڊ رڪارڊس” ۾ به اچي چڪو آهي ته هيءَ مسجد The Most northerly situated mosque in the world آهي. هيءَ مسجد هتي جي رهاڪو تاتاري بزنيس مئن ”مختار بيقميوي“ پنهنجي والدين جي ياد ۾ 1998ع ۾ ٺهرائي. سندس پيءُ جو نالو نوردين هو ۽ ماءُ جو گئنيڪمال، جن جي نالن جو پهريون نورد ۽ آخري ڪمال ملائي مسجد جو نالو “نورد ڪمال” رکيو ويو. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته ههڙي ٿڌ واري شهر جتي سياري ۾ لڳاتار چار مهينا کن رات ڪري اونداهه ۽ سخت ٿڌ ٿئي ٿي، ٿڌ جو پڌ زيرو کان به 50 ڊگريون هيٺ ٿيو وڃي. ان ۾ اهڙي هنڌ تي اهڙي خوبصورت مسجد ٺهرائڻ تي ضرور وڏو خرچ آيو هوندو. چون ٿا ته هن مسجد ٺهرائڻ ۾ برطانيا جي ”اسٽيفن ٽرانثام“ نالي هڪ مخير همراهه پڻ وڏو پئسو ڏنو هو. مسجد جو اسٽائيل ترڪي جي مسجدن جهڙو آهي، يعني گنبذ ۽ مناري وارو. هن مسجد ۾ فقط هڪ مينار رکيو ويو آهي، سو به گول بدران چورس آهي. اهو ان ڪري جو چورس شڪل واري مينار جون ڀتيون فريز نٿيون ٿين ۽ ان Shape جو مينار سخت ٿڌين ۽ تيز رفتار هوائن جو وڌيڪ مقابلو ڪري سگهي ٿو.
روس جو هي اتراهون شهر ”نورلسڪ“ آرڪٽڪ سرڪل کان 330 ڪلوميٽر اتر ۾ آهي. هي علائقو سمجهو ته سڄو برف جو ريگستان آهي. جيڏانهن اک وڃي ٿي برف ئي برف نظر اچي ٿي. اونهاري ۾ سخت سيءَ ڪري ڪو ٻوٽو يا وڻ ٽڻ نظر نٿو اچي، پر جتي هي شهر آهي ان جي آسپاس قدرت طرفان قيمتي ڌاتو دفن ٿيل آهن. سڀ کان گهڻو قيمتي ڌات پالاڊيم (Palladium) آهي جنهن جو فارمولو اسڪول ڏينهن ۾ اسان کي Pd ياد ڪرايو ويو ٿي، جيئن لوهه جو Fe، چانديءَ جو Ag ، پوٽيشيم جو K ۽ سوڊيم جو Na وغيره آهي. پالاڊيم چانديءَ جهڙو اڇي رنگ جو ٿئي ٿو ۽ واچن، سرجيڪل اوزارن، ڏندان سازي (Dentistry) ۽ خاص ڪري موبائيل فونن ۾ ڪم اچي ٿو.
پالاڊيم کان علاوه ٽامو، نِڪل، پتل ۽ ٻيا به ڌاتو آهن، جن کي نج ڪرڻ لاءِ ڪارخانا پڻ آهن. انهن ڪارخانن مان نڪرندڙ دونهين ۽ سلفر گئس جي ڪري هي شهر دنيا جي گدلن شهرن مان هڪ مڃيو وڃي ٿو ۽ هتي جا رهاڪو زهريلي هوا ۽ گهڻي ٿڌ ڪري بيمار رهن ٿا. اها ٻي ڳالهه آهي ته هتي فئڪٽرين ۾ يا گهر جي ڪنسٽرڪشن تي مزورن کي ڏهاڙيءَ ۾ وڏو پئسو ملي ٿو.
هن کان اڳ به لکي چڪو آهيان ته سخت ٿڌ (ڪاٽو 50 ڊگريون) هجڻ ڪري هتي جي ڌرتي ڪئين ميٽرن تائين هيٺ فروزن رهي ٿي، جنهن ڪري دفن ڪيل مردا سؤ سالن بعد به ساڳي حالت ۾ رهن ٿا. اهو ائين آهي جيئن ريفريجريٽر جي مٿئين خاني “فريزر” ۾ گوشت ساڳي حالت ۾ رهي ٿو، جيتوڻيڪ فريزر جي ٿڌ ڪاٽو ويهن ڊگرين تائين مس ٿئي ٿي. نورلسڪ جي ڌرتي ته ان کان به 30 ڊگريون وڌيڪ ٿڌي رهي ٿي. ان ڪري دفن ڪيل مردا Decompose ٿين ئي ڪونه ٿا. بکايل رڇ انهن مردن کي، خاص ڪري جيڪي دفن ڪرڻ بدران ائين ئي رستي تي يا ڪنهن کڏ ۾ اڇلايا ويا، گوشت کائي هڏا ڇڏيو وڃن جن مٿان وڃن ٿا هر سال برف جا تهه چڙهندا پوءِ ڪٿي ڪنسٽرڪشن جو ڪم ٿئي ٿو يا کوٽائي ڪئي وڃي ٿي ته انساني هڏن جا انبار ملن ٿا.
هن پاسي کان اڻ واقف ماڻهن جي دلين ۾ اهو ئي سوال پئدا ٿيندو ته اهي ڪهڙا انسان هئا جن کي مرڻ تي ائين بيدرديءَ سان جانورن حوالي ڪيو ويو جن جون هڏيون اڄ به نظر اچن ٿيون؟ دراصل 1930ع کان 1950ع تائين- لينن کان اسٽالن تائين سوويت (USSR) ۾ ڪميونزم دوران باغي سياسي ليڊرن ۽ معمولي ڏوهه ڪندڙن کي سزا طور روس جي اتراهن ٿڌن علائقن ۾ پورهئي لاءِ موڪليو ويو ٿي. ڪميونسٽ حڪومت جنهن تي به ڪاوڙي ٿي يا شڪ جي نگاهه سان ڏٺو ٿي، ته هن کي لئبرڪئمپ جي سزا ڏني ٿي، جن ڪئمپن مان نورلسڪ به هڪ هئي. جوزف اسٽالن جي ڏينهن ۾ ته لکين قيدي بک ۽ خراب حالتن ڪري هنن “فورسڊ لئبر ڪئمپس” ۾ مري ويا، جن کي روسي ٻوليءَ ۾ GULAG سڏيو ويو ٿي. جنهن جو انگريزيءَ ۾ ترجمو Main Administration of Corrective Labour Campus ڪيو وڃي ٿو يا فقط “Forced Labour Camps”.